Book · January 005 citations reads 1,187 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

  Ədəd             Qismət         Qalıq 

  31318  :  8  =   3914               6 

    3914  :  8  =     489               2 

      489  :  8  =       61               1 

        61  :  8  =        7                5 

        

7 

5 

1 

2 

6 

Səkkizlik ədəd 

---

 

29 

Beləliklə, 31318

10 

=> 75126

8

. 

Tam  ədədin  səkkizlik  (onaltılıq)  say  sistemindən  onluq  say 

sisteminə  çevrilməsi  üçün  mərtəbələrə  ayırma  qaydasından 

istifadə olunur. 

Misal.  Səkkizlik  say  sistemində  olan  613

8

  ədədini  onluq 

sistemə çevirmək lazımdır. 

6103

8

=> 6x8

3

+1x8

2

+0x8

1

+3x8

0

=3072+64+0+3=3139

10

. 

Beləliklə, 6103

8

=> 3139

10

. 

2.8. Kəsr ədədlərin bir say sistemindən digər say 

sisteminə çevrilməsi 

Ikilik (səkkizlik və ya onaltılıq) say sistemindən kəsr ədədin 

onluq  say  sisteminə  çevrilməsi  üçün  ədədin  tam  hissəsi  2.2  saylı 

paraqrafda  göstərilən  qaydaya  uyğun  olaraq  ifadə  olunur, 

vergüldən  sonrakı  rəqəmlər  isə  sistemin  əsasının  (2,  8  və  ya  16) 

mənfi  üstlü  qüvvətlərinə  (həmin  rəqəmin  soldan  sağa  1-dən 

başlayaraq  artan  sıra  ilə  nömrəsinə  uyğun)  hasillərinin  cəmi 

şəklində göstərilir.  

Misal.  Ikilik  say  sistemində  verilmiş  101,1010

2

  ədədini 

onluq say sisteminə çevirmək tələb olunur. 

101,1010

2

=1



2

2

+0



2

1

+1



2

0

+1



2

-1

+0



2

-2

+1



2

-3

+0



2

-4

=  

=

8

5

5

8

1

2

1

5







=5,625

10

. 

Onluq  say  sistemində  verilmiş  kəsr  ədədin  ikilik  (səkkizlik 

və ya onaltılıq) say sisteminə çevrilməsi üçün tam və kəsr hissələri 

ayrı-ayrılıqda  çevirmək lazımdır. Belə ki, tam hissənin çevrilməsi  

yuxarıda  baxılmış  qaydalara  (2.3  saylı  paraqraf)  uyğun  olaraq 

aparılır.  Kəsr  hissəsinin  çevrilməsi  isə  aşağıdakı  kimi  həyat 

keçirilir.  

---

 

30 

Tutaq ki, n - verilmiş ədədin kəsr hissəsində olan rəqəmlərin 

sayıdır. Kəsr hissədə olan ədəd 2-yə (8 və ya 16) vurulur. Alınmış 

nəticədə  sağdan  sola  doğru  n  rəqəm  saxlanılır,  n+1-ci  rəqəm  isə 

ayrılır. Əgər bu rəqəm say sisteminin əsasından kiçikdirsə, o, qeyd 

olunur,  əks  halda  onun  əvəzinə  0  rəqəmi  qeyd  olunur.  Bu  proses 

sağda olan n sayda rəqəmlər sıfra çevrilənə qədər davam etdirilir. 

Bu  rəqəmlər  sıfra  çevrilməyə  bilər  və  proses  sonsuzluğa  qədər 

davam  edə  bilər.  Ona  görə  də  çevirmə  zamanı  kəsrin  dəqiqliyi 

əvvəlcədən müəyyən olunmalıdır. 

Sonda  qeyd  olunmuş  rəqəmləri  axırdan  başlayaraq  soldan 

sağa  doğru  ardıcıl  yazdıqda  onluq  ədədin  kəsr  hissəsinin  ikilik 

(səkkizlik və ya onaltılıq) say sistemində ekvivalenti alınmış olar. 

Misal.  Onluq  say  sistemində  verilmiş  5,625

10

  ədədini  ikilik 

say sistemin çevirmək tələb olunur. 

1. Verilmiş ədədin tam hissəsi ayrılıqda ikilik sistemə çevrilir: 

                                   5

10

=101

2

 

2. Kəsr  hissə  ikilik  sistemə  aşağıdakı  qaydada  çevrilir  (burada 

n=3): 

 

Beləliklə,     5,625

10

 => 101,101

2

. 

     

 625 х 2 = 1 250   

 

 

     

 250 х 2=  0 500 

  

 

      

500 х 2 = 1 000 

 

 

sağdan n=3 sayda rəqəm sıfra 

bərabər olduğundaan proses 

dayandırılır. 

1 

 

 

0 

 

 

1 



 

0,625

10

 => 0,101 

 n=3 sayda rəqəm saxlanılır 

n=3 sayda rəqəm saxlanılır 

 

---

 

31 

Səkkizlik  və  onaltılıq  say  sistemləri  ilə  onluq  say  sistemi 

arasında çevirmələr də analoji qaydada yerinə yetirilir.