Biotexnologiya asoslari

Vektorlar
Nusxalar 
 miqdori 
O’lchami, ming 
nukleotidlar 
klonlash uchun plazmid vektorlari: 
pBR 322 
pACU 184 
40-50 
G’20 
4,4 
4,0 
klonlashda maxsus kattalikdagi vektorlar: 
λ
Chron 4A 
kosmida pHC 79 
100-200 
G’20 
41,8 
6,4 
genlar ekspressiyasi uchun plazmid vektorlari: 
p trp ED5-1 
40-50 
6?7 
Gen muxandisligi qisqacha aytganda, genlar ustida turli manipulyasiyalar o’tkazish, ularni 
to’la o’rganish asosida funksional qismlarga bo’lish, kerakli joyidan kesish, kerak emas qismini 
olib tashlash, kerak bo’lgan qismlarini boshqa genlardan yoki sintez yo’li bilan olib ulash va shu 
usulda tayyorlangan duragay yoki rekombinant genni muvofiq organizmga kiritib (masalan 
odamning insulin genini mikrob hujayraga yoki sichqonning o’sish garmoni genini kalamushga), 
zarur turlarni yoki preparatlarni sintez qilish va xakozo g’oyalar va texnologiyalarning 
yig’indisidir (6-chizma). 
Ayrim DNK molekulalari genlar bir turinng ko’p nusxasini hosil qilish uchun ilgaridan 
hujayralarning toza liniyalarini olishda ko’pdan beri ishlatiladgan klonirlash texnikasining 
molekulalariga moslashtirilgan varianti qo’llanadi. Hujayra liniyalarining bir xilligini klonirlash 
usuli bilan kuchaytirish mumkin. Klon deb birdan-bir old hujayradan kelib chiqqan hujayralar 
populyasiyasiga aytiladi. Klonirlash asosan mutant hujayralar olish uchun ishlatiladi. Molekulyar 
klonirlash DNK ning aniq bir namunasini toza holda ko’paytirishdan iborat. 
 
2.1. Transpozonlar 
 
 
Transpozonlarning kashf etilishi genetik muxandislikning rivojlanishida muhim 
ahamiyatga ega bo’ldi. 
Ko’chib yuruvchi genetik elementlar-transpozonlarni o’simlik organizmida AqSH olimasi 
Barbara Mak Klintok, mikroorganizmlarda AqSH olimi Axmad Buxoriy va xasharotlarda Rossiya 
olimi Georgiy Georgiev kashf etgan.
Ko’chib yuruvchi genetik elementlar ayni vaqtda transpozision elementlar yoki 
transpozonlar deb ham ataladi. Transpozonlar xilma-xil strukturaga ega bo’lsalar-da, barcha 
transpozon molekulalarining ikki chetida maxsus nukleotidlar izchilligi, markaziy qismda esa 
DNK molekulasining belgilangan joyida "yopishqoq" uchlar hosil qilib notekis kesuvchi 
transpozaza fermentini sintez qiluvchi gen mavjuddir.
Transpozaza fermenti hujayradagi DNK molekulasini " yopishqoq" uchlar hosil qilib kesadi 
va ayni paytda transpozon uchlariga qovushtiradi. Hosil bo’lgan xromosoma DNKsi va 
transpozon DNKsidan iborat qovushma hujayra DNK bo’laklarini bog’lovchi ferment ligaza
ta’sirida o’zaro bog’lanadi. Transpozonlarning hujayra DNKsiga integrasiyasi quyidagicha 
amalga oshadi.

---