17
Keltirilgan to’rtta muomalalar ularni balansda aks ettirishning sodir bo’lishi mumkin
bo’lgan hodisalarni o’z ichiga oladi (balans o’zgarishlarining tiplari).
Boshida balansning faqat aktiviga yoki passiviga ta’sir qiladigan voqealar (birinchi
va ikkinchi muomalalar) ko’rsatilgan edi. Bunda balansda uning aktivi va passivini
o’zgartirmaydigan summalarning faqat qayta guruhlantirilishi bo’lib o’tgan edi. Bu
balans o’zgarishlarining birinchi va ikkinchi tiplaridir.
Boshqa operatsiyalar
balansning aktiviga ham passiviga ham ta’sir etadi. Bunda har ikkala ta’sir
qilinadigan moddalar ularning yoki ko’payishi (uchinchi muomala) yoki
kamayishini (to’rtinchi muomala) yuzaga keltiradi.
Balans yakunlari tegishli tartibda ko’payadi yoki kamayadi.
Bu balans
o’zgarishlarining uchinchi va to’rtinchi turlaridir.
Yuqoridagi
bayonlarga asoslanib, balansli o’zgarishlar
tiplarini quyidagi tarzda
ifodalash mumkin:
A ktiv
Passiv
Ko’payish
Kamayish
Ko’payish
Kamayish
1
t
2 t
3 t
Balansli o’zgarishlar turlarining mohiyatini aniqlash balans xususiyatlarini, ya’ni har
qanday muomala uning albatta ikki moddasiga ta’sir etishini va hech qachon aktiv
bilan passiv o’rtasidagi tenglikni buzmasligini tushunib olish uchun zarurdir.
Muomalalarning iqtisodiy mazmunini o’rganishga
ushbu guruhlash hech qanday
aloqasi yo’q.
O’z o’zini tekshirish uchun savollar:
1.
Balans tushunchasini qanday ifodalaysiz?
2.
Aktivlar deganda nimani tushunasiz?
3.
Passivlar deganda nimani tushunasiz va ularning
qanday xususiyatlari
bor?
4.
Balansning aktiv va passivlarida qanday bo’limlar mavjud?
5.
Tuziladigan balansning qanday turlarini bilasiz?
6.
Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansning birinchi tur o’zgarishlariga
uchta misol keltiring.
7.
Xo’jalik muomalalari ta’sirida
balansning
ikkinchi tur o’zgarishlariga ikkita misol keltiring.
8.
Xo’jalik
muomalalari ta’sirida balansning uchinchi tur o’zgarishlariga
uchta
misol keltiring.
9.
Xo’jalik muomalalari ta’sirida balansning to’rtinchi
tur o’zgarishlariga uchta misol keltiring.
4 t