Biologiya (turlar bo’yicha) Termiz 2021

Amaliy mashg’ulot № 10

Mavzu: Noallel genlar o’zaro ta’sirining epistatik tipiga doir masalalar yechish. (2 soat)

Ishdan maqsad: Genlarning epistaz ta’siriga doir masalalar yechishni o’rganish.

Kerakli jihozlar: Mavzuga oid tablitsalar, kompyuter texnologiyasida slaydlar namoyishi, tarqatma materiallar.

Ishning mazmuni: Epistaz tashqi ko’rinishidan dominantlikka o’xshaydi. Lekin dominantlik noallel genlar orasida ro’y beradi. Noallel genlar ustidan dominantlik qiluvchi genlar supressor yoki ingibitor- epistatik gen deyiladi. Ular yo dominant, yoki retsessiv bo’ladilar. Supressor genlarning dominant allellari I yoki Su simvollari bilan, ularning retsessiv allellari esa i yoki su bilan belgilanadi. Ular ta’siridagi genlarga gipostatik genlar deyiladi. Epistazning ikki tipi - dominant va retsessiv epistazlar farqlantiriladi.

Epistatik genlar retsessiv gomozigota xolatda ham bo’ladi. Dominant epistazning F₂ bo’g’inida 13: 3, 12 : 3: 1, 9 : 3: 4 sxemada ajralish ro’y beradi. Epistazga oid masalalarni yechish uchun talabalar mazmunini; epistazdagi noallel genlarning o’zaro ta’sirini, ularning komplementar tipdan farqini dominant, retsessiv epistazning F₂ dagi ajralashini; gametalar olish printsipi va genotipga qarab fenotipni aniklashni bilishi kerak.

1-masala*. Tovuq fermasida oq tovuqlar oq xo’rozlar bilan chatishtirilganda, F₁ da olingan jo’jalarning hammasi oq patli bo’lgan F₁ da olingan tovuq va xo’rozlar chatishtirilganda F₂ jo’jalarning 13/16 qismi oq patli va 3/16 qismi chipor patli bo’lgan. F₁ da olingan tovuqlar birinchi marta chatishtirish uchun olingan oq patli xo’rozlar bilan chatishtirilganda esa, keyingi avlodda olingan jo’jalarning 3/4 qismi oq patli va 1/4 qismi chipor patli bo’lgan. Olingan natijalarga qarab, o’rganilayotgan belgining irsiylanishini tushuntirib bering va barcha tovuq va xo’rozlarning genotipini aniqlang.