Biotexnologiya asoslari

8.1-rasm. Go’ng sharbatini biogaz usqurmasida qayta ishlashni texnologik chizmasi 
1-molxona; 2-go’ng to’planadigan joy; 3-nasos; 4-metantenk; 5-gazgolder; 6-issiqlik 
almashtiruvchi; 7-qozon; 8-go’ng saqlanadigan jy; 9-aerotenk. 
 
Bu texnologik jarayon quyidagicha olib boriladi. Hayvonlar saqlanadigan molxonalardan 
(suratda 1) go’ng to’planadigan idishga yuboriladi (2), keyin nasos (3) yordamida uni metantenk (4) 
(go’ngni anaerob bijg’ishi uchun maxsus qurilma) ga yuboriladi.Bijg’ish jarayonida hosil bo’lgan 
biogaz, gazgolder (5)ga kelib tushadi.va undan keyin iste’molchiga tarqatiladi. Suyuq go’ngni 
isitish uchun va issiqlikni bir xil ushlab turish uchun metanotenk ichida issiqlik almashtirib turuvchi 
g’ovurlar o’rnatilgan, ular orqali qozonxonadan (7) kelgan issiq suv aylanadi. Bijg’ib bo’lgan 
go’ng, go’ng saqlanadigan (8) chuqurlikka tushiriladi 
Metantenkda jarayon uchun zarur bo’lgan barcha sharoit tashkil etiladi. (harorat, organik 
moddalar miqdori, rN va boshqalar.) Metantek termoikulyasiya qilingan bo’lib, bijg’ish jarayoni 
meyorida ketishi uchun kerak bo’lgan harorat doimiy ravishda ushlab turiladi. Unda shuningdek 
go’ngni haydab turish uchun mo’ljallangan usqurma o’rnatilgan. Metantenkka go’ng bir me’yorda, 
bijish jarayoni bir xil ketadigan xolatda kiritib turiladi. 
Bijg’ish davrida go’ngda mikroorganizmlar rivojlanadi va birin- ketin organik moddalarni 
kislotalargacha parchalab beradi. Hosil bo’lgan kislotalar metan hosil qiluvchi va sintrof 
mikroorganizmlar ta’sirida gazsimon maxsulotlar – metan va karbonat angidridiga aylanadi. 
Go’ngni anaerob bijish jarayonida organik moddalarni parchalanish darajasi 25% dan 45% gacha 
etadi.
Organik moddalarni parchalanishi (fegradasiyasi) ko’p bosqichli jarayon sifatida amalga 
oshirilib, bunda uglerod bog’lari har-xil mikroorganizmlar ta’sirida birin-ketin uziladilar. Eng 
zamonaviy tushunchalar bo’yicha organik moddalarni biogazga aylanishi to’rt bosqichda amalga 
oshadi: 
birinchi, murakkab biopolimer molekulalarni (oqsil, lipid, polisaxarid va x.k.) kichikroq 
monomerlarga (aminokislota, karbon suvlar, yog’ kislotalari va x.k.) aylanishi; 

---

ikkinchi, hosil bo’lgan monomerlarni yanada oddiyroq moddalarga; tuban kislotalar va 
spirtlarga bijg’ish (fermentasiya) asosida) aylanishi, (Bunda vodorod va karbonat angidrid ham 
paydo bo’ladi.); 
uchinchi, asetogen bosqich- bu bosqichda metandan oldingi moddalar (asetat, vodorod, 
karbonat angidrid) paydo bo’ladi; 
to’rtinchi, metanogen bosqich- oxirgi mahsulot, organik moddalarni metanga aylanishiga olib 
keladi. 
Go’ng yoki boshqa organik moddalardan (chiqindilardan) biogaz olishda qatnashadigan 
mikroorganizmlar hamjamiyatini ta’sir etish chizmasi(Zavarzin bo’yicha). 
CHizmada organik moddalarni anaerob sharoitda parchalanishida har hil guruhga mansub 
mikroorganizmlarni o’zaro trofik aloqalari aks etirilgan birlamchi anaeroblar organik moddalarni 
metanni old mahsulotlari bo’lgan vodorod, korbonat angidiridi asetat, metanol ,metil amidlar, 
formiatgacha parchalaydilar. 
Metonogenlarni substrat spesifekligi, ularni oldingi bosqichda ishtirok etgan bakteriyalar bilan 
trofik aloqasiz rivojlanishiga yo’l qo’ymaydi. O’z navbatida metan xosil qiladigan bakteriyalar 
birlamchi anaeroblar sintez qilgan moddalarni ishlatish orqali shu bakteriyalar bajarayotgan 
reaksiyalar imkoniyatlari va ularni tezligini aniqlab beradi. 
Metan xosil bo’lishda boshqarish funksiyasini bajarayotgan markaziy metabolit bo’lib, 
vodorod xizmat qiladi. Tizimda vodorodni parsial bosimini past xolatda ushlab turish xisobidan uni 
turlar orasidan birlamchi anaeroblar metobolizmi bevosita metanni old mahsulotlari xosil 
bo’lishigacha qarab o’zgartirish imkoniyatini yaratadi. Agar tizimdan vodorod chiqarib 
tashlanmasa, qaytarilgan maxsulotlar uchuvchan yog’ kislotalari va spirtlar xosil bo’ladi. Bu 
birikmalarni metobolizmi xayot faoliyati hosil bo’lgan vodorodni metan bakteriyalar bilan 
bog’lashga bag’ishlangan sintrof bakteriyalar tomonidan amalga oshiriladi. Metan hosil bo’lish 
uchun zarur bo’lgan sharoitlar quyidagi jadvalda keltirilgan. 
8.1-jadval