Biologiya fakulteti

III BAP. Juwmaqlaw ……………………………………………………………26
IV.Paydalanilǵan a'debiyatlar…………………………………..……………..27

Kirisiw
Tábiyaatda áyyemgi zamanlardan berli jerdi ósimlikler ushın paydalı elementler menen toltırıwdıń tábiyiy procesi bar. Biraq bir adam payda boldı hám óz ońlawların kirgizdi - ol awıl xojalıǵı ónimlerin kóbeytiw ushın eginlerge sáykes keletuǵın jer uchastkaların intensiv túrde ózlestire basladı hám barǵan sayın kóbirek uchastkalardı iyelep aldı. Bul processda derlik ózlestirilmegen jerler qalmadı hám eginler payda bolǵan jerler qurıla basladı. Áyyemgi usıl - jerdi bos qaldırıw (onı dem alıw hám quwat alıw ) nátiyjesiz bolıp shıqtı, biraq sheshim tabildi. Organikalıq hám mineral tóginler payda boldı.Biz qashannan berli bilgenimizdey, ósimliklerdiń turmısına tásir etiwshi barlıq faktorlar eki gruppaǵa bólinedi - kosmik hám jer ústi. Insaniyat házirgi waqıtta kosmik faktorlarǵa (jaqtılıq hám ıssılıq ) sezilerli tásir kórsete almaydı. Biraq jer júzindegi faktorlar (suw, hawa hám topıraq azıq elementleri ) biz ol yamasa bul tárizde tártipke salıp qoyıwımız múmkin.Tógin — quramında ósimlikler ushın zárúr azıq elementler bolǵan yamasa topıraqtaǵı azıq elementlerdi háreketke keltiretuǵın organikalıq yamasa anorganik elementler. Tóginler tuwrı salınǵanda ósimlikler ósiwine, rawajlanıwına unamlı tásir etedi, ónimdi asıradı hám ónim sapasın jaqsılaydı. Tóginlerdıń natiyjeliligi awıl xojalıǵı eginleriniń biologiyalıq ózgesheligi, topiraqdagi azıq elementler muǵdarı hám basqalarǵa baylanıslı.Adam Olardi qollap ósimlikler ushın unamlı azıqlanıw balansın jaratadı, topıraqtaǵı elementler aylanıwına aktiv aralasadı.

Tiykarǵi bólim
Mikrotóginler — quramında ósimlikler ushın zárúr mikroelementlar (bar, mıs, kobalt, rux, molibden, marganets hám basqalar ) bolǵan tóginler. Mikro tóginler tiykarǵı tóginler (azotli, fosforli hám kaliyli) menen birge ósimliklerdiń saǵlam ósiwi hám hasıldarlıqtı támiyinlewde zárúrli áhmiyetke iye.Topıraqda ósimlikler ózlestire alatuǵın mikroelementler jetilmegen jaǵdaylarda qollanıladı. Bulardan tısqarı, quramında bir neshe mikroelementi bolǵan polimikrotóginler de isletiledi. Bar, marganets, rux qosılǵan superfosfatlar, nitrofoskalar, molibden hám bar qosılǵan fosforkaliyli tóginler, bar, mıs, rux hám basqa mikroelementlar qosılǵan hár túrlı aralas tóginler makro hám mikroelementler eń nátiyjeli qospası esaplanadı.
Mikro tóginler suwǵarılatuǵın zonalarda eginlerge kem muǵdarda : barlı mikro tóginler gektarına 1 kg, molibdenli 0, 5- 1 kg, misli 1-2 kg, ruxli 2 kg, marganetsli 4-6 kg tásir etiwshi element esabında salinadi. Mas, topıraqqa barlı tóginler salınǵanda 1 ge jerdegi qant láblebi uliwma 20—40 s, sebarga hám jońıshqa 0, 5—1, 0 s, ziǵir hám talshıǵı 1—2 s, jońıshqa pisheni uliwma 5—7 s; marganetsli tóginler salınǵanda ǵalla, palız eginleri hám de mayda miyweli eginler 10% asadı.
Mikro tóginler topıraqqa egiwden aldın salıw, qosımsha aziqlandiriw(mikro-elementlerdiń 0, 1—0, 05% eritpesin búrkiw ), tuqimlıqqa egiwden aldın qayta islew (tuqimlıqtı olardıń 0, 02—0, 05% eritpeleri menen izǵarlaw) usıllarında isletiledi.
Mikro tóginler - bul ósimlikler ushın ashıq formada óz elementlerin óz ishine alǵan joqarı prostınyalar hám kompleksler. Kóbinese bul elementlerdi tómendegi formada tabıw múmkin: suyıq mineral tóginler, kristallar, shań. Qolay paydalanıw ushın mikrotóginler kompleksler formasında, túrli mikroelementler menen islep shiǵarıladı. Olar materiallıq ósimlikke jaqsılaw tásir etedi, zıyankesler hám keselliklerden qorǵaw etedi hám hasıldarlıqtı asıradı.