Botanika faniga kirish

Hujayralarning cho`zilishi. Bo`linuvchi hujayralar o`lchamining kattalashishi sitoplazma tarkibining sintezlanishi tufayli ro`y beradi.

Sitoplazma tarkibining sintezlanishi esa azotli birikmalar va boshqa oziq elementlarining hujayraga kirishi tufayli ro`y beradi.

Ko`p hujayrali o`simliklarda hujayralar bo`linishdan to.`xtaganidan so`ng o`sishning tezkor tipiga ya`ni cho`zilish tufayli o`sishga titadi. Ushbu holat faqatgina o`simliklar hujayralarigagina xos bo`lib barg yuzasi maydonining kengayishiga, poya va ildizning o`sishiga xizmat qiladi.

Cho`zilishli-o`sish hujayra markaziy vakuolasi hajmining kengayishi hisobiga bo`ladi. Vakuola tomonidan suvning surilishiga esa undagi osmotik faol moddalar miqdorining yuqoriligi sabab bo`ladi. Vakuol hajmining oshishi bilan bir vaqtda hujayra devorining yumshashi va cho`zilishi kuzatiladi.

Meristematik hujayralarning cho`zilishga o`tishi hodisasi yaxshi o`rganilmagan hisoblanadi. Hujayralarning chuzilishga o`tish holati tashqi muhitning noqulay omillariga nisbatan chidamliligidadir. Masalan RNK va oqsil sintezi ingibitorlari, hatto rentgen nurlari ta`siri ham cho`zilishni to`xtata olmaydi.

Bo`linishdan to`xtagan meristema hujayralari vakuollasha boshlaydi. Oqsil sintezlovchi tizim qayta quriladi. Bo`linuvchi hujayralarda asosan sitoplazmada turgan ribosomalar bo`linishi to`xtagan hujayralarda katta miqdorda ER membranalariga birikadi. Shuningdek RNK sintezi ortadi va bo`linishi to`xtagan hujayralarda RNK/oqsil nisbatining, bo`linuvchi hujayralardagiga nisbatan ortishi kuzatiladi. Amiloplastlarda kraxmalning yig`ilishi va pektin moddalarining sintezlanishi kuchayadi.

Hujayraning bo`linishdan to`xtab cho`zilishga o`tishi jarayoni kam o`rganilgandir. Ammo bu jarayonda fitogormonlar, xususan auksin va sitokinin gormonlarining o`rni katta deb hisoblanadi.

Hujayralarning cho `zilish tufayli o `sish davri yaxshi o`rganilgandir. Bu vaqtda oldingi davrdagi cho`zilish mexanizmi ishi ushlab turiladi. Yuksak o`simliklar hujayralarining cho`zilishi asosan auksin tufayli faollanadi.

Auksinning ta`siri tufayli hujayra devorlarining plastik cho`ziluvchanligi ortadi. Shuningdek auksin sitoplazmadan hujayra devorlari tomonga qaratilgan H⁺-ionlarining tashiluvi kuchayadi.

Hujayra devori fazasida pH muhit ko`rsatkichining pasayishi, undagi kislotalabil bog`larning uzilishiga olib keladi. Bundan tashqari nordon muhit hujayra komponentlarining yig`ilishida qatnashadigan nordon gidrolazalar va boshqa fermentlarning ishini yaxshilaydi. Bularning barchasi oxir-oqibatda hujayraning cho`ziluvchaniigini oshiradi. Hujayra devori turgor bosimning ortishi tufayli cho`zila boshlaydi. Hujayra ichkarisida turgor bosimning ortishiga sitoplazmadagi polimer moddalarning vakuolaning nordan gidroiazalar ta`sirida parchalanishi tufayli o`ziga suv tortuvchi osmotik faol moddalarning hosil bo`lishi hamda sitoplazmadan vakuolaga o`tishi sabab bo`ladi.

Auksinning chuzilishli - o`sishga ta`siri hujayraning cho`zilishi uchun zarur bo`Igan RNK, oqsillar sintezi va oqsillar hamda polisaxaridlarning ajralishi bilan ifodalanadi. Hujayra devorining faol o`sishi GA faoliyati bilan taminlanadi. Chunki GA vezikulalari polisaxarid komponentlar bilan taminlash bilan birga sitoplazmatik membrana yuzasining ham kengayishiga xizmat qiladi. Plazmalemmaning tashqi yuzasida sellyulozaning sintezlanishi jadallashadi..

Xulosa

Ayrim hujayralar juda erta differensiallashadi. Masalan apikal meristemalar epidermis hujayralari. Meristemaning boshqa ko`pchilik hujayralari masalan novda va ildiz uchlari hujayralari bo`linadi va tashqi tomondan bir-biridan juda kam farqlanadi. Ammo ularning qaysi to`qimalarga ta’lluqliligi oldindan, hattoki bo`linish zonasidayoq ma’lum bo`ladi. Masalan antigenlarning immuni kimyoviy uslubida makkajo`xori murtak ildizi meristemalarida yetuk o`simlik markaziy silindri hujayralariga uxshash hujayralar kuzatilgari:

Binobarin, meristemalardagi to`qimalarga xos maxsuslik floema va ksilema elementlari shakllangunicha paydo bo`ladi. Hujayralarning bir-biridan sifatiy farqlanishida genlar faolligi differensiasiyasi jarayonlari yotadi.

O`simlik organizmining har bir vegetativ hujayrasi o`zida butun bir organizmning rivojlanishi haqidagi informatsiya`ni tutadi va ma’lum bir sharoitda u yoki bu organning, ayrim hollarda esa butun bir o`simlik organizmining shakllanishiga turtki beradi (totepotentlik xususiyati). Ammo organizm tarkibida u faqat o`z genetik xossalarining faqatgina bir qismini namoyon qiladi. U yoki bu genetik programmaning ekspressiyasining signali bo`lib fitogormonlarning bir-biriga nisbati, metabolitlar va fizik-kimyoviy omillar xizmat qiladi.