Buxgalteriya hisobi
Yüklə 0,71 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xususiy kapital rentabelligi nimani bildiradi
|
; (1) yoki ; (2)
Bunda, RXK – xususiy kapital rentabelligi; SF – sof foyda summasi (hajmi); XKH – xususiy kapitalning o’rtacha yillik qiymati (hajmi); UK – Ustav kapitalining o’rtacha qiymati; QK – qo’shilgan kapitalning o’rtacha qiymati; ZK – zaxira kapitalining o’rtacha qiymati; TF – taqsimlanmagan foyda summasi. Xususiy kapital rentabelligi nimani bildiradi? Xususiy kapital rentabelligi bir yoki yuz so’mlik xususiy kapital hajmi hisobiga olingan sof foyda summasini bildiradi. Ushbu ko’rsatkich bazis yilidagi yoki biznes rejada ko’zda tutilgan kapital rentabelligiga nisbatan yuqori bo’lsa, xususiy kapitaldan foydalanish samaradorligining oshganligini bildiradi. Xususiy kapital rentabelligi qancha yuqori bo’lsa, xo’jalikning moliyaviy ahvoli ham shuncha mustahkam bo’ladi. Xususiy kapital rentabelligining tahlili uning hisobot yilidagi darajasini bazis yilidagi (yoki rejada ko’zda tutilgan darajasiga) solishtirib, umumiy o’zgarishini aniqlashdan boshlanadi. Rentabellik darajasining o’zgarishi birinchi va ikkinchi tartibli omillar ta’siri ostida yuzaga keladi. Birinchi tartibli omillar bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 1. Xususiy kapitalning o’rtacha yillik qiymatining o’zgarishi; 2. Sof foyda hajmining o’zgarishi. Ushbu omillar ta’sirini «Zanjirli bog’lanish» usulini qo’llash orqali aniqlash zarur. Buning uchun quyidagi 3 ta bog’lanish rentabellik ko’rsatkichini aniqlab, so’ngra omillarning ta’sirini aniqlash maqsadli bo’ladi. 1. -bazis yilidagi (yoki rejadagi) rentabellik darajasi. 2. - shartli rentabellik darajasi. 3. - hisobot yilidagi rentabellik darajasi. Shundan keyin xususiy kapital rentabelligining omilli tahlili amalga oshiriladi. Hisobot yilidagi xususiy kapital rentabelligidan (3-bog’lanish ko’rsatkichidan) bazis yilidagi rentabelligini (1-bog’lanish ko’rsatkichini) chegirib tashlash orqali uning umumiy o’zgarishi aniqlanadi: Bu o’zgarish yuqoridagi ikki omil hisobiga yuzaga kelgan. Xususiy kapital rentabelligining o’zgarishiga uning o’rtacha qiymati (hajmi) o’zgarishining ta’sirini aniqlash uchun shartli rentabellik darajasidan (2-bog’lanish ko’rsatkichidan) bazis yilidagi rentabellik darajasini (1-bog’lanish ko’rsatkichini) chegirib tashlash kerak: Xususiy kapital rentabelligining o’zgarishiga sof foyda summasi (hajmi) o’zgarishining ta’sirini aniqlash uchun hisobot yilidagi rentabellik darajasidan (3-bog’lanishdan) shartli rentabellik darajasini (2-bog’lanish ko’rsatkichini) chegirib tashlash kerak: Shu ikki omil ta’sirlarining yig’indisi xususiy kapital rentabelligining umumiy o’zgarishiga teng kelishi kerak: Shundan keyin rentabellik darajasining o’zgarishiga xususiy kapital hajmi o’zgarishining ta’sirini har bir kapitalning turi bo’yicha aniq ko’rsatish va mavjud imkoniyatlarni yetarli darajada bayon qilish uchun ikkinchi tartibli omillar ta’sirining tahlilini amalga oshirish kerak. Buning uchun yuqorida keltirilgan rentabellikning ikkinchi formulasidan foydalanish zarur. Ushbu formuladan ko’rinib turibdiki, xususiy kapital rentabelligining o’zgarishiga quyidagi 5 ta omil ta’sir qiladi: 1. Ustav kapitali hajmining o’zgarishi; 2. Qo’shilgan kapital hajmining o’zgarishi; 3. Zaxira kapitali hajmining o’zgarishi; 4. Taqsimlanmagan foyda summasining o’zgarishi; 5. Sof foyda summasining o’zgarishi. Rentabellikning asosiy ko‘rsatkichlari: Aktivlar rentabelligi (ROA Return On Assets) = Sof foyda / Aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati; Sotuv rentabelligi = Mahsulot (ish va xizmat)lar sotishning yalpi foydasi / Sotishdan sof tushum; Operatsion faoliyat rentabelligi (ROS Return On Sales) = Operatsion foyda / Sotishdan sof tushum; Xususiy kapital rentabelligi (ROE Return On Equity) = Sof foyda / Xususiy kapital. Qo‘shimcha ko‘rsatkichlari: Asosiy vositalar rentabelligi = Sof foyda / Asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati; Xodimlar rentabelligi (ROL) = Sof foyda / Xodimlarga xarajatlar (mehnat haqi fondi va xodimlarga boshqa xarajatlar); Aktivlarning bazaviy foydalilik koeffitsiyenti (Basic earning power) – Soliq to‘loviga qadar foyda / Aktivlarning o‘rtacha yillik qiymati (BEP = EBITDA / Aktivlar o‘rtacha yillik qiymati; Investitsiyalangan kapital rentabelligi (ROIC) – Operatsion foyda / O‘z mablag‘lari manbasi va uzoq muddatli qarz kapitali (ROIC = EBIT × (100% - Foyda solig‘i stavkasi) / investitsiyalangan kapital. Ayrim hollarda qarz kapitali to‘liq olinadi. ROIC = (EBIT × (100% - Foyda solig‘i stavkasi) – Qarz kapitali bo‘yicha foizlar summasi) / (Xususiy kapital + Qarz kapitali); Jalb qilingan kapital rentabelligi = Sof foyda / (O‘z mablag‘lari manbasi + uzoq muddatli qarz mablag‘lari) (ROCE); Jami aktivlar rentabelligi (ROTA) = Soliq to‘loviga qadar foyda / Jami aktivlar; Biznes aktivlari rentabelligi (ROBA) = Sof foyda / Biznes aktivlari; Sof aktivlar rentabelligi (RONA) = Soliq to‘loviga qadar foyda / Sof aktivlar; Ishlab chiqarish rentabelligi = Sof foyda / (Asosiy vositalar + Aylanma aktivlar); Marja rentabelligi (Profitability of the margin) – Sotilgan mahsulot bahosi - Sotilgan mahsulot tannarxi / Sotilgan mahsulot tannarxi; Va boshqa ko‘rsatkichlar. Rentabellikda samaradorlik ko‘rsatkichlarining: yalpi tushum, xarajat, aktiv, kapitalning har bir so‘miga to‘g‘ri keladigan natijaviylik ko‘rsatkichlari: yalpi foyda, operatsion foyda, soliq to‘loviga qadar foyda, sof foyda ko‘rsatkichlarini aniqlanadi. Korxona rentabelligi tahlili
Korxonada rentabellik ko‘rsatkichlari va ularning o‘zgarishini o‘tgan yilga nisbatan ijobiy baholash mumkin. Jumladan aktivlarning rentabelligi 0.2 %ga, uzoq muddatli aktivlarning rentabelligi 2.8 %ga, asosiy vositalar rentabelligi 2.2 %ga, ishlab chiqarish zaxiralari rentabelligi 31.1 %ga, o‘z mablag‘lari rentabelligi 3.1 %ga sotuv rentabelligi 12.1 %ga, ishlab chiqarish rentabelligi 26.5 %ga, asosiy faoliyat rentabelligi 13.8 %ga ortgan. Aniqlanayotgan rentabellik ko‘rsatkichining ta’sir birliklari faoliyat samaradorligi va natijaviyligiga olib keluvchi tashkiliy, texnik, iqtisodiy, mehnatni tashkil etish, marketing, menejment va innovatsion yangiliklarga oid omillarning ta’sirida o‘zgaruvchan va aniq hisob-kitob qilinadigan ko‘rsatkichlarda jamlanuvchi ko‘rsatkichlar tizimi orqali baholanadi. Ularni rentabellik turlariga muvofiq quyidagi ta’sir birliklarini tarkiblash mumkin. Rentabellik ko‘rsatkichlari va ularning ta’sir birliklari
Omillar ta’siri rentabellikni aniqlash formulasining murakkabligidan kelib chiqib oddiy va murakkab matematik modellari asosida hisob-kitob qilinadi. An’anaviy usullar sifatida ko‘pincha zanjirli bog‘lanish usulidan keng foydalaniladi. Rentabellik ko‘rsatkichlari va ularning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillar tahlili (zanjirli usul)
Omilli tahlil natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki, korxonada barcha rentabellik ko‘rsatkichlariga sifat omili bo‘lgan sof foydaning o‘sishi, mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foydaning o‘zgarishi ijobiy ta’sir qilgan. Ikkinchi ta’sir birligi bo‘lgan aktivlar, joriy aktivlar, uzoq muddatli aktivlar, kapital, qarz kapitali, investitsiyalangan kapital, xodimlar nomidan qilingan xarajatlar, sotuv hajmi, ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishi salbiy ta’sir qilgan. Ularning mutlaq ta’sir darajasini yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ham ko‘rish mumkin. Xulosa Hozirgi shiddat bilan rivojlanayotgan davrda mustaqil O`zbekistonimizda raqobatbardosh mahsulotlarni tayyorlash birinchi navbatdagi dolzarb vazifa bo`lib turibdi. Buning uchun mamlakatda xususiy biznes va korxonalarni erkin ishlashiga shart sharoit qilib berilishi zarurdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona o'z moliyaviy ehtiyojlarini o'zi mustaqil qondirishi mumkin. Resurslarni ta'minlash manbai bo’lib, uning foydasi, qimmatbaho qog'ozlarini sotishdan kelgan tushum, aksionerlarning pay va boshqa to'lovlari, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa to'lovlari hamda qonundan tashqari bo'lmagan holda kirim qilingan mablag'lar kiradi. Bunday asosda kiritilgan mablag'lar korxona tashkilotlar uchun xususiy kapital deb qaraladi. Xususiy kapital hisobi bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim ahamiyatga ega bo'lib, u korxonaning o'z qudrat darajasini qay darajada ekanligini bildiradi. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 2017-2021 yillarda O`zbekiton Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor yunalishlari bo`yicha xarakatlar strategiyasi Toshkent moliya instituti o`qituvchilari Y.Raximov, N.N. Qqalandarova moliyaviy tahlil fani o`rta va oliy ta`lim uchun darslik. Internet http//hozir.org. moliyaviy tahlil. 1 2 3 4 Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||