Bitimlarning kollizion masalalari. Elektron shartnomalar va smart kontraktlar

Smart kontraktlar 
“Aqlli shartnomalar” nomini olgan ushbu kontraktlar ham hozirgi davrda 
butun dunyo bo’ylab keng tarqalmoqda. Avvalo, mazkur shartnomaning asl 
ma’nosini haqida so`z yuritadigan bo`lsak, smart contract(SM*) blockchain 
yaratilishidan ancha oldin 1996-yili Niko Sabo tomonidan keltirib o'tilgan ekan. 
Uning aytishicha, smart kontraktlar bu intelektual kontrakt bo'lib, belgilangan 
shartlarga asosan tranzaksiyalar va ma’lumotlarning avtomatik ravishda 
elektron shaklda almashinuvidir. Bu g'oyani avvalgi paytlarda amalga 
oshirishga imkon yo'q edi, lekin hozirgi kungacha uning g'oyasi o'z kuchida 
qolgan va butun dunyoda bunday shaklda shartnomalar u aytganidek ishlab 
kelmoqda. 2008-yilda yaratilgan Bitcoin uning g`oyasiga to`liq mos kelmasa-
da, qanchadir ma’noda uning fikriga yaqinroq edi. Bir qancha yillar o`tib esa 
Aqlli kontraktlarni qo`llashni boshlashdi.
5
Qo`shimcha ma’lumotlarga ko`ra, 
bir-birini tanimaydigan ikki kimsa sheriklariga ishonchsizliklari sababli 
masofadan turib hech qachon savdo qilishga shoshilmaydi. Shuning uchun 
uchinchi kimsaga murojaat qilishlariga to`g`ri keladi. “Aqlli kontraktlar” esa 
hozirgi kunda mana shu uchinchi shaxssiz ishlash imkonini beradi. Chunki 
blockchain tizimi desentrallashgan, hech kimsa un
dagi ma’lumotlarni o'chirib 
yoki almashtirib qo'yolmaydi. Smart kontraktlarda yozilgan ma’lumotlar hech 
qachon ortga qaytmaydi. Natijada esa ikkala shaxs masofadan turib ham 
shartnoma imzolay olishadi.
Shu sohada faoliyat olib boruvchi bir nechta shaxslarning fikriga ko`ra, 
olimlar ikkita terminni farqlashadi: “smart shartnoma” va “huquqiy smart 
shartnoma”. Yaʼni, bunda 
“smart shartnoma”
bu 
– oldindan belgilangan 
funksiyalarga koʻra, muayyan holat yoki shart vujudga kelsa avtomatik tarzda 
ishga tushadigan kompyuter kodini anglatadi. Kod taqsimlangan registrda 
saqlanishi va qayta ishlanishi va unga har qanday natijaviy oʻzgarishlar 
yozilishi mumkin.