Bmt-nin Qadınlara qarşı ayri-seçkiliyin bütün növ

 

 

Təhsillə bağlı əsas problemlər aĢağıdakılarla əlaqədardır : 

 

• Qızların orta təhsildən yayınma riskləri; 

• Peşə və ali məktəblərdə qender seqreqasiyası;  

• Dərsliklərdə qender qeyri-bərabərliyi.   

 

Azərbaycanda  bir  sistemdən  digər  sistemə  keçid  siyasi  -  sosial  sahələrdəki  dəyişikliklər 

patriarxal  ideologiyanın  güclənməsinə  səbəb  olmuşdur.  Bu  isə  öz  növbəsində    qızların 

məktəbdən  yayınmasında,    erkən  yaşda  nikahlarda,  qadınların  sosial  statusunun  aşağı 

düşməsində özünü büruzə vermişdir.  

 

Azərbaycanda  təhsil  beynəlxalq  təcrübəyə  əsaaslanaraq  müasir  təhsil  standartlarına 

uyğun strategiya  üzrə aparılır. Strategiyada təhsilin bütün pillələri: məktəbəqədər təhsil, 

orta,  ali  təhsil,  diplomdan  sonrakı  təhsil,  distant  təhsil  əks  olunmuşdur.  Bu  sahədə 

müəyyən  irıliyişlər  vardır:  yeni  məktəb  binaları  tikilmiş  və  ya  əsaslı  təmir  edilmişdir, 

universitetlər  əsaslı  təmir  edilmişdir,  maddi-texniki  baza  gücləndirilmişdir,  yeni 

kurikulumlar və interaktiv təlim metodları tətbiq edilir. Müxtəlif proqramlar çərçivəsində 

istər orta məktəb şagirdləri, istərsə universitet tələbələrinin xaricdə hətta dövlət hesabına 

təhsil almaq imkanları həyata keçirilir.  

---

 

30 

 

Təhsil  sahəsində  müəyyən  islahatların  aparılmasına    baxmayaraq  dinləmələrdəki 

müzakirələr  göstərdi ki, təhsillə əlaqədar çoxlu sayda problemlər qalmaqdadır. Təhsilin 

keyfiyyəti və dərsə davamiyyət aşağı düşmüşdür. Məktəblərdə şagirdlərin  asudə vaxtını 

səmərəli  keçirmək  üçün  heç  bir  tədbirlər  aparılmır.  İxtisaslı  müəllimlərin  çatışmaması 

səbəbindən ucqar kənd məktəblərində müəllimlər  bəzən öz ixtisaslarına uyğun olmayan  

fənnləri  aparırlar.  Dərslik  və  programların  keyfiyyətinin  aşağı  səviyyədə,  pedaqoji 

universitetlərə  tələbələrin  aşağı  balla  qəbul  edilməsi  gələcək  müəllimlərin  peşəkarlıq 

səviyyəsinin aşağı səviyyədə olmasına gətirir. 

Yuxarı  sinif  şagirdləri  arasında  davamiyyət  göstəriciləri  xeyli  aşağıdır.  Bu  problemi 

yaradan  səbəblər  arasında  sagirdlərin  müntəzəm  olaraq  repetitorlarla  məşğul  olmalarını, 

iqtisadi cəhətdən ağır  durumlu ailələrdən olan şagirdlərin dərsliklərə,  məktəb ləvazimatı 

və  geyimə  olan  ehtiyacını,  qızların  erkən  yaşlarından  məktəbdən  yayınaraq  nikaha 

qoşulmalarını və təhsilə olan ehtinasızlığı göstərmək olar.   

 

Azərbaycanda erkən nikah halları  qızların təhsil almalarına da təsir göstərir. Azərbaycan  

erkən  nikahların  mövcud  olduğu  ölkə  sayılır.  Amma  statistik  göstəricilərin  dəqiq 

olmaması erkən nikahların yayılmasının miqyaslarına və nəticələrinə qiymət verilməsini 

çətinləşdirir.  Erkən  nikahların  statistik  göstəriciləri  bu  nıkahdan  doğulan  uşaqların 

qeydiyyatı,  boşanmaların  qeydiyyatı  zamanı  və  digər  problemlər  üzə  çıxdıqda  ancaq 

məlum olur.  

 

Statistik göstəricilərə görə

24

  1999-2011-cu illərdə Azərbaycan Respublikası üzrə nikaha 

daxil olan erkən yaşlı qızlar  bu illər ərzində nikaha daxil olan qadınların ümumi sayına 

nisbətən ən çox 1999-cu ildə (7,1%) olmuşdur. 2003- cü ildə isə ən az (4,6%). 2007- ci 

ildən isə bu göstəricilər artmaqdadır. Hazırda nikaha daxil olan qadınların ümumi sayına 

nisbətən 18 yaşadək olan qızlar 6,17 % təşkil edir.  

 

Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Statistika  Komitəsi,  BMT-  nin  Əhali  Fondunun 

(UNFPA)  Azərbaycandakı  nümayəndəliyi  və  Azərbaycan  Respublikası  Ailə,  Qadın  və 

Uşaq  problemləri  üzrə  Dövlət  Komitəsinin  maddi  və  texniki  dəstəyi  ilə  birgə  2010-cu 

                                                 

24

  A. Veysəlova. Erkən Nikahlar. Azərbaycan Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Dövlət Komitəsinin Araşdırmaları. 

---

 

31 

ildə  ölkənin regionlarının şəhər və kənd yerlərində ―Qızların erkən nikaha daxil olması 

və rəsmi nikahdan kənar doğum hallarının öyrənilməsinə dair‖ statistik tədqiqata əsasən 

18  yaşadək  erkən  nikaha  daxil  olan  qadınların  38,9  %-i  şəhər,  61,1%-i  isə  kənd 

yerlərində qeydə alınmışdır.  

 

Erkən nikaha daxil olan qadınların 37,4%-i öz istəyi ilə, 25,9%-i valideynlərinin təzyiqi 

altında, 10,7%-i ailədə maddi vəziyyətin çətin olduğuna görə, 7,9%-i nişanlısının  maddi 

cəhətdən varlı olmasına görə, 6,4%-i qaçırıldığına və 1,6 %-i hamilə olduğuna görə erkən 

nikaha  daxil  olmuşdur.  16  yaşda  öz  istəyi  ilə,  15  yaşda  hamilə  olduğuna  görə  erkən 

nikaha daxil olma hallarının xüsusi çəkisi daha yüksək olmuşdur. Qaçırılma halları 15 və 

17 yaşlar arasında daha çox baş vermişdir. Erkən nikaha daxil olan qadınların atalarının 

əksəriyyəti  kənd  təsərrüfatı  işçisi  -  31,9%,  fəhlə  -  17,0%,  nəqliyyat  işçisi  -  9,6%, 

analarının  -  evdar  qadın  -  53,7  %,  kənd  təsərrrüfatı  işçisi  -17,9%,  ərləri  isə  -  kənd 

təsərrüfatı  21,1%,  ticarət  14,1%  nəqliyyat  9,9%  və  tikinti-  7,2%,    fəhlə  -13,1%,  fermer 

7,3 % və işsiz – 7,0% olmuşdur. Buradan da görünür ki, həm erkən nikah halları, həm də 

erkən yaşda uşaq dünyaya gətirən qadınların çoxu kənd yerlərində (Bakı kəndləri də daxil 

olmaqla) yaşayanlardır. 

 

Erkən  nikahdan  yaranan  fəsad  yalnız  qadının  özünə  deyil  bütün  cəmiyyətə  mənfi  təsir 

göstərir.  Qadının  təhsildən  geri  qalması,  karyerasının  olmaması,  sağlamlığını  cavan 

yaşında  itirməsi,  dünyaya  gətirəcəyi  uşağın  həyatının  təhlükədə  olması  deməkdir.  Bu, 

nəinki fərd olaraq bir nəfərə, bütünlükdə cəmiyyətin gələcək inkişafına mənfi təsir eləyən 

ağrılı  amildir.  Çünki  təhsilini  yarımçıq  buraxıb,  məcburi  təhsil  pilləsini  belə  keçmədən 

erkən  nikaha  daxil  olan  qızlar  ailə  başçısı  kimi  öz  funksiyalarını  yerinə  yetirməyə  hazır 

olmurlar.  Müasir  dövrdə  təhsili  olmayan  qadın  övladının  təhsili  ilə  məşğul  ola 

bilmədiyindən,  onu  cəmiyyət  üçün  normal  vətəndaş  kimi  hazırlaya  bilmədiyindən 

problem yaradır. 

 

---

 

32 

Ali  təhsil  alan  qızların  bəziləri  ərə  getdikdən  sonra  işləmərinə  mane  olan  amil,  onların 

həyat  yoldaşlarının  işə  getməyə  icazə  verməmələridir.  ―  Ər  evində  qızların  ‖  hüquqları 

valideynlərinin evindən daha çox pozulur, onlar asılı vəziyyətdə olurlar

25

. 

 

Orta  ümumtəhsil  məktəblərində  çalışan  müəllimlərin  əksəriyyəti  qadınlardır.  Lakin 

məktəblinin tərbiyyəsində həm qadın,  həm də kişi iştirak etməlidir. Məktəblilər uşaq və 

gənc  yaşlarından  kişi və qadının eyni bir vəzifəni yerinə  yetirmə qabiliyyətlərinə malik 

olduqlarını anlamalıdırlar. 

 

Dinləmələrin  iştirakçıları  bu  problemləri  müzakirə  etdikdən  sonra    bir  sıra  təkliflər  irəli 

sürdülər: 

-

 

oğlanların pedoqoji təhsilə həvəsinin artırılması məqsədi ilə tədbirlər görülməli; 

-

 

dövlətin  qəbul  etdiyi  qanunların  yerlərdə  yerinə  yetirilməsinə  nəzarəti 

gücləndirməli; 

-

 

təhsildə rüşvətxorluğ aradan qaldırılmalı; 

-

 

əyalətlərdə kadr potensialının tənzimlənməsi məqsədilə təyinatla göndərişi bərpa 

etməli ; 

-

 

məktəb direktorlarının təyini seçkili və alternativ şəkildə aparılmalı;  

-

 

əyalətlərdə dərs demək üçün maraq artırılmalı (müəyyən güzəştlərlə); 

-

 

dərsliklərdəki proqramlar yenidən işlənməli; 

-

 

dərsliklərə genderlə bağlı mövzular salınmalı; 

-

 

şagirdlərin dərslərdən yayınmasının qarşısı  alınmalı; 

-

 

məktəb düşərgələri yaradılmalı; 

-

 

məktəbdə dərnəklərin işini bərpa etməli; 

-

 

yaradıcılıq mərkəzlərinin işləri gücləndirməli;  

-

 

erkən nikahların təhlükəsi barədə məlumatlar yayınmalı; 

-

 

valdeynlərin məktəblə əlaqəsi güclənməli. 

 

                                                 

25

 

Anna  Matveeva.  Baseline  Survey.  CARE  international  in  the  Caucasus,  ‘Strengthening  Women‘s  Capacity  for 

Peace Building in the South  Caucasus Region‘ project, 2010 – 2012 

 

---

 

33 

Göründüyü kimi iştirakçıların irəli sürdükləri problemlər olduqca çoxdur. Lakin istənilən 

sahədə nailiyyətin əldə edilməsində təhsilin aparıcı rol oynadığını nəzərə alsaq qaldırılan 

problemlərin həlli ən vacib işdir.  

 

Fəlsəfə  doktorlarının    cins  üzrə  bölgüsünə  görə  1991-ci  ildə  kişilərin  sayı  6566, 

qadınların sayı isə 2339 olduğu halda, sonrakı illər ərzində kişilərin sayı azalaraq 2012-ci 

ildə  5071,  qadınların  sayı  isə  bu  illər  ərzində  müntəzəm  artaraq  2012  –ci  ildə  3443 

olmuşdur

26

.  Bu    fəlsəfə  doktoru  elmi  dərəcəsini  alan  insanların  elm  və  ali  təhsil 

ocaqlarında  işləyib  o  qədər  də  yüksək  məvacib  ala  bilməmələri  ilə  əlaqədardır.  Kişiləri 

daha çox yüksək məvacib maraqlandırdığı halda,  qadınlar  iş müddəti məhdud çərçivədə 

olan  ali  məktəb  və  elm  ocaqlarında  işləməyə  maraqlı  olurlar.  Lakin  buna  baxmayaraq, 

CEDAW Komitəsinin CEDAW/C/AZE/Q/4/26.05.09 Add.1     tövsiyələrinin bu sahədə 

müəyyən qədər  ölkədə həyata keçməsi nəzərə çarpır.   

 

Yuxarıda qeyd olunan rəqəmlərə baxmayaraq ali təhsil məktəblərində professor-müəllim 

heyyətinin  tərkibində  cins  bərabərliyinin  pozulduğu  aşağıdakı  rəqəmlərdən  aydın  olur: 

qadın prorektor/filial direktorları -14,3%, fakultə dekanı-34,8%, kafedra müdiri-24,%.  

 

 Peşə  və  ali  məktəblərdə  cins  bölgüsünə  baxsaq  burada    da    qender  seqreqasiyası 

oldugunu  görərik.  Bunu  aşağıdakı  diaqram  5    aşkar  göstərir

27

.  Orta  ümumtəhsil 

məktəblərində  qadın  müəllimlərin  sayı  kişilərə  nəzərən  olduqca  çox  olduğu  halda  ali 

məktəblərdə  bu  əksinədir.  Buna  səbəb  orta  məktəblərdə  əmək  haqqının  ali  məktəblərə 

nəzərən kiçik olmasıdır. 

 

Təhsilin  qarşısında  duran  mühüm  məsələlərdən  biri  məktəblərdə  gender  idrakının 

formalaşdırılmasıdır.    Gender  yanaşmasının  nə  olduğunu  nəinki  məktəblilər,  hətta 

müəllimlərin  çoxu  da  bilmir.  Orta  məktəb  programında    qız  və  oğlanların  gender 

həssaslığına  yönəlmiş  fənn  yoxdur.  Bir  sıra  ali  məktəblərdə    gender  fənni  tədris  olunur. 

Ancaq bunun artıq formalaşmış şüura nə dərəcədə təsir etməsi bir qədər çətin olur.   

 

 

                                                 

26

 Azərbaycanda qadınlar və kişilər.Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. 2012. 

27

 Bax. 22