O’tmishda idrok qilingan narsalarning his-tuyg’u, fikr va ish-hara- katlarning ongimizda qaytadan tiklanishini esga tushirish deyiladi. Esga tushirishning nerv-fiziologik asosi bosh miya po'stida ilgari hosil bo'lgan nerv bog'lanishlarining qo'zg'alishidir.
Esga tushirishning: tanish, eslash, bevosita eslash, oradan ma’lum bir vaqt o'tkazib eslash, ixtiyorsiz va ixtiyoriy eslash xillari bo'ladi.
Tanish va eslash. Ilgari idrok qilingan narsa va hodisalami takror idrok qilganda, u narsa yoki hodisa esga tushadi, ana shuni tanish deymiz. Oshnamizni yoki uyni tanish deganimizda, buning ma’nosi biz shu oshnamizni yoki uyni ilgari ko'rganimizda hosil bo'lgan obraz, his va flkrlaming oshnamizni yoki uyni ikkinchi ko'rganimizda ongimizda tiklanishi demakdir.
Tanish aniq (to'liq) va noaniq (yarim-yorti) bo'lmog'i mumkin. Yarim metr taniganimizda shu narsani idrok qilish bilan bog'liq bo'lgan ba’zi bir tasawur, his va fikrlargina g'ira-shira esimizga tushadi, biz bu narsa bizga notanish emasligini his qilamiz, xolos. Lekin bu tasawur va fikrlar xuddi shu narsani ilgari ko'rganimizda tug'ilgan tasawur va fikrlarga bog'lanmagan holda esimizga tushadi: masalan, bir odam ko'zimizga issiq ko'rinadi-yu, ammo uni qachon, qayerda ko'rganimizni eslay olmaymiz.
Yarim-yorti tanishda shu narsa, umuman nima uchundir tanish ekani his qilinadi, lekin to'liq esga tushmay turadi.
To'liq, aniq tanishda esa shu paytda idrok qilinayotgan bir narsaga doir ilgari hosil bo'lgan tasawur va fikrlar ongimizda tiklanadi. Ana shu tasawur va fikrlar bir talay boshqa tasawur va fikrlar bilan bog'lanib esga tushaveradi. Bunday holda biz shu narsani qayerda va qachon ko'rganimizni ham bemalol eslay olamiz. Masalan, biz bir kishi bilan uchrashganimizda uning o'zini ham taniymiz va ilgari u bilan qayerda, qanday sharoitda uchrashganimizni, nima to'g'risida gaplashganimizni va hokazolarni ravshan eslay olamiz. Ko'pincha, yarim-yorti tanish, umuman tanish ekani- ni his qilish bir necha vaqtdan keyin to'la, aniq tanishga o'tadi. Bunga shu narsa bilan ilgari uchrashgan yemi ikkinchi ko'rish yoki shu narsani ilgari qayerda ko'rganimizning esga tushirilishi yordam beradi.
Tanish jarayonida idrok qilinayotgan narsaning nomi katta rol o'ynaydi. Narsaning nomi bilan shu narsaning o'zi o'rtasida juda mahkam assotsiatsiya hosil bo'ladi va biron narsaning nomi esga tushganda shu narsaga aloqasi bo'lgan juda ko'p boshqa tasawurlar ko'z oldimizga keladi. Masalan, biz bir kishi bilan uchrashib qolganimizda uni tanib yeta olmasak, familiyasini eshitish bilan darrov kim ekani esimizga tushadi.
Biz o'zimiz ilgari idrok qilgan narsalarnigina tanib qolmay, balki kitobdan o’qib yoki boshqa kishilardan eshitib, xayolimizda yaratilgan obraz larga qarab, ulaming muvofig'i bo'lgan narsalarning o'zini ham tanib olamiz. Bu - tasvirotga suyanib tanishdir. Masalan, so’z bilan tasvirlab berilgan bir uyni yoki bir odamni topib olish, kitobdan o’qib tasvirini bilib olgan bir hayvonni hayvonot bog’ida ko'rib tanish mumkin.
Tanish ma’lum darajada har bir idrok jarayonining tarkibiy elementidir.
