3. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari va valyuta tizimlari Pulning jahon xo‘jaligida amal qilishi va turli xalqaro iqtisodiy aloqalarga
(tashqi savdo, ishchi kuchi va kapital migratsiyasi, daromadlar, qarzlar va
subsidiyalar oqimi, fan-texnika ayriboshlash, turizm va h.k.) xizmat qilishi bilan
bog‘liq iqtisodiy munosabatlar-xalqaro valyuta-kredit munosabatlari deb ataladi. U
pulning
xalqaro to’lov munosabatida amal qilish jarayonida vujudga keladi.
Valyuta -bu mamlakatlar pul birligi (masalan, so‘m, dollar, funt sterling va h.k.).
Har bir milliy bozor o‘zining milliy valyuta tizimiga ega bo‘ladi. Bunda milliy va
xalqaro valyuta tizimini farqlash zarur.
Milliy valyuta tizimi -valyuta
munosabatlarining milliy qonunchilik bilan belgilanadigan, mazkur mamlakatda
tashkil qilinish shaklini ifodalaydi.
Xalqaro valyuta tizimi-xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo
bitimlarda huquqiy jihatdan mustahkamlangan shakli.
Uning
tarkibiy elementlari quyidagilar hisoblanadi: asosiy xalqaro to‘lov
vositalari (milliy valyutalar, oltin, xalqaro valyuta birliklari-SDR, Evro), valyuta kurs-
larini belgilash va ushlab turish mexanizmi, xalqaro to‘lovlarini balanslashtirish tar-
tibi, valyutaning qaytaruvchanlik sharoiti, xalqaro valyuta bozori va oltin bozori
tartibi, valyuta munosabatlarini tartibga soluvchi davlatlararo muassasalar tizimi.
Jahon valyuta tizimi o‘zining rivojlanishida
uchta bosqichdan o‘tdi va
ularning har biriga xalqaro valyuta munosabatlarini tashkil qilishning o‘ziga xos
turlari mos keladi.
Birinchi bosqich 1879-1934 yillar davrini o‘z ichiga olib, bunda
oltin standart sifatidagi pul tizimi ustunlikka ega bo‘lgan. Ikkinchi jahon urushi oxiri
(1944 y.) dan 1971 yilgacha oltin – devizli (Breton-Vuds tizimi deb nomlanuvchi)
tizim ustunlikka ega bo‘lgan. Bu ikki tizim qayd qilinadigan valyuta kurslariga
asoslangan. Hozirgi davrda amal qiluvchi jahon valyuta tizimi 1971 yilda tashkil
topgan bo‘lib, bu tizim
