Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Muallif 
metodikasi
Asosiy hisoblash formulasi
Soliq yukini hisoblash formulasi tasnifi
M. N. Kraynina
SY – Soliq yuki
T – mahsulot realizatsiyasidan tushgan tushum;
X
ich
– bilvosita soliqlarni chegirgan holda sotilgan mah-
sulot (ish va xizmatlar)ning ishlab chiqarish xarajatlari;
F
S
– korxona ixtiyorida qolgan haqiqiy foyda
Soliq va uni to‘lash manbasini taqqoslash, bu 
yerda ajralmas ko‘rsatkich bo‘lib, xo‘jalik yuritu-
vchi subyektning foydasi hisoblanadi
A. Kadushin,
N. Mixaylova
SY – soliq yuki;
S
S
– jami soliqlar summasi;
SF – sof foyda;
SA – korxonaning sof aktivlari
Muayyan xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan 
yaratilgan byudjetga beriladigan qo‘shilgan qi-
ymatning ulushi
5 
E. S. Vilkova. Zamonaviy Rossiya sharoitida soliq yukini hisoblash // Soliq xabarnomasi. 2002. № 12. O. V. Pasko. Tashkilotga soliq 
yukini aniqlash // Soliq xabarnomasi. 2004. № 6.

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
190
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
E. A. Kirova
SY
n
– nisbiy soliq yuki;
ST – soliq to‘lovlari;
IA – ijtimoiy ehtiyojlar uchun ajratmalar;
YYQ – yangi yaratilgan qiymat
Byudjetga o‘tkazilishi kerak bo‘lgan soliq va 
yig‘imlar (mutlaq soliq yuki). Byudjetga o‘tkaz-
ilishi kerak bo‘lgan soliq va yig‘imlarning yangi 
yaratilgan qiymatga nisbati (nisbiy soliq yuki)
M. I. Litvin
SY – soliq yuki;
S
s
– soliq summasi;
ST
m
– soliq to‘lovlari manbasi miqdori
Soliq va boshqa majburiy to‘lovlar summasi 
(xo‘jalik yurituvchi subyektning soliq majburi-
yatlari tarkibi)ning ularni to‘lash vositalari (soliq 
to‘lovlari) manbasi miqdoriga nisbati (sotishdan 
tushgan tushum, uni shakllantirish yoki taqsim-
lash jarayonidagi foyda, xodimning daromadi)
T. K. Ostroven-
ko
SY – soliq yuki;
X
S
– soliq xarajatlari
QM – soliq xarajatlarini qoplash manbasi
Soliq xarajatlari va qoplash manbai bo‘yicha 
tegishli guruhning nisbati (umumlashtiruvchi 
va xususiy ko‘rsatkichlar)
M. N. Kraynina metodologiyasida bilvosita soliqlarning ta’siri kam baholanadi. A. Kadushin va N. Mixay-
lovalarning soliq yukini aniqlash metodologiyasidan foydalanilganda soliq stavkalarini oshirish yoki pasaytirish 
hamda soliq imtiyozlarini ko‘paytirish iqtisodiy subyektning rivojlanish sur’atlariga ta’sirini hisoblash imkoniyatini 
beradi. E. A. Kirova metodologiyasiga ko‘ra, soliq yukini tavsiflovchi ikkita ko‘rsatkichni ajratish kerak bo‘ladi: 
mutlaq va nisbiy. Shu bilan birga, mutlaq soliq yuki ko‘rsatkichi korxona soliq majburiyatlarining xamma og‘irli-
gini ko‘rsatmaydi. Boshqacha qilib aytganda, metodologiya rentabellik, joriy aktivlar aylanmasi, mehnat sama-
radorligi kabi ko‘rsatkichlarning ta’sirini hisobga olmaydi hamda xo‘jalik yurituvchi subyektning ishbilarmonlik 
faolligi dinamikasini bashorat qilishga imkon bermaydi. M. I. Litvinning soliq yukini hisoblash metodologiyasi 
hisob-kitobi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ini o‘z ichiga oladi, vaholanki korxona ushbu soliqni 
to‘lovchisi emas, balki faqat soliq agenti vazifasini bajaradi xolos. T. K. Ostrovenkoning metodologiyasi miqdoriy 
emas, balki multiplikativ (ing. multiplier – koʻpaytiruvchi, oshiruvchi, o‘zaro bog‘lash)dir, bu hisob-kitoblar nati-
jalariga ko‘ra nisbatan to‘g‘ri boshqaruv qarorlarini qabul qilishga hissa qo‘shadigan umumlashtirilgan xulosalar 
chiqarishga imkon beradi. Ushbu usul tavsiflangan usullarning sintezidir.Soliq yukini hisoblash uchun ushbu 
usullarning amaliy tarzda amalga oshirilishi 3-jadvalda keltirilgan.
3-jadval:
Xo‘jalik yurituvchi subyektning umumiy va xususiy soliq yukini hisoblash, %