Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

Amaliy mashg’ulot № 16
Mavzu: Belgilarning to’liqsiz birikkan holda irsiylanishiga doir masalalar yechish va ularni tahlil qilish (2 soat)
1-masala*. Tajribalarda makkajo’xori o’simligi donining rangi va shaklini ta’min etuvchi A va B genlari o’rtasidagi masofa xromosomada 4,6 krossingover birligiga teng ekanligi aniqlangan. Quyidagi genotipga ega bo’lgan o’simliklar qanday tipdagi gametalarni hosil qiladi va ularning nisbati foiz hisobida qanday bo’ladi?
A B
═══
a b
Masalaning yechilishi:
A B A B a b
═══ = ─── , ─── (krossingoversiz)
a b
A B A b A b A b a B
═══ → ═×═ → ═══ = ─── , ─── (krossingover natijasida)
a b a B a B
Makkajo’xori o’simliklari digeterozigotali bo’lganligi uchun ayrim hujayralarda gomologik xromosomalar o’rtasida krossingover ketishi natijasida ular to’rt tipdagi gametalarni hosil qiladi:

A B a b A b a B

─── , ─── (normal) va ─── , ─── (krossover)
Xromosomada A va B genlari orasidagi masofa 4,6 krossingover birligiga teng bo’lgani uchun krossover gametalarning miqdori ham 4,6% ga teng bo’ladi
A B a b
yoki ─── tipdagi gametalar 47,7 % ni, ─── tipdagi gametalar ham 47,7%
A b a B
ni, ─── tipdagi gametalar 2,3 % ni va ─── tipdagi gametalar 2,3 % ni tashkil qiladi.
2-masala. Sariq, silliq donli makkajo’xori o’simliklari oq, burishgan donli o’simliklar bilan chatishtirilganda, F₁ da don rangi bo’yicha xilma-xillik kuzatilgan. Bunda olingan o’simliklarning 46 % i sariq, silliq; 46% i oq, burishgan; 4 % i sariq, burishgan va 4 % i oq, silliq donli bo’lgan. CHatishtirish uchun va chatishtirishdan keyin olingan o’simliklarning genotipini aniqlang.
3-masala. Sariq, silliq donli makkajo’xori o’simliklari oq, burishgan donli o’simliklar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o’simliklarning 45,5 % i sariq, silliq; 45,5 % i oq, burishgan; 4,5 % i sariq, burishgan va 4,5 % i oq, silliq donli bo’lgan. Barcha o’simliklarning genotipini aniqlang.
4-masala. Makkajo’xori o’simligida donning sariq rangda bo’lishini ta’min etuvchi dominant A geni va donning silliq shaklda bo’lishini ta’min etuvchi dominant B geni bitta xromosomada birikkan holda joylashgan. Ular orasidagi masofa 12 krossingover birligiga teng deb olsak, quyidagi genotipga ega bo’lgan o’simliklar qanday tipdagi gametalarni hosil qiladi? Ularning nisbati foiz hisobida qanday bo’ladi?
A B
═══
a b


5-masala. Makkajo’xori o’simligining digeterozigotali sariq, silliq donli o’simliklari gomozigotali retsessiv oq, burishgan donli o’simliklar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda 16,2 % oq, silliq donli va sariq, burishgan donli rekombinant o’simliklar olingan. A va B genlari orasidagi masofa qanday krossingover birligiga teng?
6-masala. Drozofila pashshasida tananing kulrang bo’lishi (A) qora bo’lishi (a) ustidan, qanotning uzun bo’lishi (B) kalta bo’lishi (b) ustidan to’liq dominantlik qiladi. A va B genlari bitta xromosomada joylashgan bo’lib, ularning allellari - a va b genlari shu xromosomaning gomologida joylashgan. Kulrang tanali, uzun qanotli digeterozigotali pashshalar o’zaro chatishtirilsa, keyingi avlodda olinadigan pashshalarning genotipi va fenotipi qanday bo’ladi? Ularning nisbati-chi? Digeterozigotali pashshalar retsessiv qora tanali, kalta qanotli pashshalar bilan chatishtirilsa, keyingi avlodda olingan pashshalarning genotipi va fenotipi qanday bo’ladi?
7-masala*. A va B genlari bo’yicha digeterozigotali drozofila pashshalari retsessiv gomozigotali pashshalar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda 43,5 % Aabb ; 43,5 % aaBb; 6,5 % AaBb va 6,5 % aabb genotipga ega pashshalar olingan. SHu genlarning xromosomada qaysi tartibda joylashganligini aniqlang.