Buxgalteriya hisobi

Yozuvlarning xarakteriga qarab hisob registrlari xronologik va tizimli (sistematik) turlarga bo’linadi.
Xronologik registrlar hujjatlarni ro’yxatga olish uchun mo’ljallangan. Ulardagi yozuvlar xronologik tartibda yoki hujjatlarning buxgalteriyaga kelib tushish paytiga qarab amalga oshiriladi. Bu yerda ro’yxatga olinayotgan ma’lumotlarning hyech handay guruhlanishi amalga oshirilmaydi.
Bir turdagi operasiyalar bo’yicha hujjatlarni ro’yxatga olish uchun xizmat qiladigan vedomostlardan tashqari xronologik registrlarga turli jurnallar (masalan, ro’yxatga olish jurnali) kiradi.
Tizimli (sistematik) registrlar xo’jalik operasiyalarini ma’lum guruhlash (sistemalash) uchun mo’ljallangan. Ularda maxsus ustunlar bo’lib, ularga tegishli operasiyalarning summalari yozib qo’yiladi.
Xronologik yozuv registrlariga misol keltiramiz:
Mahsulotni jo’natish va sotish vedomosti

To’lov talabnomasi			Xaridor buyurtmasi yoki to’lovchi		Nomlari bo’yicha miqdor				To’lov talabno-masidagi summa.		To’langan
Sana	№	A buyumi			B Buyumi	va h.k	Sana				Summa
01.06 02.06 04.06 07.06	168 169 170 171	“Mikond”A.J. “Zenit” A.J. “Zenit” A.J. “Mikond”A.J.		200 100 100 200		50 - 50 -	- - - -	12000 5000 7000 10000		12.06 19.06 24.06		2000 5000 7000
Iyunda jami				95000		6250	-	78500		-		56000

Sintetik registrlarga mahsulot ishlab chiqarish va sotishning analitik hisob schyotlarining shakllariga operasiyalarning u yoki bu tartibda guruhlanadigan barcha registrlar kiradi.

Hozirgi paytda xronologik va tizimli yozuvlarni bir martalikda olib boradigan turli-tuman aralash (kombinasiyalashtirilgan) registrlar tobora keng tarqalmoqda.
Fermer xo’jaliklarida tizimli hisob «Bosh jurnal» deb nomlanadigan registrlarda yuritilishi mumkin. Unda yozuvlar varaqning yuzida (birinchi betida) ham xronologik, ham tizimli tartibda yuritilishi mumkin.
Aralash registrlar sintetik va analitik hisobni bir martalikda yuritish yo’li bilan ham tuzilishi mumkin.
200_ yil dekabridagi «Hisob-kitob» schyotining debeti bo’yicha oborot vedomosti

Bosh daftar bo’yicha oy boshiga soldo 312500 so’m
Qator №	Yozib berish sanasi	Schyotlarning kreditida							Jami
		Sotildi.	Kassa	Har xil debitor va kreditorlar b-n h/klar	Bankning qisqa muddatli kreditlari	Foyda va zararlar	Boshqalar
1	06	6800	2400	-	5000	-		14250
2	10	48500	4210	1500	-	-		24210
3	15	21000	-	-	-	1650		11650

Aralash registrlardan foydalanish xronologik va tizimli ma’lumotlarni yoki sintetik hamda analitik hisob ko’rsatkichlarini bir martalikda bir ish amalida olish imkonini beradi. Shuningdek, hisobli ro’yxatga olish ishlarining hajmini qisqartirib, uni ancha yaqqollashtiradi. Uning afzalliklari aynan mana shundadir.

9.3. Registrlardagi xato yozuvlar tuzatish usullari.Hisob registrlarida yozuvlarni olib borish.
Buxgalteriya hisobida yo’l qo’yilgan xatolar, albatta, to’g’rilanishi shart. Xato yozuvlarni tuzatish hisobda alohida metodologik masalani tashkil etadi va «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonun bilan tartibga solinadi. Lekin xato yozuvlarni to’g’rilashning nazariy va amaliy imkoniyatlari normativ hujjatlar bilan belgilangan doiradan kengroq.
Tuzatish usullari yo’l qo’yilgan xatolarni aniqlangan vaqti va qo’llaniladigan hisob shakllariga bog’liq.
Agar xatolar davriy hisobotni soliq organlariga topshirilgunga qadar aniqlangan bo’lsa, xato yozuvni to’g’risiga almashtirish yo’li bilan to’g’rilanadi.
Xato yozuvlarni almashtirish deb quyidagilar tushuniladi:
a)Hisobning daftar shaklida - tozalash, suvash, ustidan chizish, izohlangan tuzatish va boshqa tuzatish usullari;
b)Hisobning avtomatlashgan shaklida - bevosita olib tashlash yoki taxrir
qilish yo’li bilan noto’g’ri yozuvni to’g’risiga almashtirish.
Xato yozuvlarni to’g’rilashda u yoki bu usulni qo’llash aniq vaziyatga bog’liq.
Mazmuni operasiya ma’lumotlardan iborat bo’lgan ayrim hujjatlarda xato raqamni o’chirib yoniga to’g’risini yozish yetarli.
Agar o’chirish, suvash yoki ustidan chizish imkoniyati bo’lmasa, tuzatilgan raqamga shunday izoh beriladi: « ga tuzatilganligi ishonilsin», «qo’shib yozilgan ga ishonilsin» yoki «ustiga chizilgani o’qilmasin» deb tegishli lavozimli shaxsning imzosi qo’yiladi, ayrim hollarda muhr ham bosiladi.
Xato yozuvlarni bunday usullarda ma’lum vaqtlargacha to’g’rilash mumkin. Bu vaqtni shartli ravishda qaytish nuqtasi deymiz. Xatolarni tuzatish bo’yicha qaytish nuqtasi deb, ma’lum sana emas, balki davriy hisobotni soliq organiga topshirish kuni hisoblanadi. Davriy hisobotni soliq tashkilotiga topshirish qonunchilik bilan tartibga solinganligi uchun qaytish nuqtasi soliq davrining boshlanish kuni bilan hisobotni soliq organiga topshiriladigan oxirgi kun orasida bo’ladi. Ma’lumki, hisobot haqiqatan topshirilgandan so’ng uni qaytarishning iloji yo’q.
Agar xatolar qaytish nuqtasidan o’tgandan keyin aniqlangan bo’lmasa, to’g’rilash operasiyalarini berish yo’li bilan tuzatiladi (albatta, ayrim xatolar bo’yicha provodkalar berilmaydi. Masalan, hisobot davridan oldingi chorakda sotib olingan asosiy vositalar bo’yicha xatoga yo’l qo’yib kafolat muddati ko’rsatilmagan ekan, buni tuzatish uchun qyech qanday qo’shimcha operasiya talab qilinmaydi. Bu xato tahririy usul bilan tuzatiladi).
I