BöYRƏk daşi xəSTƏLİYİ

Etiologiyası
Böyrəklərdə və sidik yollarında daşların əmələ gəlməsi mürəkkəb fiziki-kimyəvi proses olub, əsasında böyrək parenximasında gedən zəif dəyişikliklər və orqanizmin toxumalarında kolloid müvazinətin pozğunluğu durur. Daşların əmələ gəlməsində sidik yollarının anadangəlmə və qazanılma qüsurları nəticəsində meydana çıxan sidiyin dinamikasının pozğunluğu və sidik yollarının infeksiyaları rol oynayır.
D və A vitaminlərinin hipervitaminozu (vitaminin normadan artıqlığı) böyrəkdə daşların çökməsi üçün şərait yaradır. Qaraciyərin, həzm sisteminin funksiyasının pozğunluqları (hepatitlər, qastritlər, kolitlər), bədəndə uzun müddətli hərəkətsizlik törədən parez və hemiparezlər, iri sınıqlar, sümük-oynaq xəstəlikləri sidik yollarında daşların olması ilə müşayiət olunur. Çoxlu maye itkisi və sidiyin qatılığının artmasını törədən isti və quru iqlim şəraiti minerallarla qatılaşmış suların fasiləsiz işlədilməsi böyrəkdaşı törədən amillərdir.
Yaranma səbəbləri
Daşların əmələgəlmə mexanizmi və səbəbləri müasir urologiyanın çətin problemlərindən biridir. Mövcud olan bir çox nəzəriyyələrin heç biri suala tam cavab vermir. Eləcə də daşların əmələ gəlməsində sidiyin özündə gedən proseslər tam öyrənilməyib.
Böyrəklərdə əmələ gələn müxtəlif tərkibli daşların yaranmasının eyni qanunauyğunluğa tabe olması da təsdiq olunmub. Belə ki, son illərdə bir çox tədqiqatçıların səyi nəticəsində daş əmələgəlmə prosesində xüsusi əhəmiyyətə malik bir neçə faktorun həlledici rolu olduğu öyrənilib.
Kimyəvi tərkibinə görə, daşlar yekcins oksalat, urat, fosfat, karbonat, sistin, ksantin, xolesterin və qarışıq mənşəli ola bilər. Turş muhitli sidikdə sidik turşusu mənşəli daşlara – uratlara, qələvi mühitli sidikdə isə fosforatlara rast gəlinir. Oksalatlara isə sidiyin hər iki mühitində təsadüf olunur. Adətən 65-75% hallarda kalsium tərkibli daşlar, 5-15% urat tərkibli və təxminən 5% hallarda sistin, zülal, və xolesterin tərkibli daşlara rast gəlinir. Ölçulərinə görə isə daşlar ən xırda ölçüdən toyuq yumurtası böyüklüyünə qədər olur. Daşlar tək-tək və çoxlu ola bilər. Daşların böyrəklərdə yerləşməsi orada üzvi dəyişikliklər törədir. Bu zaman daşın həcmi, yerləşməsi, hərəkətliliyi, urodinamikaya mane törətməyi və mövcudolma müddəti əhəmiyyət kəsb edir. Böyrəkdaşı zamanı böyrəklərdə gedən patoloji anatomik dəyişikliklər kalkulez pielonefrit, pionefroz və bəzən də perinefrit xarakteri daşıya bilər.