Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich
Yüklə 16,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
№
Bank nomi Tashkil topgan sanasi Manzili Daromadi 1 JP Morgan Chase 2000 New York,USA USD 97,03 mldr 2 Bank of America Merrill Lynch 2009 New York USA USD 25,14 mlrd 3 Goldman Sachs 1869 New York USA USD 41,664 mlrd 4 Citygroup 1812 New York USA USD 70,17 mlrd 5 Morgan Stanley 1935 New York USA USD 32,03 mlrd 6 Deutsche Bank 1870 Frankfurt, Germaniya EUR 33,70 mlrd 7 Barclays 1690 London, United Kingdom EUR 24,691 mlrd 8 Credit Suisse 1856 Switzerland CHF 23,97 mlrd 9 UBS 1854 Switzerland CHF 25,443 mlrd 10 Wells Fargo 1852 Californiya USA USD 86,08 mlrd Yuqoridagi jadvaldan shuni xulosa qilish mumkinki, asosan qimmatli qog‘ozlar bozorida yuqori ulushga ega bo‘lgan davlatlar bu rivojlangan davlatlar bo‘lib bu davlatlarda asosan qimmatli qog‘ozlar bozori rivojlanish darajasi bu to‘g‘ridan to‘g‘ri albatta iqtisodiyoti rivojlanishi bilan bog‘liqdir. Bundan tashqari bu mamlakatlarda, chuqur iqtisodiy o‘zgarishlar innavatsion g‘oyalarni rivojlantirish va albatta texnika texnalogiya sohasini rivojla- nishi ham asosiy turtki bo‘lgan omillardan biri desak xato bo‘lmaydi (1-jadval). Qimmatli qog‘ozlar bozorining kapitalizatsiya darajasiga bevosita ta’sir qilayotgan asosiy omillardan biri qimmatli qog‘ozlar taklifidagi jiddiy o‘zgarishlar hisoblanadi. Bunda asosiy o‘zgarish sifatida xususiy shaxslarga tegishli kompaniyalarni aksiyadorlik kompaniyalariga aylantirish jarayonining kuchayib borayotganligini qayd etish mumkin. Biz tahlilimizni yanada chuqurroq yoritish maqsadida quyidagi jadvallar ma’lumotlar orqali turli mamlakatlar- ni investitsiyaviy faoliyat samaradorligini oshirishda fond bozori kapitalizatsiyasi o‘zgarishini ko‘rib chiqamiz. Mamlakatlarning investitsiyaviy faoliyat samaradorligini oshirishda fond bozori kapitallashuv darajasi, al- batta, shu mamlakat iqtisodiyotini o‘sishi bilan uzviy bog‘liq hissoblanadi. Buni asosi sifatida yuqoridagi jadval orqali yaqqol ko‘rish mumkin. Yuqoridagi jadvalda dunyo moliya bozorida bugungi kundagi 10 yirik investitsiya banklari ro‘yhati yillik daromadi bilan keltirilgan. Eng yirik investitsiya banklari orasida bu JP Morgan Chase bo‘lib uning daromadi 97,03 mlrd dollorni tashkil qiladi. Undan keying o‘rinlarda Citigroup va Well Fargo tashkil qilib, mos ravishda ularning daromadlari 70,17 mlrd va 86,08 mlrd dollor tashkil qilgan. Qolgan banklar kichik ulushga ega bo‘lgan buning ularning daromadlari orqali ko‘rish mumkin. X U L O S A VA TA K L I F L A R Xulosa qilib aytganda, investitsiya banklari katta qismi bu Amerika Qo‘shma Shtatlari ulushiga to‘g‘ri keladi. Bundan kelib chiqib Amerikada investitsiya banklari boshqa davlatlarga qaraganda ancha rivojlanganini ko‘rish mumkin. Milliy korporativ qimmatli qog‘ozlar bozorining erkinlashtirilishi qimmatli qog‘ozlar bozoridagi ular bilan bog‘liq operatsiyalar hajmining sezilarli darajada o‘sishiga olib keldi. Mazkur instrumentlar bilan amalga oshiril- adigan xalqaro operatsiyalarning rivojlanishi jahon valyuta bozorining institutsional va tashkiliy tarkibiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatdi. XX asrning 90-yillar, G‘arbiy Yevropa fond birjalaridagi korporativ qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning 40 foizi yevropalik bo‘lmagan emitentlar tomonidan chiqarilgan aksiyalar hissasiga to‘g‘ri keldi. Shu narsa e’tiborga molikki, tijorat banklarining korporativ qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalari ichida korporativ obligatsiyalar o‘ziga xos o‘rinni egallaydi. Korporativ obligatsiyalarga xos bo‘lgan ikki muhim xususiyat mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir: a) investorga kat’iy belgilangan foizda barkaror daromad keltiradi; b) sarflangan kapital qiymatining sezilarli darajada o‘sishi yuz beradi. Xalqaro fond birjalarida kotirovka qilinadigan korporativ qimmatli qog‘ozlarning uchinchi turi korporativ tijo- rat qimmatli qorozlaridir. Tijorat qimmatli qog‘ozlari ta’minlanmagan qarz majburiyatlari hisoblanadi, shu sababli xalqaro fond bir- jalarida faqatgina yuqori reputatsiyaga ega bo‘lgan emitentlarning tijorat qimmatli qog‘ozlari sotiladi. Ayrim kom- paniyalar tijorat qimmatli qog‘ozlarining sotilishini tezlashtirish va bozor bahosiga ijobiy ta’sir qilish maqsadida ularni tijorat banklarining kredit liniyalari bilan yoki sug‘urta tashkilotlarining kafolatlari bilan ta’minlaydilar. T ARA QQIY O T ПР ОГРЕС С PR OGRESS 254 YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz 2023-yil, iyul. № 7-son. AQShda tijorat qimmatli qog‘ozlari odatda 45 kun muddatga chiqariladi. Qimmatli qog‘ozlar va birjalar bo‘yicha hukumat hay’atining qayd etish talablaridan qochish maqsadida ushbu qimmatli kog‘ozlarning qoplash muddati oydan oshmasligi lozim. Tijorat qimmatli qog‘ozlari 25 ming, 50 ming, 100 ming, 250 minglik nominal qiymatga egadir. Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalarining uchinchi asosiy obyekti hosilaviy ins- trumentlar hisoblanadi. Hosila instrumentlari bilan bog‘liq operatsiyalarning asosiy qismini opsionlar va fyu- cherslar bilan bog‘liq operatsiyalar tashkil etadi. Standart opsion shartnomalari bilan birjada savdo qilish birinchi-marta 1973 yilning-aprel oyida Chikago fond birjasida amalga oshirilgan edi. Bunda 16 aksiya bo‘yicha uch xil muddatga kol opsionlar joriy etilgan edi. 1975–1976 yillarda kol opsionlar bilan savdo qilish Amerikaning boshqa fond birjalarida ham joriy etildi. Shunisi xarakterliki, birinchidan, opsionlar yukori riskli instrumentlar toifasiga kiradi, ikkinchidan, u investor- larga aktivlar portfelining daromadlilik darajasini barkarorlashtirish imkonini beradi. Qimmatli kog‘ozlar bilan fyuchers bitimlarini tuzish hozirga qadar xalkaro fond bozorlarida yuqori salmoqni egallaydi. Ammo ularning opsionga nisbatan investorlar uchun foydalilik darajasi past. Masalan, investorlar uchun fyucherslar bo‘yicha majburiyatlarni bajarish majburiy hisoblanadi, opsionlar bo‘yicha esa ixtiyoriydir. Ikkinchidan, fyucherslarda ta’minlanmagan fyuchers shartnomalari bo‘yicha risk darajasi chegaralanmagan. Uchinchidan, bir qator yetakchi mamlakatlarda fyuchers operatsiyalari bo‘yicha cheklovlar mavjud. Masalan, AQShda banklarga aksiyaga kilingan fyucherslar bilan savdo kilish Med-Jonson qonuniga ko‘ra ta’qiqlangan. Yüklə 16,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|