Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

13.2-chizma. Keyingi naflilikning pasayib borish qonuni 
Bir qancha tovarlar to‘plami bo‘yicha keyingi naflilikning pasayib borish o‘z 
ifodasini Menger jadvalida topadi. K.Menger jadvalida ustunlariga iste‘molchi 
uchun muhimligini hisobga olib tovarlar to‘plami ketma-ketlikda joylashtirib 
chiqiladi. Masalan, 1-ustun suv, V –avtomobil va X- dala hovli
Jadval qatorlari yuqoridan pastga tomon aynan bir tovar qo‘shimcha 
birligining nafliligi pasayib borishini ko‘rsatadi.
Menger jadvali. Tovarlar turlari 
 
I. 
II. 
III. 
IV. 
V. 
VI. 
VII. 
VIII. IX. 
X. 
K
ey
in
gi
 q
o’
sh
ilga
n 
n
a
fl
il
ik
 
10 
9 
8 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
9 
8 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
8 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
4 
3 
2 
1 
0 
3 
2 
1 
0 
2 
1 
0 
1 
0 
0 

---

199 
Zarurligi jihatdan harqanday darajali tovarning birinchi birligining nafliligi 
yuqori, har bir navbatdagi qo‘shimcha ketma-ketlikda iste‘mol qilinadiganlarining 
keyingi nafliligi oldingilariga nisbatan kamayib boradi. 
Iste‘molchi uchun har bir keyingi iste‘mol qilinadigan tovardan kamroq 
qo‘shimcha naflilik olishi sababli u aynan shu tovarning navbatdagi birligini narxi 
tushsagina sotib oladi. Bu esa talab egri chizig‘ining pasayib boruvchi ko‘rinishda 
bo‘lishini taqozo etadi.
Iste‘molchi narxlarning mavjud darajasida va mablag‘lari cheklanganligidan
kelib chiqib tanlangan tovar (xizmat)laridan yuqori naf olishni hohlaydi. 
Iste‘molchi ratsional harakat qiladi, shu sababli u sub‘ektiv sezgilariga asoslanib 
xarid qilinadigan mahsulotlar to‘plamini naflilikning o‘sishini ta‘minlaydigan 
darajaga etgunicha o‘zgartiradi. Va nihoyat iste‘molchi A tovarning navbatdagi 
birligidan V tovar foydasiga voz kechib ularning umumiy nafliligini ko‘paytirib 
berishi mumkinki, bu uning tanlovi muvozanatli nuqtaga erishilganligini anglatadi.
Muvozanatli nuqta iste‘molchi byudjetining mavjud darajasida umumiy 
naflilikni ko‘paytira olmasligini anglatadi va u o‘z iste‘molida ―nimani‖dir 
o‘zgartirishdan to‘xtaydi. Bu bir tovarga sarflangan pul hisobiga olingan keyingi 
naflilik boshqa tovarga sarflangan shunday pulga olingan keyingi naflilikka teng 
bo‘lib qolganda ro‘y beradi. Shu holda keyingi naflilik tengligi qoidasining amal 
qilishi namoyon bo‘ladi. 
Bu qoida sarflangan pul birligiga to‘g‘ri keladigan keyingi naflilikka ega 
tovar xuddi shunday pul birligiga sotib olinadigan boshqa tovar keyingi nafliligiga 
teng bo‘lmagunicha yuqori talab bilan foydalanishini anglatadi. 

---

200 
Keyingi naflilikning barqaror pasayib borish tamoyili talab qonunini ancha 
chuqur bilishiga yordam beradi. Keyingi naflilik pasayib borganda aynan bir tovar 
xaridning keyingi o‘sishi iste‘molchiga mos ravishda kamroq va yanada kamroq 
qoniqish keltiradi. Demak, iste‘molchi tovar yoki xizmatning ketma-ketlikda xarid 
qilingan ikkinchi, uchinchi va keyingi birliklariga kamroq va yana kamroq 
to‘lashni xohlaydi.