Masalan, “Ayol psixologiyasi” Eridan mamnun bo‘lib turganida: – Avaz! Avazchik! Turaqolsinlar endi! Voy, o‘zimning asal bolamdan! Voy,
o‘zimning polvon bolamdan! “Adajonim qani?” deysizmi? Adajoningiz ishga
ketdilar. Avazjon ham “ishga” boradilar. Adajonisi-chi, Avazjonga-chi,
ka-a-attakon shokolad olib keladilar. Avazjon-chi, adajonisiga o‘xshagan
pahlavon yigit bo‘ladilar…. Voy, ishtoncha yana ho‘l bo‘pqopti-ku! Mayli, hozir
almashtiramiz-da. Voy, o‘zimning toychog‘im!
Eridan xafa bo‘lib turganida: – Avaz! Hoy, Avaz. Tur o‘rningdan yalpayib yotmay! Sening bog‘changga
men borishim kerakmi? “Adalama! Adang ishga ketdi-da, go‘rga borarmidi?! Iye,
ishtoning yana ho‘lmi? Siyaman, desang, o‘lasanmi, ho‘kizdek bola! Arillama!
Otangdan nima rohat ko‘rdim-u, sen nima karomat ko‘rsatarding!”
(O‘tkir Hoshimov, “Daftar hoshiyasidagi bitiklar).
Lison va nutq mohiyatan yaxlit butunlik bo‘lgan nutq faoliyatining ikki
tomonidir va ularni bir-biridan ajratish aslo mumkin emas. Ularga dialektik
falsafaning, bir tomondan, umumiylik, mohiyat, imkoniyat, sabab, zaruriyat,
majburiyat, ikkinchi tomondan – yakkalik, xususiylik, hodisa, voqelik, oqibat,
tasodif, erkinlik kabi kategoriyalari orasidagi munosabatlar nuqtayi nazaridangina
yondashish
mumkin.
O‘z navbatida nutqni jarayon sifatida faqat
muloqotso‘zlovchi va tinglovchi orasida o‘zaro diskurs (fikr almashish), savolga
yarasha javob berish holatidagina tadqiq etish mumkin.
62
LISONIY HAMJAMIYATNING MULOQOT VOSITALARI. ADABIY TIL. DIALEKT. SOTSIOLEKT. ARGO, JARGON, SLENG. KOYNE. Reja: 1.
Adabiy til.
2.
Dialekt.
3.
Sotsiolekt.
4.
Argo, jargon, sleng.
5.
Koyne.
6.
So‘zlashuv tili.
