Biologiya fakulteti

Awıl xojalıǵı —Aprel revolyuciyasınan keyin ótkerilgen ilajlardan biri kem jerlik dıyxanlardı pomeshchiklar hám jer iyelerinen qarızın bıykarlaw haqqında dekret qabılladı. Húkimet programmasınıń jer miynetkesh dıyxanlardı qatnasıwın esapqa alıp turmısqa nátiyjeni ámelde qollanıw etdi. Awıl xojalıǵı kooperativlarin shólkemlestiriwde jersiz hám kem jerlik dıyxanlar, kóshpeli jarlılardı tartıw názerde tutılǵan.

Suwǵarılatuǵın dıyxanshiliktiń tiykarǵı areallari tómendegishe jaylasqan : Qubla Afganistanda Hilmond háwizinde, Qobul oypatlıqsı jáne onıń irmoqlari, Arqa Afganistanıń Harirud dáryası boylap, sonıń menen birge Baqtriya tegisligidegi Qundız hám Balxu dáryası boylap jaylasqan.

Jalolobod irrigatsiya kompleksi qurılǵannan keyin Qobul oypatlıqsı oazisleri baǵlar, ǵalla hám salı maydanlarına aylandı.Mámleket jerlerden citrus, zeytundan úlken ónim jıynaldı.
Jer astı suw jiynawshi imaratlar - korizlar ashıq oypatlıqlarda hám Qandahor hám Farox aralıǵindaǵı Qubla Afganistanıń Gáziynexana platosida tómen tawaldi bóleginde, Nangraxar provinsiyalarınan qubla bólegi Qobuldan arqada Hindiqusholdi oypatlıqlarında kóbirek ushraydı. Korizlar mámlekettiń hámme suwǵarılatuǵın jerleriniń 20% ga xızmet kórsetedi.
Suwǵarilmaytuǵin jerler mámlekettiń arqasındaǵı keń tawaldi palasasida Qalayı - Nau, Honabod Fayzobodda tóplanǵan. Jawınnan suw ishetuǵın jerlerde jaqsı jawınnan keyin suwǵarılatuǵın jerlerge salıstırǵanda geyde joqarı ónim alınadı, lekin tógin jetispegende hátte uruglik da alinbaydi. Jawınnan suw ishetuǵın dıyxanshılıq menen kóshpeli Chırshıq hám yarım kóshpeli Chırshıq kóbirek shuǵıllanadı. Jawınnan suw ishetuǵın jerlerde kóbinese ǵalla, arpa maylı lyon, palız eginleri, tiykarlanıp qawın jetiwtiriledi.
Kópshilik xojalıqlar bir jılda bir ret ónim aladı. Mudami dıyxanshılıq etiletuǵın tómen jaylasqan oazislerde, yaǵnıy Hirot, Farox, Qandohor, Jalalobodda bir jılda eki ret ónim alınadı. Bir jılda eki ret ónim alınatuǵın jerler maydanın keńeytiwge tawlıq rayonlarda qolaysız ıqlım sharayatı jıldıń tiykarǵı bóleginde suwǵarıw kanalında suwdiń jetispesligi tosqınlıq etedi. Báhárgi eginlerden áhmiyetlileri - ǵalla, arpa, birpara dukkaklilar. Kuzda salı, makka hám tiykarǵı texnika eginlerinen paxta, qandlavlagi, qumshekerqamish jıynap alınadı. Zárúrli eginlerden ǵalla ulesine ósimlik hámme ónimler ma`nisiniń yarımınan kóplegeni tuwrı keledi. Baǵlar hám júzim baǵılar Afganistanıń hámme bóleginde tarqalǵan. Miyweli eginler oazislerde hám úlken qalalar átirapında tóplanǵan. Miyweler, tiykarlanıp júzim kóp muǵdarda kiripke ketedi. Afganistan dúnya bazarında kishmish hám qaq erik, anor eń jaqsı sortı menen ataqlı.
Awıl xojalıǵında miynetke jaramlı xalıqtıń tiykarǵı bólegi bánt bolıwı menen bir qatarda hám 70% ten kóplegenin beriwine qaramay, awıl xojalıǵı házirge shekem kem jemisdarligin, xalıqtıń azıq -awqatga bolǵan zárúriyatın qandira almaydi.
Sharwashılıq úlesine awıl xojalıǵı jalpı óniminiń yarımı hám mámleket 50% átirapında tuwrı keledi. Jaylaw qaramal jılǵı kópshilik kóshpeli tiykarǵı tirishilik dáregi esaplanadı. Buyımlar ushın máwsimiy jaylawlardı izlep kóshpelishiler jazda Hindiqush alp otlaqlarına hám basqa biyik taw dizbelerine 500 den 1500 metr aralıqqasha kóteriliwi, qishda bolsa Hind hám Panjob (Pakistan ) arqalıǵa shekem bolǵan tegisliklerdiń tómen oypatlıqlarına tu'sedi.
Sharwashılıq. Kóshpeli hám yarım kóshpeliler qaramalları basın esaplaw júdá qıyın. Ádetde buyımlar muǵdarı máwsimnen máwsimge shekem hám ıqlım sharayatlarına júdá baylanıslı halda ózgeredi. Suwıq qıslarda azıq jetispesligi ⅓ bólim buyımlar joq boladı hám buyımlar bası tiklengenge shekem bir neshe jıllar kerek boladı. Sonıń menen birge buyımlar muǵdarına kesellik de úlken tásir kórsetedi. Otırıqshı awıl xalqı ushın tiykarǵı shınıǵıw dıyxanshılıq bolıp, sharwashılıq tek onı toldıradı.


Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2022 jıl 28 yanvar daǵı “Awıl xojalıǵı eginleri tuqımgershilik qánigesligin taǵı -de rawajlandırıw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında”gi PQ-106 san sheshimi qabıllandı.
Qarar menen; urıwlıqlar jetistiriwge qánigelesken aymaqlardıń topıraq - ıqlım sharayatından kelip shıǵıp, ǵóza, masaqlı dán, palız eginleri, palız, maylı, dukkakli hám azıq eginlerin olardıń túrleri hám de sortları boyınsha jaylastırıw ;
urıwlıqlar jetistiriwge qánigelesken aymaqlardaǵı awıl xojalıǵı subektleriniń birden-bir elektron sistemasın jaratıw. Bunda, subyekt atı, egin túri, sortı hám áwladı, urıwlıq maydanına berilgen mineral tóginler túri hám muǵdarı, isletilingen ximiyalıq qurallar atı hám norması, aprobatsiya komissiyasınıń sortdarliq boyınsha juwmaǵı, jetistirilgen ónim tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı sáwlelendiriw;

urıwlıq jetistiriwshi subyektlarda vegetatsiya dáwirinde paxta hám masaqlı dán maydanlarında keminde úsh ret, basqa tuqımgershilik qánigesilik maydanlarında keminde eki ret, urıwlıqlardı saqlaw hám qayta islew processlerinde turaqlı monıtorıń júrgiziw, olarǵa jaqınnan ámeliy járdem kórsetiw hám iskerligin muwapıqlastırıw hám basqa qosımsha wazıypalar Tuqımgershilik qánigelikti rawajlandırıw orayına júkletilgen.

Sonıń menen birge 2022 jıl 1 yanvardan topıraq ónimliligi joqarı, suw támiynatı jaqsı bolǵan 200 mıń gektar suwǵarılatuǵın jerlerdi awıl xojalıǵı eginleri urıwliklarini jetistiriwge qánigelestiriw hám de qánigelestirilgen aymaqlarda tańlaw tiykarında uzaq múddetke tuqımgershilik qánigelilik xojalıqları tańlanıwın hám de hár jılı awıl xojalıǵı eginleri urıwliklari jaylastırılıwı támiyinleniwi belgilendi.
Bunnan tısqarı Qarardıń 4-qosımshasına tiykarlanıp Respublikada 2022—2025 jıllarda jańa túrler maydanların keńeytiw esabına paxta zúráátliligin 50 Sentnerga, masaqlı dán eginleri zúráátliligin 90 Sentnerga jetkiziw boyınsha ilajlar programması tastıyıqlandi.
Usı tastıyıqlanǵan ilajlar programması atqarılıwın belgilengen múddetlerde sapalı támiyinleniwi maydanınan ministrlik keńseler menen bir qatarda wazıypalar atqarıwı maydanınan Inspeksiya tárepinen “Awıl xojalıq eginlerinde agrotexnikalıq ilajlardı sapalı ámelge asırılıwın baqlaw”ga mólsherlengen ilajlar jobası islep shıǵılıp Bunda :
Paxta -toqımashılıq klasterleri tárepinen ǵózani jetistiriw boyınsha agrotexnikalıq ilajların waqıtında hám sapalı ámelge asırılıwın támiyinleniwin baqlaw ;
Awıl xojalıq eginleri urıwlıqlar jetistiriwge qánigelesken aymaqlardıń topıraq - ıqlım sharayatından kelip shıǵıp, ǵóza, masaqlı dán, palız eginleri, palız, maylı, dukkakli hám azıq eginlerin olardıń túrleri hám de sortları boyınsha jaylastırıw baqlaw.
Ǵalleni vegetatsiyası dáwirinde otaq, kesellik hám zıyankeslerge qarsı qayta islew ushın mexanizmlerdi tayarlaw, mineral tóginler hám ximiyalıq qurallar rezervin jaratılıwın úyrenip barıw.

Ǵalleshilik klasterleri hám fermer xojalıqlar tárepinen masaqlı dán eginlerinen joqarı ónimi alıwda erte báhárde birinshi, nayshalaw fazasındaǵı ekinshi hám zıyankeslerden qorǵaw, báhárgi úshinshi azıqlantırıw ilajların waqıtında hám sapalı ámelge asırılıwın baqlaw .
Masaqlı dán eginlerin vegetatsiya dáwirinen suwǵarıw jumısları hám de urıwlıq ushın awıl xojalıq eginleri egilgen maydanların aprobatsiya kórigin sapalı ótkeriliwin baqlaw.
Joqarıdagilardan kelip shıǵıp, Inspeksiya shólkemleri tárepinen Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń PQ-106 -san sheshiminde belgilengen tapsırmalar atqarılıwın támiyinlew maqsetinde, Inspeksiya basshısı tárepinen buyrıq ilajlar jobası qabıl etilip tarawda qadaǵalaw ornatılıp atır.
Mikro tóginler - bul ósimlikler ushın ashıq formada óz elementlerin óz ishine alǵan joqarı prostınyalar hám kompleksler. Kóbinese bul elementlerdi tómendegi formada tabıw múmkin: suyıq mineral tóginler, kristallar, shań. Qolay paydalanıw ushın mikrotóginler kompleksler formasında, túrli mikroelementler menen islep shiǵarıladı. Olar materiallıq ósimlikke jaqsılaw tásir etedi, zıyankesler hám keselliklerden qorǵaw etedi hám hasıldarlıqtı asıradı.
Tiykarlanıp, mikrotóginler bólek qollanıladı, bul sizge dozani tuwrı esaplaw imkaniyatın beredi. Bunday halda, ósimlikler qosımsha hám kereksiz ximiyalıq elementlarsız kerekli awqatlanıwdı aladı.
Mineral tóginler eki tiykarǵı jaǵdayda qollanılıwın túsiniwińiz kerek: tiykarǵı tógin retinde (topıraqtı qazıw ushın ) hám báhár-jaz ústki kiyimi retinde. Hár bir variant óz nuancelariga iye, biraq buzılmawı kerek bolǵan tiykarǵı principler de bar.