Biotexnologiya asoslari

Corynebacterium
, 
Micrococcus
, 
Arthrobacter
, 
Brevibacterium
turkumlàrigà mànsubdir (16.1-ràsm). 
16.1-ràsm. Lizin produsånti - 
Brevibacterium sp.
22 (
×
22000) .
 
 
Lizin ishlàb chiqàrish 
Mà’lumki, lizinning ikki õil optik fàollikdàgi D-L-shàkllàri màvjud: 
Lizin (
α−ε−
diàminkàpron kislotà)
: S
6
N
14
N
2
O
2
Lizin odàm và hàyvonlàr orgànizmidà qàtor o’tà muhim biokimyoviy funksiyalàrni bàjàràdi: 
hujàyràdà kàl’siy trànsporti, ovqàt hàzm qilish fårmåntlàri såkråsiyasini và umumiy àzot nisbàtini 
oshirishni tà’minlàydi và h.k. 
Lizinning produsånt-mikroorgànizmlàri, àuksotrof bàktåriyalàrning 
Brievibacterium
, 
Micrococcus
, 
Corynebacterium
kàbi gomosåringà muhtoj mutànt turkumlàri hisoblànàdi. 

---

16.1-rasm. Bakteriyalarning lizin sintez qilishi
: 
1-aspartatkinaza; 2-asparagin kislota polualdegid degidrogenaza; 3-gomoserindegidrogenaza; 4-
gomoserinkinaza; 5-treonindegidrogenaza; qo’sh chiziqlar – repressiya mexanizmi; Bittalik chiziqlar – 
ingibirlanish mexanizmi. 
Lizinning oziq ovqàt sànoàtidà qo’llànilishi màõsulotlàrning sifàtini yaõshilàb, ulàrning 
biologik qiymàtini oshiràdi. SHuningdåk, lizin hàyvonlàr oziqàsidàgi eng tànqis àminokislotàlàr 
hisoblànàdi. hàyvonlàr oziqà ràsionigà lizinning 0,1-0,4% miqdoridà qo’shilishi oziqàning 
qiymàtini kåskin oshiràdi và shu bilàn birgà ulàrning sàrf bo’lish miqdorini qisqàrtish imkonini 
båràdi. 
Rossiyadà lizin produsånti sifàtidà 
Brievibacterium
turkumlàridàn foydàlànilàdi. Lizin 
produsånti-àuksotrof - biotin, tiàmin, tråonin và måtioningà tàlàbchàn bo’làdi. 
Sànoàt àsosidà lizin và boshqà õil àminokislotàlàrni olish, qàt’iy råjimdàgi àsåptik shàroit, 
ståril oziqà muhiti và produsåntning tozà kul’turàsidàn foydàlànishni tàlàb etàdi.
Lizin olishning tåõnologik jàràyonlàri quyidàgi bosqichlàrdàn iboràt (6-chizmà): 
¾
ekish màtåriàlini olish; 
¾
oziqà muhitini tàyyorlàsh và stårillàsh; 
¾
bàrchà uskunàlàr, kommunikàsiya và hàvoni tàyyorlàsh hàmdà stårillàsh; 
¾
fårmåntàsiya; 
¾
L-lizinni àjràtish. 
Lizin chiqàruvchi biokimyoviy zàvodlàrdà ekish màtåriàlini tàyyorlàsh dàvriy usuldà àmàlgà 
oshirilàdi. 
Dàstlàbki kul’turà GPÀ (go’sht påptonli àgàr) qàttiq oziqàsidà probirkàlàrdà 28-30
0
S 
hàroràtdà bir sutkà dàvomidà o’stirib olinàdi. O’sgàn kul’turàlàrdàn mikroorgànizmlàr suspånziyasi 
ståril suyuq oziqà muhitigà (kol’bàlàrgà) o’tkàzilàdi và mikrobiologik tåbràtgichdà (180-200 
tåz/min) bir sutkà dàvomidà 29-30
0
S hàroràtdà o’stirilàdi. Buni onàlik ekish màtåriàli dåb hàm 
àtàlàdi. So’ngrà onàlik ekish màtåriàli tàyyorlàsh kolbàlàridàn kul’turàlàr ekish kolbàlàrigà olinàdi, 
bundà kolbàdàgi oziqà muhitining 5% miqdori hàjmidà onàlik ekish màtåriàli solinàdi.
Ekish kolbàlàridà hàm kul’turàlàr 30
0
S hàroràtdà 1 sutkà dàvomidà mikrobiologik 
tåbràtgichdà o’stirilàdi. SHundàn kåyin ekish màtåriàli kolbàlàrdàn kul’turàlàrni àeràsiya holàtidà 
àràlàshtirib o’stirish àmàlgà oshirilàdigàn inokulyatorgà olinàdi và 29-30
0
S hàroràtdà bir sutkà 
dàvomidà o’stirilàdi.