Bmt-nin Qadınlara qarşı ayri-seçkiliyin bütün növ
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. QADIN SAHĠBKARLIĞI
|
TÖVSĠYƏLƏR:
Kəndlərdə patronaj tibb xidmətini inkişaf etdirmək;
Həm qadın və həm də kişilər arasında ailə planlaşdırılmasına aid geniş təbliğat apararaq abortun fəsadları ilə onları tanış etmək;
məcburi müaniyələrin aparılması;
Əhali, xüsusilə gənclər arasında İİV/QİÇS yoluxmalarından qorunma, cinsi tərbiyə haqda məlumatları tədris planına fakultətiv fənn kimi salmaq.
CEDAW Komitəsinin CEDAW/C/AZE/Q/4/26.05.09 Add.1 tövsiyələrində qadın məşğullu ilə əlaqədar Azərbaycanda bir sıra problemlərin olması göstərilmişdir. Ölkədə əmək bazarında həm şaquli və həm də üfüqi gender seqreqasiyası mövcuddur; qadınların əksəriyyəti az məvacibli işlərdə təmsil olunublar, özəl sektorda qadın və kişi əməyinin ödənilməsində fərqlər vardır. 43
Konvensiya iştirakçı dövlətlərdən məşğulluq sahəsində qadınlara qarşı edilən hər bir ayrı- seçkilyin qarşısını almağa çağırır. Konvensiya qadınlar üçün qanunvericilikdə bərabər əmək şəraiti şərtləri, bərabər əmək haqqı, eyni dəyərli iş üçün bərabər əmək haqqının nəzərdə tutulmasını zəruri hesab edir. Dövlətlər ailə qurmalarına və analıq rollarına görə qadınlara qarşı diskriminasiyanı aradan götürülməsi və onların effektli əmək hüquqlarının qorunması üçün müvafiq tədbirlər görməlidir.
Konvensiya iştirakçı dövlətlərin qadınların iqtisadi müstəqilliyini təmin etmədikcə, qadınların öz evlərinə sahib ola bilməmələri və öz işlərini qura bilməmələrinini ifadə edir. Maliyyə və kredit qurumları qadınlara kredit ala bilməmələri üçün daha yüksək tələblər irəli sürərək qadınların maliyyə və kredit imkanlarından yararlanmasını çətinləşdirir. Konvensiyaya görə qadınlar istiqraz, ipoteka və kredit almaq üçün hüquqları dövlət tərəfindən təmin edilməlidir.
Azərbaycan Respublikasında qanunvericilikdə qadın və kişilər üçün məşğulluq üçün bərabər imkanlar yaradılmışdır. Respublikada müəssisə, idarə və təşkilatlarda tətbiq edilən əməyin ödənilməsi sistemlərində qadın və kişilər üçün bərabər əməyə görə bərabər haqq verilməsi prinsipləri gözlənilir və əməyin ödənilməsində cinsi ayrı-seçkiliyə yol verilmir.
Bütün ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da yoxsul qadınların sayı yoxsul kişilərin sayından çoxdur. Qeyd olunan problemlər sırasında Azərbaycanda daha çox məşğulluq, işsizlik və maddi ehtiyatların və pul gəlirlərinin ədalətli bölüşdürülməməsi, büdcə vəsaitlərində gender faktorunun nəzərə alınmaması, qadınların cəmiyyətdə özünü təsdiqetmə imkanlarının kişilərə nisbətən məhdud olması və s. öz aktuallığı ilə seçilir. Resursların bölüşdürülməsində əsasən kişilərin iştirak etməsi bu problemlərin aradan qaldırılmasını məhdudlaşdırır və ölkədə gender probleminin hələ də kəskin formada qalmasını göstərir.
Əhalinin 51-52 faizini təşkil edən əmək qabiliyyətli qadınların əksəriyyəti işdən məhrumdur. Bu fikri dinləmələrdəki müzakirələr bir daha təsdiq etdi. Bir çox uşaq 44
müəssisələrinin bağlanması və ya fəaliyyət səviyyəsinin aşağı düşməsi, məişət xidmətlərinin bahalaşması və onların kənd yerlərində olmamağı qadınları ictimai həyatdan və gəlir gətirən əməkdən uzaqlaşdırıb. Digər tərəfdən, kişilər arasında işsizlik, ailə büdcəsinin aşağı düşməsi, əvvəllər xarakterik hal sayılmayan ailənin qadın tərəfindən dolandırılmasına səbəb olmuşdur. Xüsusilə, iqtisadiyyatın qeyri-formal sektorunda işləyən qadınların sayı artmışdır. Lakin bu sahədə işləyən qadınların məvacibi eyni işi görən kişilərin məvacibindən çox aşağıdır.
Respublika iqtisadiyyatının bir sıra sahələrində (təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, sosial və s.) işçilərin 76,5%-ni, o cümlədən, təhsildə 67,1%-ni və digər kommunal, sosial və şəxsi xidmətlərin göstərilməsi sahəsində 54,3%-ni qadınlar təşkil edir. Iqtisadiyyatın bu sahələrində fəaliyyət göstərən müəssisələr əsasən büdcədən maliyyələşdirilir ki, burada da əmək haqqı nisbətən aşağıdır. Bu amil qadınların orta aylıq əmək haqqının kişilərdən az olmasına öz təsirini göstərir.
Dinləmələrdə fermer təssərrüfatının strateji vacibliyi və bu təsərrüfatın idarə edilməsində qadınların rolu xüsusilə vurğulanmışdır. Məhsul yetişdirməklə ailə büdcəsinə gəlir gətirə biləcək həyatyanı sahələrin çox kiçik olması, mini kənd təssərrüfatı texnikasının demək olar ki, olmaması yoxsulluğa mənfi təsir edən amillərdəndir. İslahatların aparılmasına baxmayaraq, ümumiyyətlə ölkə üzrə əhalinin məşğulluq səviyyələlərində gender bərabərliyi nisbətən təmin olunsa da iqtisadi fəallıq səviyyəsində bu pozulur. Həssas qruplardan olan qadınların (məcburi köçkün, əlil, tənha qadınlar) sosial müdafiə sahəsində problemləri daha kəskin olaraq qalır. Regionlarda zəif infrastruktur, su kəmərlərinin olmaması və bəzən yararsız olması, xüsusilə dağ rayonlarında məşğulluqla bağlı çoxlu problemlər yaradır. Yolların xüsusilə yararsız olması mərkəzlə əlaqəni çətinləşdirir.
Qadınların iqtisadi vəziyyətləri, onların bizneslə məşğul olması üzrə aparılan müzakirələr zamanı üzə çıxan problemlərin bütün Azərbaycan üçün səciyyəvi olduğu məlum oldu. Məlum oldu ki, yeni iş yerlərinin açılması planında yerin coğrafi və təbii resursların və potensial bazarın olması nəzərdə tutulmalıdır. Yeni iş yerlərinin açılması, bağlanılmış müəssisələrin yenidən işə salınması, iqlimə uyğun əkin sahələrinin və 45
plantasiyaların genişləndirilməsi, dağ yerlərində xalçaçılıq, dərman bitkilərinin toplanması və qurudulması, meyvələrin yığılması sahəsində kiçik sexlərin açılması və s. yerlərdə qadınların müəyyən dərəcədə işlə təmin olunmasına səbəb ola bilər. Həyatyanı sahələrin genişləndirilməsi və becərilən məhsulun yerlərdə qəbul edilməsi üçün tədarük qəbul məntəqələrinin və aqrotexniki xidmətin yaradılması ailə büdcəsinə gəlir gətirə bilər və eyni zamanda cavan qız və oğlanların da kəndlərdən şəhərə axınının qarşısını ala bilər.
Qadınların kiçik və orta bizneslə məşğul olmasına mane olan səbəblər arasında onların biznes-plan, mikro-kredit və maliyyə hesabatını aparmaq haqqında anlayışlarının zəif olması və güzəştli kreditləri ala bilməməsini göstərmək olar.
Analıq funkisiyasının qadın məşğulluğuna çox böyük təsiri vardır. Bir qayda olaraq dünyaya gələn övlada baxmaq üçün analar uşağa görə ya məzuniyyət (1,5-3 ilə qədər) götürür, ya da işdən öz arzusu və ya məcburi çıxır. Bu hal bir tərəfdən onların iqtisadi fəallığını aşağı salır, digər tərəfdən isə onların gələcəkdə pensiya təminatlarının və tibbi sığortalarının yüksək səviyyədə təşkil olunması imkanından kənarda qoyur. Bu amil analıq məzunyyətinə çıxan qadınlara işlədiyi müəssisə tərəfindən maddi və mənəvi dəstək verməsinin vacib olduğunu əsaslandırır. Əks halda bu beynəlxalq sənədlərə görə sosial ədalətsizlik prinsiplərindən kənarda qalan bir hal kimi qiymətləndirilir. Bu həm də qadınlar arasında yoxsulluq səviyyəsinin yüksək olmasına bilavasitə təsir göstərir, cünki əvvəldə qeyd olunduğu kimi yoxsulluğun aradan qaldırılmasının ən mühüm şərti məşğulluq hesab olunur və bu sahədə qadınlara qarşı olan diskriminasiya onların məşğulluğuna təsir göstərir. Belə problemin qabaqcadan qarşısını almaq üçün sahibkarlar adətən qadını işə götürməkdə maraqlı olmurlar.
Bundan başqa, əmək bazarında qadınların fəallığının aşağı olması qadınların əmək fəaliyəti müddətinin az olması (iş vaxtı qurtardıqdan sonra işi davam etdirmək iqtidarında olmamaları), qadınlar arasında könüllü işləyənlərin az olması, yenicə ailə quranların öz həyat yoldaşları tərəfindən onların qarşısında işləməmək şərtinin qoyulması və s. milli adət-ənənələrlə də əlaqələndirilə bilər.
46
Bazar islahatlarının aparılması, sosial-iqtisadi transformasiya gender tarazlığına müxtəlif formalarda təsir göstərir. Belə ki, bir tərəfdən sosial proqramların və sosial sferanın getdikcə müəyyən bir istiqamətlərdə cəmləşməsi, digər bir tərəfdən isə müəssisələrdə günün tələbinə uyğun işçi qüvvəsinə ehtiyacın yaranması müşahidə olunur. Belə bir vəziyyət kişilərin və qadınların ölkənin sosial-iqtisadi həyatında rollarını dəyişir və qadın işçi qüvvəsinin rəqabət qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir.
Büdcə sistemində işləyənlərin əmək haqlarında cinsə görə fərq olmadığından, özəl sektorda fər nəzərə çarpacaq dərəcədədir. Rəsmi statistika göstəricilərinə əsasən respublikada qadın və kişi işçilərin orta aylıq əmək haqqı getdikcə artır. Göstəricilərə görə orta hesabla qadınların orta aylıq əməkhaqqı kişilərin orta aylıq əmək haqqının 50- 58%-ni təşkil edir.
Ümumilikdə 2009-2012-ci illər ərzində Dövlət Məşğulluq Xidməti tərəfindən 41442 nəfər qadın işlə təmin edilmiş, 7594 nəfər qadın isə müxtəlif peşə kurslarına cəlb olunmuşdur 31 .
2003-cü ildə kişilərdə məşğulluq səviyyəsi 68,4% olduğu halda 2010-cu ildə azalaraq 64,8% -ə enmişdir. Qadınlarda isə məşğulluq səviyyəsi artaraq 2003-cü ildə 44,9% olduğu halda 2010-cu ildə 57,7%- ə çatmışdır. Məsələyə gender bərabərliyi baxımından nəzər yetirsək, müşahidə edirik ki, məşğulluq səviyyələri arasındakı fərq ilbəil azalmış, 2003-cü ildə bu fərq 23,5% təşkil etdiyi halda 2010-cu ilədək bu fərq 7,1%-dək azalmışdır ki, bu da kişi və qadınlar arasında məşğulluğun bərabər imkanlar baxımından təmin edilməsində müsbət dinamikadır 32 . Lakin problemə dərindən nəzər salsaq, məşğulluq termini altında müvəqqəti iş yerləri də nəzərə alınıb.
Son zamanlar həyata keçirilən iqtisadi islahatlar çərçivəsində fəallıq göstərən qadınların bəziləri özəl müəssisələr yaradaraq cəmiyyətin imkanlı təbəqələrinə transfer etmişlər. Bu da onların sosial təminat, pensiya və səhiyyə sistemlərindən kişilərlə
31 Dövlət Məşğulluq Xidmətinin məlumatı, 2012 32 T. İbrahimova. Azərbaycanda gender bərabərliyinin təmin edilməsinə dair məlumat. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi.
47
bərabər şəkildə faydalana bilmələrinə səbəb olmuşdur. Bu zaman onlar ailənin rifahına yardım göstərməklə yanaşı şəxsi inkişafları üçün də imkanlar əldə ediblər. Sahibkarlığın və kiçik biznesin inkişafının yeni iş yerlərinin yaradılması, işsizliyin azaldılması və məşğulluğun artırılması sahəsində səmərəli vasitə olduğunu nəzərə alsaq, mövcud və potensial qadın sahibkarların inkişaf proseslərindən kənarda qalmadığı təmin edilməlidir. Belə ki, qadın sahibkarlığının inkişafı yoxsulluğun azaldılmasına, qadınların iqtisadi və sosial nüfuzunun artmasına və bir çox hallarda, cəmiyyətdə gender bərabərsizliyinin aradan qaldırılmasına yardım edir.
Həqiqətən, qadınların iqtisadi imkanlarının artırılması onların sərbəst iş qurma qabiliy- yətləri ilə əlaqədardır. Əgər qadın pul qazanırsa o aşağıdakı imkanlara malik olmalıdır:
Özünə pul xərcləmək imkanı;
Təhsil alma imkanı; Ailə üzvlərinə kömək imkanı;
Seçmə imkanı; Özünə inam və özünü təmin etmə hissi;
Gözəl və firavan həyat qurma imkanı; Siyasətlə məşğul olma imkanı;
Övladlarına təhsil vermə imkanı. Özəl gəlir gətirən müəssisələrdə qadınlar adətən icraedici işləri yerinə yetirilər. Azərbaycanda istehsal xarakterli iri dövlət və özəl müəssisələrində, böyük gəlir gətirən sahibkarlıqda qadınların sayı çox azdır. Burada milli mentalitetdən irəli gələn səbəblər də az deyil. Ailədə kişilər əksər hallarda qadınların onlardan yüksək gəlir gətirən vəzifələrdə işləmələrinə mane olurlar .
Azərbaycanda 1996-cı ildə yaradaıalan Qadın Sahibkarların Milli Assosasiyası fəaliyyət göstərir. Lakin araşdırmalar sahibkar qadınalrın təşkilatlanması, təşəbbüskarlığı çox aşağı səviyyədə olmasını göstərir.
Azərbaycanda h azırda ümumi daxili məhsulda özəl sektorun payı 83% təşkil edir. Ölkədə sahibkarlıq subyektlərinin sayı 500 minədək artıb. Ümumilikdə hazırda respublikada 40.063 (8%) nəfər sahibkar qadın fəaliyyət göstərir, onlardan 22.377 (4,47 %) nəfəri aktiv fəaliyyətdədir. Göründüyü kimi bu rəqəm kiçikdir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən
48
qadın sahibkarlar əsasən yüngül sənaye, tikiş sənayesi, xalçaçılıq, tətbiqi incəsənət, xalq sənətkarlığı, yeyinti sənayesi, kənd təsərrüfatı, ticarət və xidmət sahələrində çalışırlar.
Qeyd edilənlərlə yanaşı, ölkədə sahibkar qadınlar biznes fəaliyyəti ilə məşğul olduqları zaman bir sıra çətinliklərlə də üzləşirlər. Bunlara qadınların mülkiyyət sahibliyinin aşağı olması, cəmiyyətdə qadınlara stereotiplərlə yanaşma, qadının ailədən ənənəvi asılılığı və digərlərini aid etmək olar.
14-15 noyabr 2012-ci il tarixlərində UNECE və Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin birgə təşkilatçılığı ilə Sahibkar Qadınların İİİ Forumu Bakı şəhərində keçirilmişdir. 35 xarici ekspertin və 100-dən artıq yerli nümayəndələrin iştirakı ilə keçən tədbirdə əməkdaşlığın gələcək perspektivləri müzakirə olunmuş və ―Qadınlar və vergi‖, ―Qadınlar və iqtisadiyyat‖ kimi mövzular ətrafında müzakirələr aparılmışdı.
Dövlət Məşğulluq Xidməti tərəfindən 2009-2012-ci ilin 9 ayı ərzində 41442 nəfər qadın işlə təmin edilmiş, 7594 nəfər qadın isə müxtəlif peşə kurslarına cəlb olunmuşdur.
İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən 2002-2012-ci illər ərzində 1601 qadın sahibkara 36 milyon manat verilmişdir. Son 3 il və 2012-ci ilin 9 ayı ərzində qadın sahibkarlara verilmiş güzəştli kreditlər hesabına 933 yeni iş yerinin. yaradılması nəzərdə tutulmuşdur.
Gəlir gətirən müəssisənin sahibi hüquq cəhətdən qadın olması bəzən formal xarakter daşıyır. Çox vaxt iş ailədə kişi cinsi tərəfindən aparılır. Ailədə kişinin və qadının işsiz olmasının psixoloci təsirləri müxtəlifdir. Eyni təhsil səviyyəsində və peşəkarlıq baxımından eyni qabiliyyətə malik olan ər və arvad arasında aparılan bəzi sorğuların nəticələrinə görə də onların hər ikisinə verilən eyni məbləğli pulun kim tərəfindən sahibkarlıq fəaliyyətinə yönəldilməsində qadınların bu səlahiyyətlərin öz ərlərinə verilməsini seçmişlər. Buna səbəb qadınların «evdar qadın» və işsiz olmalarını özləri üçün ciddi problem kimi qəbul etməmələridir. Bu onlara psixoloji təsir etmir. Kişilər isə qadınlardan fərqli olaraq, işsizliyin psixoloji təsirinə daha çox məruz qalırlır. 49
Evdar qadınların əməyi müqabilində, onların ərzaq, qeyri-ərzaq və digər istehlak xərcləri ödənilmir. İqtisadi fəal əhalinin 30,3%-ni evdə çalışan, uşaqlara, yaşlı və xəstə ailə üzvlərinə qulluq edənlərdir. Bu fəaliyyətlə məşğul olan qadınlar 44,2% olduğu halda, kişilərdə sıfır faiz təşkil edir. Bu baxımdan ölkə, cəmiyyət üçün əmək ehtiyatının formalaşdırılmasında mühüm rol oynayan qadınların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması istiqamətində xüsusi tədbirlər planı hazırlamalı və bu müddəalar hər il ölkə parlamentində təsdiqlənən büdcə qanunlarının xərclər bölməsində öz əksini tapmalıdır. Hər il büdcə təsdiq olunarkən cəmiyyət üçün məhsuldar qüvvə yetişdirən uşaqlı analara müavinət şəklində haqq verilməsi (məzuniyətdə olan analara əmək haqqının 100%-i) üçün vəsait ayrılması ölkədə sosial ədalət prinsiplərinin təmin edilməsini yaxşılaşdırar. Bundan başqa, belə qadınlara müəyyən müavinətlərin verilməsinə dünya təcrübəsində də təsadüf edilir.
Qadınların iqtisadi durumu onların səlahiyyətlərinin artmasına, qərar qəbuluna çıxışlarını, yəni seçkilərdə namizəd kimi iştiraklarına şərait yaradan amillərdən biridir. Qadınların iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün onlara professional təhsil almaq imkanları yaratmaq vacibdir. Onları sahibkarlığın inkişafına, kredit alma, biznes planlarının hazırlanma proqramlarına cəlb etmək lazımdır.
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|