Biologiya fakulteti

Bar (B). Ádebiyatlardan ekenin aytıw kerek, jeńil mexanik quramlı chimpodzol, ajırıq-gleyeli, batpaqlanǵan topiraqlarda bar júdá kem boladı. Tundra topiraqlarınıń quramında 1—2 mg/kg, ajırıq podzol topıraqlarda 2 —5 mg/kg bar ushraydı. Eger qara topiraq zonada 1 kg topıraqtaǵı bardiń muǵdarı 0, 2—0, 5 mg den kóp bolsa, barlı mikrotóginler salıw usınıs etilmeydi. Biraq bul kórsetkish qara topiraqlar ushın 0, 3—0, 65 ni, Orta Aziyanıń boz topiraqları ushın 0, 45—2, 0 mg/kg ni quraydı. Barı kem bolǵan bul qıylı topiraqlarda onı tógin retinde salıw hár gektar jer esabına ziǵir talasin 2—3 s, qant láblebisin 45 s ga asırıp, keyingi egindiń túbir miywesidegi qumshekerdiń muǵdarın da 0, 3—2, 1% ga asıwına baslawshı boladı. Barlı tóginler qóllaw nátiyjesinde ziǵir hám paxtadan gektarına qosımsha 2—3 s ónim alıw múmkin. Topıraq quramında bar muǵdarı 30 mg/kg den asıp ketsa, ósimliklerde záhárleniw belgileri payda boladı : payaniń tómengi bólegindegi japıraqlar sarǵayadi, kuyedi, tógiledi. Bardıń kóplıǵı sharwa buyımları salamatlıǵına da unamsız tásir kórsetedi.
Bar tańsıqlıǵında guller sanı keskin azayadı, túynekler tógiledi, paya hám de túbirdiń ósiw noqatları ziyanlanadı. Bar kletkadaǵı suw muǵdarın kóbeytedi, belok hám uglevod almasiw procesin tezlestiredi. Bul qant elementlerin ósiw noqatları hám miywege barıwın tártipke saladı. Ósimliklerdiń qurǵaqlıqqa shıdamın asıradı. Bar jetispese, fotosintez jarayani páseyedi, sonıń menen birge ósimliklerdiń túbir sisteması jaqsı rawajlanbaydı. Ósimlikler quramındaǵı bar muǵdarı ortasha 0, 0001% yamasa 1 kg qurǵaqlay elementler 0, 1 mg ga teń bolıp tabıladı. Bar tańsıqlıǵında ósimliklerde qurǵaqlay hám bawır reń shırıw, sarǵayıw, túbir miyweler ózekleniwi hám de bakterioz sıyaqlı illetler baqlanadı. Ayǵabaǵar, pomidor, gulkaram, jońıshqa, ǵawıshı túbir miyweler, ǵóza, ziǵir, salı, palız eginleriler hám qant láblebi barǵa qatal ósimlikler turine kiredi. Topıraq quramında bar muǵdarı 30 mg/kg den asıp ketse, ósimliklerde záhárleniw belgileri payda boladı. Poyaniń tómengi bólegindegi japıraqlar sarǵayadi, tógiledi. Bardıń kópligi sharwa buyımlarınıń salamatlıǵına unamsız tásir kórsetedi. Túrli topiraqlarda bar tańsıqlıǵınıń tómen shegarası túrlishe boladı, bul kórsetkish qara topiraqlarda 0, 3—0, 6 mg/kg, boz topıraqlarda 0, 45—2 mg/kg den tómen bolǵanda barlı tóginler qóllaw kerek. Barlı tóginlerdi qóllaw nátiyjesinde ziǵir (talshıq) hám paxtadan gektarına 2—3 Sentnergacha qosımsha ónim alıw múmkin. Qant láblebi zúráátliligi 45 Sentnerga asıp, quramındaǵı qant statyası 0, 3—2, 1% ga kóbiyedi.
Egerde topıraq quramında bar statyası bolmasa, ósimlik jaslıq dáwirinde aq ósiwden toqtaydı. Ósimliklerde bar statyasınıń jetispesligi onıń sırtqı kórinisinen yaǵnıy, ósimliklerdiń aste ósiwinen, jas paya hám japıraqlardıń mortlasa baslawınan dukkakli ósimlikler túbir tuganaklariniń ha'lsizlengeninen biliw múmkin. Bul hal ósimliklerde azıq elementleri háreket etetuǵın jollar iskerliginiń aynıwına baylanıslı. Bar hámme elementlerge birdey muǵdarda zárúr emes. Quramındaǵı bardıń muǵdarına qaray, olar bir birinen kúshli parıq etedi. Arpa, biyday, tarı, sulı, mákke sıyaqlı bir máwsimli ósimliklerde bar júdá kem boladı, qos dánem ósimliklerde bolsa júdá kóp boladı. Ósimlik quramında bar qanshellilik kóp bolsa, ol bardıń jetispesligin sonshalıq tez sezedi. Bir ósimliktiń ózinde (túbirde, payasinda, japiraǵinda, gulinde) túrli waqıtta mikroelementler muǵdarı túrlishe boladı. Sonday eken, ósimliklerdiń barǵa bolǵan talapları túrlishe bolıp tabıladı. Birpara ósimlikler shonalash dáwirinde barǵa júdá bay boladı. Mısalı : sol dáwirde ayǵabaǵar japiraǵinda onıń muǵdarı 0, 005% ge shekem jetedi, basqa dáwirlerde bolsa júdá kem boladı. Temperaturanıń ózgerip turıwı da ósimliktiń barǵa bolǵan talabına tásir kórsetedi, temperatura tomenlegende barǵa bolǵan talap da páseyedi. Bulardıń hámmesi ósimliklerdiń ayriqsha qásiyetlerin, topıraqtı sırtqı ortalıq hám basqalardı esapqa almay turıp, mikroelementler di birdey qóllaw múmkin emesligin taǵı bir bar kórsetedi.
Mıs. Dem alıwdıń kusheytiwi óz gezeginde ósimlikte uglevod almasınıwın hám belokdıń sintez bolıwın tezlestiredi. Bulardıń hámmesi ósimliktiń ulıwma jaǵdayın jaqsılaydı, atap aytqanda onı zamarıq keselliklerine shıdamlılıǵın asıradı. Mıs tiykarlanıp japıraq xloroplastlarida toplanıp, xlorofillni buzılıwdan saqlaydı. Bul belokdıń kúshli sintez bolıwı nátiyjesi bolıp tabıladı. Belok kóp bolǵan táǵdirde reń beretuǵın xlorofill statyası belok menen qosılıp onıń shıdamlılıǵı asadı, bul bolsa japıraq hám ulıwma ósimliktiń turmıslıq iskerligin kúsheytedı, fotosintez procesin uzaytıradı hám nátiyjede tuqim ónimi hám de ondaǵı uglevodlar muǵdarın kópeytedi. Mistógini láblebide qumshekerdi, maylı ósimliklerde maydi, jońıshqa, láblebi, kartoshka hám basqa ósimliklerde “C” vitamininiń muǵdarın kóbeytedi. Qıziǵi sonda, mıs birikpeleri (bar, marganes hám rux birikpeleri sıyaqlı ) ósimliklerdiń suw rejimine hám olardıń qurǵaqlıqqa hám de suwıqqa shıdam beriwine málim dárejede tásir kórsetip, japıraqlarda suwdı sezilerli dárejede kóbeytedi.
Mıs jetispesligi sebepli júz beretuǵın keselliklerden miyweli tereklerden joqarı bóleginiń qurıp qalıwı (ekzamtema) hám ótsimon ósimliklerdi zálelleytuǵın xloroz, japıraq ushiwiniń kesellikleri jaqsılaw úyrenilgen. Mıywe terekleri joqarı bóleginiń qurıp qalıw hádiysesi pútkil jer júzine tarqalǵan. Ásirese citruslı ósimlikler bul keselliklerge tez-tez shalanıp turadı. Jazda alma tereginiń tóbe shaqları quriydi. Sol kesellik sebepli terektiń ósiwi de páseyedi. Japıraqtıń birpara jayları áste quriy baslaydı. Keselliktiń tez rawajlanıwı nátiyjesinde jańa japıraqlar birigip qaladı hám tókiladi, putaqtıń joqarı bólegi quriydi. Kóbinese sulı, arpa, biyday hám basqa ǵalla ósimlikleri de xloroz, japıraq úshleriniń qurib qalıwı kesellikleri menen zálellenedi. Ósimlik qattı zálellanganda ósiwden toqtaydı hám qurıp qaladı. Mıs birikpelerinen paydalanıp, bul keselliklerdiń hámmesin joytıw yamasa pútkilley jónge salıw qılıw múmkin. Ósimliklerde mistiń ortasha muǵdarı 0, 0002% yamasa 1 kg salmaqlıq esabına 0, 2 mg ga tuwrı keledi. Ósimlik kletkasında 2/3 bólim mıs erimeytuǵın, birikken halda ushraydı. Ósimliktiń ósiwshi bólimleri hám urıwı salıstırǵanda misga bay boladı. Japiraǵindagi mistiń 70% i xloroplastlarda konsentrlanadi. Málim dárejede mistiń fiziologikalıq áhmiyeti onıń mıs tutatuǵın beloklar hám fermentlerdiń quramına kiriwi menen belgilenedi.Ashqıltım topiraqlardı ósimliklerge topıraqtan mistiń kelip túsiwin azaytadı. Hák mistiń adsorbenti retinde tásir etedi hám de siltilew jolı menen kompleks birikpe payda bolıwı ushın sharayat jaratadı. Tap sol waqıtta ósimlik misga salıstırǵanda tańsıqlıqtı sezedi, topıraqta bolsa mıs muǵdarınıń kemligi baqlanadı. Topıraq zonada mistiń muǵdarı hár kg topıraq esabına 1, 5—3, 0 mg den, qara topiraqlarda 2, 0—5, 0 mg den, Orta Aziyanıń boz topiraqlarında 1, 5—4, 0 mg den kem bolǵan jaǵdaylarda ósimliklerdiń misga bolǵan mútajligi ku'sheydi.

Marganes (Mn). Jetkilikli muǵdarda marganes bolıwın talap etiwshi ósimlikler gápine da'nli eginler, dukkakli dán eginleri, qant láblebi, túbirmiyweler, kartoshka hám miyweli terekler kiredi. Hár túrlı eginlerdiń ónimi menen hár gektar jerden 1000—4500 g ge shekem marganes alıp shıǵıp ketiwi múmkin. Ósimliklerde marganesnin ulıwma muǵdarı ortasha 0, 001% ga yamasa 1 kg salmaqlıq esabına 1 mg ga tuwrı keledi. Onıń tiykarǵı muǵdarı japıraqlar hám xloroplastlarda toplandı.
Marganes qumsheker hám xlorofil muǵdarınıń asıwında, onıń belok menen baylanısıwınıń bekkemligin támiyinlewde, qumshekerlerdiń háreketin jaqsılawda, dem alıw jedelligin kúsheytiwde qatnasadı. Marganes taǵı askorbin kislota sintezida qatnasıw etiwshi fermentler quramına kiredi.
Sonday maǵlıwmatlar bar, marganes fosforniń tómengi japıraqlardan ústki jas japıraqlarǵa háreketin kúsheytiriwge unamlı tásir etedi. Marganes toqımalardıń suwdı ustap qalıw qábiletin asıradı, transsperatsiyani azaytadı, ósimliklerdiń ónim beriwine kómeklesedi. Marganesnin oǵada tańsıqlıǵında rediska, kapusta, pomidor, noqat hám basqa eginlerdiń ónim tugishi ulıwma toqtap qalıwı baqlanǵan. Japıraqlardıń quwrawı hám sarǵayıwı, daqlardıń payda bolıwı, dukkakli eginler xlorozga shalınıwı, qıyar japıraq plastinkasınıń buralib qalıwı -marganes tańsıqlıǵınıń tiykarǵı belgilerinen esaplanadı. Marganes ósimliklerdiń rawajlanıwın tezlestiredi. Marganes tańsıqlıǵında xlorozlar, ǵallasimonlar kúlreń daqligi, qant láblebiniń sarı daqliǵi baqlanadı.Marganes muǵdarı topıraq zonada 1 kg topıraqta 25—55 mg, qara topıraqta 40—60 hám boz topıraqta 10—50 mg bolǵanda jaqsı nátiyje beredi. Topıraqta marganes kem bolǵan jaǵdaylarda (yamasa ulıwma bolmaǵan) azıqlanıw balansındaǵı elementlerdiń qatnası buzıladı, sebebi ol kalsiy sıyaqlı sırtqı ortalıqtan ionlardı tańlap sińiriwde ózin antogonist retinde kórinetuǵın etedi. Marganes reutilizatsiya procesin tártipke salıp turıwshı element retinde de zárúrli orın tutadı. Ol ósimlik kletkalarınıń suw tutıw qábiletin asıradı hám ónim elementleriniń kóbirek saqlanıwına járdem beredi. Topıraqta marganes muǵdarı 1% ge shekem jetedi, lekin onıń tiykarǵı bólegi ósimlikler tárepinen qıyın ózlestiriletuǵın formada bolıp tabıladı.
Molibden (Mo). Topıraqtaǵı ulıwma molibden muǵdarı 1 kg topıraq esabına 0, 20 dan 2, 4 mg ge shekem, jıldam forma daǵı muǵdarı bolsa 0, 10 nan 0, 27 mg ge shekem boladı. Ádetde, topıraqtıń aydalma qatlamında jıldam forma daǵı molibden, ulıwma molibdenning 8—17 payızın quraydı.
Molibden (Mo). Molibdenniń eń kóp muǵdarı dukkakli ósimliklerde ushraydı. Dukkakli ot da 1 kg qurǵaqlay salmaq esabına 0, 5 mg den 20 mg ge shekem molibden bolıwı, ǵallasimonlar da bolsa 1 kg qurǵaqlay salmaq esabına 0, 2 mg den 1, 0 mg ge shekem molibden bolıwı múmkin. Molibden ósimliklerge basqa elementlerge salıstırǵanda kemrek jutıladı. Ósimlik japıraqlarında molibden basqa aǵzalarına salıstırǵanda kóbirek toplandı. Kópshilik ósimliklerde molibden muǵdarınıń tómen shegarası 1 kg qurǵaqlay elementda 0, 1 mg esaplanadı. Dukkakli eginlerde bul kórsetkish 0, 4 mg/kg ni quraydı. Molibden dukkakli ósimliklerdiń túbirinde rawajlanıwın kúsheytedı, belok quramındaǵı azotniń ózlestiriliwine járdem beredi. Dukkakli ósimliklerde molibden birikpesi toplandı. M. Ya. Shkolnik hám M. M. Steklovalar tekseriwleri molibden birikpeleri qollanılǵanda da'nli ósimliklerdiń yarovizatsiya dáwirin tezleniwin kórsetedi. Jońıshqa ústinde alıp barılǵan tájiriybeler de molibden birikpesiniń áhmiyetin kórsetedi.
Drobkov maǵlıwmatlarına kóre, molibden tásiri astında bedaniń jer betindegi bólegi 70% ga, urıw liosili bolsa 90% ten kóbirekqa kóbeydi. Túrli eginler noqat, lobıya, pomidor, qant láblebi, jońıshqa, lyupin hám baklajan ónimin asırıwda molibden mikroelementler unamlı tásiri tastıyıqlanǵan. Molibden ósimlikler degi nitratreduktaza fermenti quramına kiredi hám nitratlardıń nitritlarga qaytarıliwda qatnasadı. Ulıwma alǵanda, molibdenni ósimlikler degi azot almasıw procesi mikroelementi dep ataw múmkin. Molibden fotosintez, dem alıw, vitamin hám fermentler sintezide aktiv qatnas etedi.
Ósimlikler degi molibdenniń eń kem muǵdarı 1 kg qurǵaqlay salmaq esabına 0, 10 mg bolǵan shegara esaplanadı, basqa ósimlikler hám dukkaklilar ushın 1 kg ga 0, 40 mg ni quraydı. Bul kórsetkishten tómen bolǵan muǵdar molibdenning tańsıqlıgınan dárek beredi. Biydaydıń ortasha ónimi menen 1 gektar jer esabına 6 g molibden, bedaniń ónimi menen bolsa 10 g ge shekem molibden alıp shıǵıp ketiledi.
Azıq ortalıǵındaǵı molibdenniń tańsıqlıǵın izertlew sonı kórsetedi, ósimliklerde azot almasıwı izden shıǵadı, toqımalarda kóp muǵdarda nitratlar toplandı. Haywan hám adam organizminde kóp muǵdarda tutınıw qılıw sebepli konserogen birikpeler nitrozaminlar payda bolıwı baqlanadı. Molibdenniń aslam muǵdarı ósimlikke júzimsik tásir kórsetedi. Awıl xojalıq ónimlerinde molibdenniń bolıwı adam hám haywanlardıń sawlıgına ziyan jetkeredi. 1 kg qurǵaqlay massada 1 mg molibden bolsa, adam hám haywanlar ushın zıyanlı esaplanadı. Ósimlikler quramında 1 kg qurǵaqlay massası esabına 20 mg hám odan kóbirek muǵdarda molibden bolǵan jaǵdaylarda : haywanlar molibdenli júzimkoz, adamlar endemik padagra keselliklerine dus keledi. Jeńil mexanik quramlı, kem shirindili topiraqlar quramında molibden eń kem muǵdarda ushraydı. Molibdenniń eń kem muǵdarı podzol hám qum topıraqlarda (1 kg ga 0, 005 mg) ushraydı. Ulıwma jıldam forma daǵı molibdenge eń bay bolǵan topiraqlar, qara topiraqlar esaplanadı. Sonday eken, bul óz-ózinen bul topiraqlardı biologiyalıq akkumulatsiya qábileti bar ekenliginen dárek beredi. Ádetde, topıraqta molibden oksidlengen jaǵdayda kalsiy hám basqa metallardıń molibdatlari formasında ushraydı. Ashqıltım topıraqlarda molibden, aluminiy, temir hám marganes menen qıyın eriytuǵın birikpeler payda etedi. Siltiiy topiraqlarda bolsa ańsat eriytuǵın natriy molibdenga aylanadı. Topıraq eritpesiniń ashqıltımlıǵı pasaytirilsa, molibdenniń suwda eriytuǵın forması artadı.Molibdenniń ósimlikler tárepinen jutılıwı ku'sheydi, lekin pH 7, 5—8 bolǵan topiraqlarda karbonatlardıń muǵdarı kóbeygenligi sebepli páseyedi. Molibdenniń tańsıqlıǵı chimli-podzol, qurıtılǵan ashqıltım torf topiraqlar hám qara topıraqlarda baqlanadı.
Gumusga bay topiraqlar óz quramında molibden jalpı muǵdarınıń kópligi menen ajralıp turadı. Molibden menen jaqsı támiyinlengen topraqlarda ósimlikler azot, fosfor hám kaliyni jaqsı ózlestiredi. Azot belok quramına tolıq ótedi, nátiyjede palız eginleri hám palız eginlerinde azotniń nitrat formasında toplanıwınıń aldı alınadı. Sol sebepli molibdenni dukkakli eginlerge fosfor hám kaliy menen, basqa eginlerge bolsa azot menen birge qóllaw usınıs etiledi
Kobalt (Co). Ósimliklerdiń 1 kg qurǵaqlay massası quramında ortasha 0, 021 mg kobalt bar. Ayırım ósimliklerde bul kórsetkish 11, 6 mg/kg ni quraydı. Kobalt kóbirek dukkakli ósimliklerde ushraydı, kóbirek tu'yneklerde jıynaladı. Sonıń menen birge, kobalt generativ organlarda da toplandı, shańlatqıshda jıynaladı jáne onıń artıwın tezlestiredi. Ósimlik quramındaǵı jalpı kobalttiń 50% i ion, 20% vitamin B12 hám qalǵan 30% i turaqlı organikalıq birikpeler formasında bolıp tabıladı. B12 mikroorganizmler tárepinen sintezlenib, ósimliklerge topıraqtan ótedi yamasa azot jıynawshı tu'ynekleride payda boladı. B12 ushraytuǵın ósimlikler dukkaklilar, turup, piyazlar esaplanadı. Onıń 30% ga jaqinı joqarı dárejede turaqlılıqqa iye bolǵan ele anıqlanbaǵan organikalıq birikpeler quramında ushraydı. Ósimlikler kobaltni molibdenge salıstırǵanda 300 m arta kem talap etedi. Kobalt bakteriya hám fermentlerdiń iskerligine unamlı tásir kórsetedi. Kobalt tásirinde qant láblebiniń zúráátliligi gektarına 30—35 Sentnerga qumsheker muǵdarı bolsa 0, 8% ga asıwı baqlanadı.
Rux (Zn). Rux da ósimlikler ushın zárúr bolǵan mikroelementlerden biri esaplanadı. Rux ósimliklerdiń ıssılıqqa hám suwıqlıqqa bolǵan shıdamlılıǵın asıradı, fosforniń kóbirek ózlestiriliwine járdem beredi. Rux tańsıqlıǵında organikalıq bolmaǵan fosforniń organikalıq formaǵa ótiwi páseytedi, sonıń menen birge ósimlikler denesinde saxaroza hám kraxmal muǵdarı azayadı, azotniń nooqsil forma daǵı birikpeleri toplanıwı baqlanadı. Rux jetispegende ósimlik kletkalarınıń bóliniwi páseytedi, japıraqlar ash jasıl (geyde aq) kóriniske kiredi, forması ózgeredi, payadagi bólim araları qisqaradı, miyweler birigip qaladı.
Ruxtiń tańsıqlıǵına grechixa, xmel (qulmoq), qant láblebi, kartoshka, qızıl jońıshqa oǵada bayqaǵısh boladı. Sonı da aytıp ótiw kerek, otaqlar materiallıq eginlerge salıstırǵanda ruxga baylıǵı menen ajralıp turadı. Ninabargli ósimlikler quramında hám sonıń menen birge, uwlı zatlı zamarıqlardıń quramında rux kóp ushraydı. Atız eginleriniń ruxga bolǵan talabı miyweli tereklerge salıstırǵanda tómenlew boladı.
Sońǵı waqıtta rux mikroelementini vitaminler, atap aytqanda “C” vitamininiń toplanıw procesi menen baylanıslı ekenligi anıqlanǵan. M. Ya. Shkolnikniń tekseriwlerine kóre, rux mikroelementi ósimliktiń japıraq hám payalarida uglevodlar muǵdarın kópeytedi, bul bolsa ósimliklerdiń suwıqqa, qurǵaqlıqqa hám sor topiraqlarǵa shıdamlı bolıwına tikkeley baylanıslı. Rux birikpesi topıraq shirindisi tárepinen ańsat jutıladı, sol sebepli de bul mikroelementlerdiń bir bólegi topıraqtıń shirindili qabatına shıǵadı. Quramında rux bolǵan mikrotóginler topıraqqa salınǵanda ósimlik azot, fosfor, kaliy, kalsiy birikpelerin jaqsı ózlestiredi. Bul mikroelement topıraq makroorganizmlari ushın da zárúr esaplanadı.Rux (Zn). Ruxtiń ulıwma muǵdarı qara topıraqlarda 1 kg topıraqqa salıstırǵanda 24, 90 mg, tundra topiraqlarında 55, 76 mg nil etip, onıń kem muǵdarı ajırıq podzol topraqlarında 20, 67 mg ga teń boladı. Rux tańsıqlıǵı kóbinese neytral hám kúshsiz siltiiy karbonat topıraqlarda ushraydı.
Mikro tóginler - bul ósimlikler ushın ashıq formada óz elementlerin óz ishine alǵan joqarı prostınyalar hám kompleksler. Kóbinese bul elementlerdi tómendegi formada tabıw múmkin: suyıq mineral tóginler, kristallar, shań. Qolay paydalanıw ushın mikrotóginler kompleksler formasında, túrli mikroelementler menen islep shiǵarıladı. Olar materiallıq ósimlikke jaqsılaw tásir etedi, zıyankesler hám keselliklerden qorǵaw etedi hám hasıldarlıqtı asıradı.
Tiykarlanıp, mikrotóginler bólek qollanıladı, bul sizge dozani tuwrı esaplaw imkaniyatın beredi. Bunday halda, ósimlikler qosımsha hám kereksiz ximiyalıq elementlarsız kerekli awqatlanıwdı aladı.
Mineral tóginler eki tiykarǵı jaǵdayda qollanılıwın túsiniwińiz kerek: tiykarǵı tógin retinde (topıraqtı qazıw ushın ) hám báhár-jaz ústki kiyimi retinde. Hár bir variant óz nuancelariga iye, biraq buzılmawı kerek bolǵan tiykarǵı principler de bar.
Ya. v. Peyve maǵlıwmatlarına kóre, 1 kg topıraqtaǵı mikroelementlerdiń ulıwma muǵdarı tómendegishe : bar—1, 5—55 mg, mis—1, 5—30, 0 mg, rux—2, 50—6, 50 mg, marganes—100—250 mg, molibden—0, 2—7, 5 mg, kobalt—0, 4 ten 4, 0 mg ge shekem.
Mikroelementlerdiń topıraqta kem yamasa kóp bolıwı da unamsız hal esaplanadı. Mısalı, 1 kg topıraqta bar muǵdarı — 0, 3 mg, marganes 10, 0 mg, rux — 1, 5—2, 0 mg, mıs — 2—3 mg, kobalt — 1, 5—3, 0 mg, molibden 0, 20—0, 25 mg den kem bolǵandaǵana mikroelementlardan paydalanıw usınıs etiledi.
Topıraq quramındaǵı mikroelementler muǵdarın bir normada ustap turıw ushın atızlardı organikalıq tóginler (tezek) menen tóginlep turıw jaqsı nátiyje beredi. Sebebi, tezek quramında derlik hámme túrdegi makro hám mikroelementler bar. Tájiriybeler sonı kórsetedi, kópshilik kóbinese tezek salinbay makrotóginler úlken muǵdarda berilip, joqarı ónim alıw moljellengen atızlarda, ósimlikler hám topıraqtıń mikroelementlarga bolǵan mútájligi ayqın bilinedi.