Muomala vositasi funksiya sining vazifasi pulni mahsulotni
(xizmatni) naqd pulga sotib olish yoki sotishda tovar ayirboshlash
jarayoniga xizmat qilish uchun ishlatilishini anglatadi. Pul mahsulotni
(xizmatni) naqd pulga sotib olish yoki sotishda tovar aylanishi
jarayonida (T - D - T) vositachi vazifasini bajaradi. Binobarin,
hisoblanadigan (aqlan xayol qilingan) pullar tomonidan amalga
oshiriladigan qiymat o`lchovi funksiyasidan farqli o`laroq, muomala
vositasi vazifasini real pullar bajaradi.
Pulni muomala vositasi sifatida
ishlatishning asosiy sharti uning ommaviy tan olinishi hisoblanadi.
Muomala vositasi ning vazifasi naqd pul bo`lib, u qonuniy to`lov
vositasi hisoblanadi, ya'ni kirish uchun qonun bilan majburiy ma'lum
bir davlat hududi. Ba'zi mamlakatlarda yuqori inflyatsiya sharoitida
ayirboshlash vositasi vazifasini chet el valyutasi bajaradi.
Muomala vositasi funksiyasining xususiyati shundaki, u amalga
oshirilganda tovarlar va pullarning parallel (qarshi) harakati sodir
bo`ladi. Sotuvchi o`z mahsulotini naqd ekvivalentiga almashtiradi.
Demak, tovar aylanishi uchun zarur bo`lgan pul miqdori birinchi
navbatda sotilgan tovarlarning narxi va ularning miqdori bilan
belgilanadi, ya'ni sotilgan tovarlar narxlari yig’indisi. Pul birligi bir
nechta tovar operatsiyalariga xizmat qilganligi sababli, muomala
uchun zarur bo`lgan pul miqdori ham uning muomalalari soniga
bog’liq, ya'ni pul muomalasi tezligi (PAT). Binobarin, pulga ehtiyoj
(PE) tovar narxlari (TNY) yig’indisi pul aylanish tezligiga bo`linib
aniqlanadi.
PE =TNY/PAT (1) 2.
To`lov vositasi funksiyasi Bunda tovarlar to`lov muddati
kechiktirlib sotiladi. Shuningdek, kredit va moliya munosabatlaridagi
to`lovlar ham pulning to`lov vositasi funksiyasiga kiradi. Masalan:
kredit olgan mijoz bankka kreditning asosiy qarz summasi va
29
foizlarini qaytaradi. Bundan tashqari korxonalar soliq to`lovlarini
amalga oshiradi, turli xildagi jarimalar to`lovlarini to`laydilar.
3.
