Boshlashich sinflarda matematika u
unlik * 4+8 unlik 9 unlik : 3=3 unlik
Yüklə 1,53 Mb.
|
|
unlik * 4+8 unlik 9 unlik : 3=3 unlik
20*4=80 90:3=30 SHundan keyin 2 xonali songa kupaytirishda uni unlik va birliklarga ajratib kupaytirish xoli karaladi. Masalan, 12*3=( 10+2)*3= 10*3+2*3=30+6=36. Kurgazmapi tushuntirish uchun 12 tadan kvadrat bulgan 3 ta poloska olib xisoblanadi.
Endi bir xonali sonny 2 xonali songa kupaytirish xoli k,araladi. 3*1 5=3*(1 0+5)=3*1 0+3*5=30+15=45 va 3*15=15*3 misollari tushuntiriladi. Bulishni kdrayotganda x,am eng avval 2 xonali sonni unlik va birliklarga ajratib, tatssimot konunidan foydalanib tushuntiriladi. Masalan, 48:4=(40+8):4=40:4+8:4=10+2=12 xonali sonni 2 xonali songa b^yaish jadvaldan tashkari balish x,isobiga kiradi. Masalan, 87;29 misol ni echishda 29 ni nechaga kapaytirishganda 87 kelib chikddi, degan savol kuyiladi. Unda 29:1=29, 29*2=58, 29*3=87 deb, 87:29=3 keltirib chitsaradilar. Jadvapda krldikli bulish. Bu mavzu 2-sinfda kuyidagi tartibda olib boriladi. Krldikli bulish misollar yordamida tushuntiriladi. Masalan, 12 daftarni 2 ukuvchiga bulib berish topshiriladi. 12:2=6 deb doskaga yozilgandan keyin, 13 ta daftarni 2 ukuvchiga bulib berish topshiriladi, bunda 1 ta daftar ortikcha bulib krlganligi kurinadi. 13:2=6 (koldik, 1) degani yozuvni urgatadi. Ukuvchilarga bulishdan chikkan koldik, buluvchidan kichik bulishi kerak degan koidaurgatiladi. Masalan, 10, 11, 12, 13, 14, 15 sonlarni 2, 3, 4 ga ketma-ket bulishda xrsip buladigan krldiklarni kurgazmali jadval bilan tushuntiriladi.
Bunda misol sifatida 2<4, 1 <4, 3<4 yozuvlarni tushuntiradi. Darslikda kuyidagi misollar bor: 18:3, 28:7, 19:3, 29:7,.. misollarni ishlab ukuvchilar k,aysisi koldikli, kaysisi krldiksiz bulinishi x,ak,ida ma’lumotga ega buladilar. Oxirida koldikli bulishda taxmin k,ilib bulish va koldik,ni aniklash tugrisida tushuncha beriladi. Masalan, 47:5 ni xisoblashda 47 ga yakin son 5 ga bulinadi? 45 deyiladi, demak 45:5=9. YAna necha birlik koldi? 2 birlik, u xolda 47%5=9 (krldik2) deb urgatiladi. “Minglik” mavzusida arifmetik amallarni urganish Bir xonali va i^ki xonali sonlar ichida arifmetik amallarni bajarib bulganlaridan keyin 1000 ogzaki va yozma xisoblash, kushish va ayirish amallarini bajarishga utadilar. 1000 ichida kushish va ayirishning ogzaki usullari 100 ichidagiga kup jixdtdan uxshash tomonlari bor. Bu erda xam oldin sonni yigindiga kushish, yigindini songa kushish, yigindini yigindiga Kushish, yigindidan sonni ayirish, sondan yigindini ayirish, yigindidan yigindini ayirish kabi usullar tushuntiriladi. Bunda kuyidagi tarkibda ish olib boriladi. 1. Ogzaki bajarish. 250+30, 420+300 kurinishdagi kushish va ayirish xollari. Buning uchun 25+3, 42+30 kabi misollarni tushuntirishni takrorlagan ma’kul, undan keyin 250+30=(200+50)+30=200+(50+30)=200+80=280 250-30=(200+50)-30=200+(50-30)=200+20=220 420+300=(400+20)+300=(400+300)+20=700+20=720 420-300=(400-20)-300=(400-300)+20=100+20=120 Unliklar katnashgan kushish va ayirish amallari kuyidagi usullar bilan tushuntiriladi: 250+30=280, 250-30=220, 420+300+720, 25un-3un=28un, 25un-3un=22un, 42un+30un=72un 840+60, 70-80 kurinishdagi kushish va ayirish. Navbatdagi ish kamayuvchining birliklari xonasida 0 bulgandagi ayirish. Masalan, 450-136= Bu misol esa, kuyidagicha tushuntiriladi, kamayuvchidagi 5 ta unlikdan 1 ta unlik maydalanib, 10 ta birlikka aylantiriladi, 10 ta birlikdan 6 birlik ayiriladi, kamayuvchida endi 4 ta unlik kdpdi, bu jarayon davom ettiriladi. Kalgan ayirishlar kuyidagi tartibda bajariladi. a) kamayuvchining birliklari ayiriluvchining birliklaridan kichik bulgandagi ayirish. Masalan, 983-536 b) kamayuvchining birliklari xam, unliklari xam ayiriluv- chinikidan kichik bulgan xol. Masalan, 963-586 Navbatdagi darslarda 1000 ichida kupaytirish va bulish mavzulari kurib chikiladi. 2 sinfdan ukuvchilar 1 yoki 2 nol bilan tugaydigan sonlarni kupaytirish va bulish usullari bilan tanishadilar. Kupaytirish va bulishlarni bajarish jadvalda kuyidagicha amalga oshiriladi: 6 ун * 4 = 24 ун 8 ун : 2 = 4 ун 60*4 60*4=240 80:2=40 80:2 540:6 54 ун : 9 = 6 ун 540:9=60 900:3 9 юз : 3 = 3 юз 900 : 3 = 300 300*2 3 юз * 2 = 6 юз 300*2 =600 “Kup xonali sonlar” mavzusida arifmetik amallarni urganish Reja: Kup xonali sonlarni kushish va ayirish. Kup xonali sonlarni kupaytirish va bulish: a) 1 - bosk^ich; b)2 - boskich; v)3 - boskich. Mavzuning asosiy vazifasi arifmetik amallar orasidagi bogpanishlarni umumlashtirish va sistemalashtirishdan, yozma xisoblashlarning ongli va puxta kunikmalarni xosil silishdan iborat. Bu kuyidagi sistemada olib boriladi: Kup xonali sonlarni kushish va ayirish Kushish va ayirish bir vak,tda urganiladi, ularning xisoblash usullari uxshash va uzaro boglik, bulganligi uchun natijada bilimlarni egallash uchun yaxshi sharoit yaratilgan buladi. Buning nazariy asosi yigindini yigindiga kushish va yigindidan yigindini ayirish kridalaridan iboratdir. Bular esa oldingi sinflardagi kridaparga asoslanadi. Bunda analogiya metodidan foydalaniladi. +752 +4752 +54752 -837 -6837 -76837 246 3246 43246 425 2425 52425 Bu erda kushiluvchilardagi rakdmlar yigindisi 10 dan kichik va kamayuvchining mos rak,amlari ayriluvchining rakamlaridan kattadir. Sekinlik bilan rakdmlar yigindisi 10 dan ortik, va kamayuvchi rakdmidan ayriluvchi rak,ami katta bulgan xollar utiladi, xamda uzunlik, massa, vakt va boshka birliklar bilan kushish va ayirish bajariladi. Kamayuvchi xona sonlari nol bulgan xollar xam kdralgan. Masalan,-100 -200 -2000 -70000 _43_ 178 3241 . . . YUkrri xona birliklarini maydalashlar ketma-ket bir necha marta bajariladigan ayirmaning murakkab xollari xisoblanadi. Masalan, -20100 12708 7392 misolni tushuntiramiz. Nol birlikdan 8 birlikni ayirib bulmaydi. Bitta yuzlikni olamiz. Eslab krlish uchun ustiga nukga kuyamiz va uni 10 ta unlik bilan almashtiramiz. Bir unlikni olib 10 ta birlik bilan apmashtiramiz. SHunday kilib unta birlik, 9 ta unlik va 0 ta yuzlik xosil buladi. Endi 10 ta birlikdan 8 ta birlikni, 9 ta unlikdan O ta unlikni ayiramiz, 92 koladi. YAna 0 ta yuzlikdan 7 ta yuzlikni ayirishga tugri keladi. Buning uchun 2 ta un aylantiramiz va undan xam bitta minglikni maydapab 10 ta yuzlikka aylantiramiz. “karz” olingan rakdmlar ustiga nukta kuyib ish oxiriga etkaziladi. Kup xonali sonlarni kushishda xam kUshishning urin almashtirish xossasi kullaniladi. Masalan, 115+68+58 ni xisoblang. 27+23+48+52 ni oson usul bilan xisoblang. Kup xonali ismsiz sonlarni kushish vpa ayirish bilan boglik xolda uzunlik, massa, yuza, baxo ulchovlari bilan boglangan ismli sonlarni kushish va ayirish ustida ishlash amalga oshiriladi. Bunday sonlar ustida amallarni ikki usul bilan bajarish mumkin. sonlarni ismlari bilan yozib olib bir xil ismli sonlarni kushish va ayirish; ismlarni yozmasdan kushish yoki ayirish. Kupincha ikkinchi usul kullaniladi. Ismli sonlar bilan xam kushish va ayirishga keng vakt ajratilgan. Masalan, 1) +42 m 65 sm 2) +4265 26 m 83 sm 2683 6948 sm = 69 m 48 sm Kushish bilan ayirish orasidagi boglanishlar anikpanadi, chukurlashtiriladi va bu bilimlardan xisoblashlarni tekshirishda foydalaniladi. Amallarni bajarish algoritmi va kavslarni kullash shartlari takrorlanadi. Darslikdan kuyidagi mashklar namunasini keltiramiz: Ifodalarning kiymatlarini toping. (50*4)+(60*3), (30*6)-(280:7), (300-50)*6, (320+120):4,.. kavs yozmasa xam buladimi? Ifodalarni kavslarsiz shunday yozingki, natijalar uzgarmasin. 65-(40-12), (84+24)-16, (45+25)*9, 40*(5+4), (60+123):6, (75+25): 10 ' |