Biologik faol moddalar olish texnologiyasi

Vitamin B
12
ozuqa preparatlari. 
B12 vitamin tarkibida 3 valentli kobalt va boshqa 
radikallar bilan almashaoladigan omin hamda sian gruppalarini saqlaydi. Bu vitamin 
suyakiligida qon yaxshilaydi, aminokislotalar va azot birikmalari sintezida qatnashadi. Bu 
vitamin o‘simliklarda uchramaydi va uni inson va hayvon etkazib beradigan yagona manba-
bu mikroorganizmlardir. Bu vitaminni sanoat miqyosida ishlab-chiqarish uchun 
mikroorganizmlarni mahsus tanlangan biotsenozi o‘stiriladi. Bu biotsenoz issiq metan big‘ish 
reaksiyasini amalga oshirib, tarkibida sellyulozo parchalovchi, ammonifikatsiya qiluvchi, 
karbonsuvlarni big‘ituvchi, sulfit qaytaruvchi va metan hosil qiluvchi bakteriyalar bor. Bu 
mikroorganizmlarni fermentatsiyasini birinchi bosqichida (10-12 kun davomida) termofil 
ammonifikatorlarni va karbonsuvlarni bijituvchi mikroorgaizmlarni jadal rivojlanishi 
kuzatiladi, bu jarayon past nordon sharoitda (pH 5,0-7,0) o‘tadi. Bu biotsenozni boshqa guruh 
qatnashchilari bijish ishqoriy sharoitida (pH 7,0-8,5) o‘tganda rivojlanadi. Bu davrda metan 
hosil qiluvchi bakteriyalar ko‘proq kuzatiladi. Ular biotsenozni boshqa ishtirokchilariga 

---

qaraganda V12 vitaminini 4-5 marotaba ko‘proq sintez qiladilar. Metan hosil qiluvchi 
bakteriyalarni jadal rivoji uchun asosiy substrat bo‘lib yog‘ kislotalari va tuban spirtlar 
hisoblanadi, Shuning uchun ham bu moddalarni ozuqa muhiti tarkibiga kiritilishi vitamin 
sintezini kuchaytiradi. 
Ozuqa muhiti tayyorlash uchun odatda atsetono-butanol ishlab chiqarishidan qolgan 
bardadan foydalaniladi. Barda tozalanib, unga koblt xlorid (4 g /m
3
) va 0,5 % metanol 
qo‘shiladi. -6,5 gacha nordonlashtiriladi va unga 0,20-0,25 % sulfit natriy solinadi. 
Bakteriyalarni sanoat sharoitida o‘stirish uchun dastlab ekuv meteriallari (250 m
3
xajmli 
apparatlarda) tayyorlab olinadi (15-20 kun mobaynida), keyin ekuv materiallari temir 
betondan yasalgan xajmi 4200 m
3
bo‘lgan fermenterlarga yuboriladi, mana Shu joyda metanli 
bijg‘ish jarayoni o‘tadi. Yangi tayyor bo‘lgan barda fermenter xajmidan 25-30 % lik 
miqdorda har kuni fermenterni tagiga yuborib turiladi. V12 vitamini saqlagan suspenziya 
fermenterni tepa qismidan olib turiladi. Ishchi sikl davomida fermenterdagi pH, uchuvchan 
yog‘ kislotalarini miqdori, ammoniyli azotni miqdorinazorat qilib turiladi va doimiy ravishda 
harorat 55-57
0
C oralig‘ida ushlab turiladi. Bijg‘ish jarayonida 65% metan va 30% CO
2
dan 
iborat bo‘lgan gaz aralashmasi hosil bo‘ladi va u issiqlik manbai sifatida ishlatilishi mumkin. 
Fermentatsiya mahsuloti sifatida hosil bo‘lgan tayyor kultural suyuqlik, odatda 2,0-2,5 
% quruq modda va 1,1 – 1,7 mg/l V12 vitamini saqlaydi. quritish jarayonida vitamin 
parchalanib ketmasligi uchun kultural suyuqlik xlorid yoki fosfor kislotasi yordamida pH 6,3. 
Shunday qilib, tayyorlangan kultural suyuqlik, gazsizlantiriladi, vakuum – bug‘lantirgich 
usqurmasida quyultirilib, purkagich - quritgichlar yordamida quritiladi (5-10% namlik 
qolguncha). 
Tayyor mahsulotni fizikaviy xususiyatlarini yaxshilash maqsadida, kepak yoki 
makkajo‘xori uni qo‘shib aralashtiriladi. 25-30 kg dan polietilen qoplarga solib qoplanadi va 
qog‘oz qopga solinadi. Tayyor ozuqa preparatida V12 vitamini eng kamida 2,5 mg% bo‘lishi 
kerak, preparat 1 yil mobaynida quruq va salqin joyda saqlanadi. Rossiyada chiqadigan 
preparat KMB–12 (konsentrat mikrobno‘y vitamin) deb yuritiladi. Bu preparatda Shuningdek 
V guruhiga kiruvchi boshqa vitaminlar va almashmaydigan aminokislotalar ham bor. 
12-rasm. 
Oziqa konsentrati B12 – vitaminini ishlab chiqarishning texnologik chizmasi