Biotexnologiya asoslari

Ozuqa muhiti 
Ajratib olingan hujayralar va to’qimalarni o’stirish uchun mo’ljallangan ozuqa muhitlari, 
o’simliklarni yaxshi o’sishi uchun kerak bo’lgan barcha makroelementlar (azot, fosfor, kaliy, kalsiy, 
magniy, oltingugurt va boshqalar) va mikroelementlar (bor, marganes, rux, mis, molibden va 
boshqalar) hamda vitaminlar, uglevodlar, fitogormonlar yoki ularni sintetik analoglarini saqlashi 
kerak. Ba’zi ozuqa muhitlari aminokislotalar, kazsin gidrolizoti, EDTA (etilendiamintetrasirka 
kislota) yoki uni natriyli tuzi (bu tuz temirni hujayra kirishiga yordam beradi) va boshqa kerakli 
moddalar saqlaydi. 
Kallus to’qima olish uchun, alohida hollarda oziqa muhitiga kokos yong’og’ini (kakos suti), 
kashtan daraxtini endospermasini qo’shiladi. Karbon suvlar ozuqa uchun eng kerakli 
kompopenentlar hisoblanadi. Bunga sabab, ko’p hollarda ajratib olingan hujayra va to’qimalarni 
avtotrof oziqlanishga qurblari etmaydi. Karbon suv sifatida ko’proq 2-3 % li saxaroza yoki 
glyukoza eritmasidan foydalaniladi. 
Fitogormonlar hujayralarni tabaqalanishi (dedifferensirovki) va hujayra bo’linishini 
kuchaytirish (induksiya) uchun kerak. SHuning uchun ham kallusli to’qimalar olish uchun 
mo’ljallangan ozuqa muhiti tarkibida albatta auksinlar (hujayra bo’linishini kuchaytiruvchi) bo’lishi 
shart. Poya morfogenezini induksiya qilganda muhit tarkibidagi auksinlar miqdorini kamaytirish 
yoki butunlay olib tashlash mumkin. 
Gormon saqlamaydigan ozuqa muhitida shish va «o’rgangan» to’qimalar o’sadi. Har ikki 
guruh gormonlariga yoki ulardan birortasiga avtonomlik, bu hujayralarnio’zlarini gormon 
sintezqilish xususiyati bilan bog’liq. 
Auksin manbai sifatida ozuqa muhitiga 2,4-dixlorfenoksi sirka kislota (2,4-D), indolil–3–sirka 
kislota (IUK), L–naftil sirka kislota (NUK) qo’shiladi. YAxshi o’suvchi kallus olish uchun ko’proq 
2,4–D dan foydalaniladi, chunki IUK, 2,4–D ga nisbatan 30 marotaba kuchsizdir. 
Sun’iy ozuqa muhitiga qo’shish uchun, sitokinin manbai sifatida, kinetin, 6-benzilaminopurin 
(6-BAP) va zeatin ishlatiladi. 6–BAP va zeatin ajrtilgan to’qimalarni o’sishiga orgonogenezni 
induksiyasiga kinetinga nisbatan faolroq ta’sir ko’rsatadi. Ba’zi bir ozuqa muhitlar tarkibiga adenin 
ham qo’shiladi. 
Hozirgi paytda juda ko’p sonli ozuqa muhitlarni tarkibi aniq bo’lsada, ajratib olingan 
o’simlik to’qimalarini 
in vitro
sharoitida o’stirish uchun T.Murasiga va F.Skuga muhitlari 
ishlatiladi. Bu muhitni tarkibi birinchi marorta 1962 yilda e’lon qilingan va u juda yaxshi 
balanslangan ozuqa moddalari tarkibiga ega va boshqalardan ammoniyli va nitratli azotni nisbati 
bilan farq qiladi (3.2-jadval). 
3.2-jadval.