109
bo‘lishini quyosh nuri miqdori belgilaydi. Belgining yuzaga chiqishi genotipning
ma’lum bir tashqi muhit ta’siriga moyilligiga (beriluvchanligi) bog‘liq. Shuning
uchun ma’lum bir joyda tarqalgan yuqumli kasalliklar bilan shu joy aholisining
hammasi ham kasal bo‘lavermaydi. U genotipida shu kasallikka moyilligi bor
kishilardagina yuzaga chiqadi.
Organizmning tashqi muhit sharoiti ta’siriga javobi shu ta’sirga moslanishini
bildiradi. Dengiz sathidan yuqoriga ko‘tarilgan sari odam qonida eritrotsitlarning
soni ko‘payadi. Odamlarda yozda terida melaninning ko‘payishi, hayvonlarda
junning sovuq tushishi bilan qalinlashishi ham sharoitga moslashishdir. O‘simlik
yorug‘lik kam tushadigan joyda o‘stirilsa, uning barg plastinkalari kattalashadi,
ya’ni fotosintez sodir bo‘ladigan yuza oshadi va shu sharoitga moslashadi.
Organizmlarning miqdoriy belgilari tashqi muhitning sharoiti ta’sirida nis -
ba tan kuchli o‘zgaradi. Madaniy o‘simliklarning bo‘yi, bargi va urug‘larining
soni, hosildorligi, uy hayvonlarining vazni, sut mahsuldorligi ularni parvarish qilish
va boqish sharoitiga bog‘liq. Bundan tashqari miqdoriy belgilarning irsiylanishi
va xilma-xilligi o‘zaro va ko‘p tomonlama ta’sir etuvchi genlarning faoliyatiga
bog‘liq. Shuning uchun miqdoriy belgilarning irsiylanishi va modifi katsion
o‘zgaruvchanlikni o‘rganishda maxsus statistik usullardan foydalaniladi.
Bu usullarning mohiyati quyidagilardan iborat: o‘rganilayotgan o‘simlik
navlari, hayvon zotlari va ular duragaylarining mumkin qadar ko‘proq vakillari
tajribaga jalb etiladi. Ularning har birida o‘rganilayotgan belgini ifodalovchi
miqdoriy ko‘rsatkichlar, masalan: massasi gramm yoki kilogrammda, bo‘yi
santimetr yoki metrda aniqlanadi. Olingan dalillar asosida variatsion qator va
grafi k tuziladi hamda o‘rganilayotgan belgining o‘rtacha ko‘r satkichi aniqlanadi.
Modifi katsion o‘zgaruvchanlik tib biyotda katta ahamiyatga ega. Har bir
kasallik reaksiya normasiga bog‘liq tarzda har xil odamlarda turlicha kechishi
mumkin.
Dostları ilə paylaş: