Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M
Kreditning bahosiga ta`sir qiluvchi omillar
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.4.Kreditning bahosiga ta`sir qiluvchi omillar. Bankning foiz siyosati kredit siyosatining asosiy bo`limi hisoblanadi. Bu siyosat turli kreditlar va qarzdorlar bo`yicha belgilanuvchi foiz stavkalarini aniqlashda foydalaniladigan quyidagi 3 omillarni o`z ichiga oladi: 1. O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasi; 2. kredit resurslari (o`z va jalb qilingan mablag’lari) manbalari; 3. kreditlash, qarzdorlar turlari va yo`nalishlari Kreditlarni bahosiga quyidagi omillar ta`sir etadi. Bank tomonidan berilgan kreditlarning iqtisodiyotning tarmoqlari o`rtasida joy lashtirilganlik holati. • Ushbu yo`nalishning ahamiyati shundaki, tijorat banklari kredit portfelini diversifikatsiya qilishning asosiy mezonlaridan biri kreditlarni mijozlarning tarmoq xususiyatiga ko`ra joylashtirilganligi hisoblanadi. SHu jixatdan olganda, ushbu yo`nalish kredit siyosatining samaradorligini belgilashda hisobga olinadigan asosiy omillardan biri hisoblanadi. II. Tijorat banki tomonidan berilayotgan qisqa va o`zoq muddatli kreditlarning o`zaro nisbati. Tijorat banklari faoliyatining mazmuniga ko`ra, avvvalo, qisqa muddatli kreditlash institutlari hisoblanadi. Ular xo`jalik sub`ektlarining aylnma mablag’larga bo`lgan ehtiyojlarini qondirishda muhim rol’ o`ynaydi. Ko`pchilik rivojlanayotgan davlatlarda inflyatsiya darajasining nisbatan yuqori va nobarqaror ekanligi tijorat banklarining kredit portfelida qisqa muddatli kreditlarning salmog’ining yanada oshishiga sabab bo`ladi. Inflyatsiya darajasi nisbatan yuqori bo`lmagan va barqaror bo`lgan sharoitda o`zoq muddatli kreditlar xajmini oshirish tijorat banki daromad bazasini mustaxkamlashning sinalgan usullaridan biri hisoblanadi. 204 III. Tijorat banklari tomonidan berilgan jami kreditlar hajmida muddati o`tgan kreditlar salmog’ining o`zgarishi. Tijorat banklari tomonidan berilgan jami kreditlar hajmida muddati o`tgan kreditlar salmog’ining o`zgarishi kredit siyosatining samaradorligini tavsiflovchi asosiy ko`rsatkichlardan biri hisoblanadi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda bank amaliyotida, xususan, G’arbiy Evropa davlatlarining bank amaliyotida muddati o`tgan kreditlar jami kredit qo`yilmalari hajmidagi salmog’ini 3 foizdan oshmasligi normal xolat hisoblanadi. Bu ko`rsatkichning yo`l qo`yilishi mumkin bo`lgan chegaraviy miqdori 5 foizni tashkil qiladi. IV. Kreditlardan olingan foizli daromadlarning jami foizli daromadlar hajmidagi salmog’ining barqarorligini ta`minlash. Tijorat bankining moliyaviy barqarorligini ta`minlashning birlamchi omillaridan biri kreditlardan olingan foizli daromadlarning jami foizli daromadlar hajmidagi yuqori va barqaror darajasini ta`minlash hisoblanadi. Buning boisi shundaki, kreditlash tijorat banklari faoliyatining asosiy yo`nalishi hisoblanadi. SHuning uchun banklar yalpi daromadining asosiy qismini kreditlash faoliyatidan olishlari lozim. V. Kreditlash shakllaridan foidalanish darajasi. Kreditlash shakllaridan to`laqonli tarzida foydalanish kredit siyosatining samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Kreditlash shakllari bankning kreditlash imkoniyatini oshirishga bevosita ta`sir qiladi. Hozirgi vaqtda, respublikamiz bank amaliyotida kreditlashning asosan ikki shaklidan foydalanilmoqda. Bo`lar mijozni alohida ssuda hisobraqamidan kredit liniyasi ochmasdan turib kreditlash shakli va faktoring shaklidir. Respublikamiz tijorat banklari tomonidan kreditlashning overdraft, kontokorrent, kredit liniyasi ochish yo`li bilan kreditlash, forfeyting shakllaridan foydalanilmayotganligi ularning kredit siyosatining samaradorligiga salbiy ta`sir qiladi. VI. Foizlarni o`stirmaslik maqomiga ega bo`lgan kreditlar va ularga hisoblangan foizlar miqdoining o`zgarishi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 1998 yil 2 dekabrdagi “Tijorat banklarining kreditlari bo`yicha foizlarni o`stirmaslik siyosati to`g’risida”gi Nizomga ko`ra, banklar quydiagi hollarda kreditlarga foiz hisoblashni to`xtatadilar: 205 a) Bir yilgacha muddatga berilgan kreditlar uchun kreditning asosiy summasini va foizlarni to`lash 90 kun va undan ortiq muddatga kechiktirilgan holda, yaxshi ta`minlangan va tiklash jarayonidagi kreditlar bundan mustasno; b) Bir yildan ortiq muddatga berilgan kreditlar uchun kreditning asosiy summasini va unga hisoblangan foizlarni to`lash 90 kun va undan ortiq muddatga kechiktirilgan holda, yaxshi ta`minlangan va tiklash jarayonidagi kreditlar bundan mustasno; v) Berilgan kreditning asosiy summasi yoki unga hisoblangan fozlarni qaytarilish muddati necha kunga kechiktirilganligidan qat`iy nazar banklarda shubxa uyg’otgan xolda. Foiz hisoblash to`xtatilgan kundan boshlab hisoblangan foizlar summasi tegishli foizli daromadlar hisobraqamidan chegirib tashlanishi lozim. Bunda tegishli foizli daromadlar hisobraqami debetlanadi, 16309-“Hisoblangan, lekin undirilmagan foizlar” hisobraqami kreditlanadi. VII. Banklarning kreditlash faoliyatida garov ob`ektlaridan foydalanish samaradorligi. Respublikamiz tijorat banklarining faoliyatida kreditlarni garov asosida berish kredit siyosatining ustuvor yo`nalishlaridan biri hisoblanadi. SHu sababli, garov ob`ektlaridan unumli foydalanish masalasini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda asosiy e`tibor garov ob`ektlarini sotish evaziga kreditlarning asosiy qarz summasi va ularga hisoblangan foizlarni undirishga qaratiladi. VIII. Tijorat banklarining etarli darajada barqaror resurs manbalariga ega ekanligi . Tijorat banklarining samarali kredit siyosatini amalga oshirish imkoniyati bevosita ularni etarli darajada kredit resurslari bilan ta`minlanganligiga bog’liq. Hozirgi kunda kredit siyosatini to`zishda har bir tijorat banki mustaqil bo`lib, ular kredit siyosatining mohiyati, maqsadi va tarkibini takomillashtirib bormoqda. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklarning faoliyatida xo`jalik sub`ektlarini kreditlash funktsiyasi birinchi darajali ahamiyatga ega bo`lganligi uchun banklar faoliyatining samaradorligi va likvidliligini ta`minlash uchun avvalambor, banklarning kredit siyosatini turli ishlab chiqishga e`tibor berish zarur. Banklar oladigan daromadlar uning aktiv operatsiyalari natijasida, asosan kredit operatsiyalar tufayli 206 vujudga kelishi banklar tomonidan kredit siyosatini oqilona tanlash va o`tkazishni taqazo qiladi. Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|