Buxoro davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

2-yo’l: amaliy kreativ fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirish. Pedagoglar bo’lajak pedagoglarda kreativ fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishda ko’rsatmali metod va usullardan foydalanadi. Bu o’rinda savollardan foydalanish faqat qisqa muddatda yordam berishi mumkin, biroq, Bo’lajak pedagoglarda interfaollik va kirishimlilikni rivojlantirmaydi.
Patti Drapeau o’z asarida bir qator bo’lajak pedagoglarda interfaollik va kreativ fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirishda samarali bo’lgan yo’l va metodlarni keltirib o’tadi. Xususan:

• 
  Veb-saytlar bilan ishlash;
  
• 
  vizuallashtirish;
  
• 
  barcha nuqtai nazarlarni inobatga olish;
  
• 
  muhim g’oyalarni turli vaziyatlarda va o’rinli qo’llash (g’oyani boshqa sharoitga ko’chirish – transformatsiya);
  
• 
  ramziylashtirish kabi yo’llar;
  
• 
  “Aqliy hujum”;
  
• 
  “Keys-stadi” kabi metodlar.
  

3-yo’l: kreativ faoliyat jarayonlarni tashkil etish. Mazkur yo’l bo’lajak pedagoglarni muammoni echish va innovatsion g’oyalarni ilgari surish jarayonida kreativ, ijodiy fikrlashga urg’u beradi. Mazkur jarayonlarda kreativ metod va usullar faol qo’llanilmasa-da, kreativ fikrlash yuz beradi. M: “Yurak va qon aylanishi tizimi o’rtasidagi bog’liqlikni topish” (Isaksen & Treffinger, 1985). Topshiriqni bajarar ekan, bo’lajak pedagoglar odamning qon aylanishi tizimi bilan bog’liq turli muammolarni tahlil qiladi. Natijada ushbu jarayonda ko’p tomonlama fikrlash, mushohada yuritish ro’y beradi.
4-yo’l: kreativ mahsulot (ishlanma)lardan foydalanish. Bu yo’lni tutishda pedagog bo’lajak pedagoglarga “Odamning qon aylanish tizimi” mavzusida Power Point dasturi yoki multimediya yordamida taqdimotni yaratish topshirig’ini berishi mumkin. Taqdimotni tayyorlash jarayonida bo’lajak pedagoglarda kreativ fikrlash ko’nikmalari faol rivojlanadi.
Bo’lajak pedagoglar o’zlarining kreativ fikrlash qobiliyatlarini qulay muhitda to’la namoyon qilishlari mumkin. Agar bo’lajak pedagoglarda muvaffaqiyatsizlikka uchrash qo’rquv hissi mavjud bo’lsa, fikrni noto’g’ri ifodalashdan hadiksirasalar, tanqidga uchrasalar bunday vaziyatda ularda kreativ fikrlash ko’nikmalarini samarali shakllantirish yoki rivojlantirish mumkin bo’lmaydi. Bo’lajak pedagoglarda kreativlikni odatga aylantirish orqaligina kreativ fikrlash ko’nikmasini muvaffaqiyatli shakllantirish mumkin.
Bu jarayonda ular tomonidan mavzu mazmunining puxta anglanishi va kreativ fikrlash ko’nikmalarini baholashda qo’llaniladigan metod va vositalar muhim ahamiyat kasb etadi.
Shaxsan Siz nima deb o’ylaysiz: Bo’lajak pedagoglarni kreativ fikrlashga undash jarayonida mazkur yo’llardan qay tartibda foydalanish kutilgan natijalarni kafolatlaydi. Bu o’rinda Patti Drapeau quyidagi maslahatni beradi: “Bir manzildan ikkinchi manzilga borish uchun biz ikki va undan ko’p yo’nalishlarni bosib o’tamiz. Bu fikr quyida biliriladigan ko’rsatmalarga ham taalluqlidir. O’qituvchi dars jarayonida bir yoki bir nechta (yuqorida keltirigan) yo’llardan foydalanishi mumkin. O’qituvchi kreativ fikrlash ko’nikmalarini shakllantiruvchi fe’lllarni (1-yo’l) qo’llashga qaror qilsa, u bevosita kreativ muammolarni hal etish (3-yo’l) ustida ish olib borayotgan Bo’lajak pedagoglarni kreativ fikrlash strategiyalari (2-yo’l)dan foydalanishga ham samarali jalb etadi. Dars esa kreativ mahsulotni (4-yo’l) ishlab chiqish bilan yakunlanadi. Kreativ fikrlash jarayonini mohiyatini yorituvchi xarita o’qituvchilarga dars jarayonida namoyon bo’ladigan kreativlik darajasi, turini aniqlashga yordam beradi”.
Ko’p holatlarda o’qituvchilar hamda bo’lajak pedagoglarning o’zlari ham shunday savolga duch kelishadi: kreativ fikrlash jarayonining odat sifatida namoyon bo’lishiga erishish mumkinmi? Bu o’rinda Patti Drapeau shunay fikrlarni ilgari suradi: “Miya tadqiqotlari kreativ fikrlash ko’nikmasini rivojlantirish usullari va uni qanday qilib odatga aylantirish mumkinligini tushunish imkonini beradi. Kreativlik miyaning old (g’oyalar yuzaga keladigan) va chekka (tahlil qilish) sohalarining o’zaro muvofiqlikda ishlashi va dopamin (kishining o’zini yaxshi his etishiga yordam beruvchi) moddasining ishlab chiqarilishi natijasida ro’y beradi. Ta’lim olish miyada kichik burmalarining paydo bo’lishiga olib keladi hamda miyaning faol ishlashi natijasida bu jarayon kuchayadi. Inson miyasi obraz, bashorat, xis tuyg’u, emotsiya va ma’no boy ma’lumotlar olishni ma’qul ko’radi. “Agarda ma’lumot hech qanay hissiyot va fikriy jarayonlardan holi bo’lsa, u miyada saqlanmaydi” (Willis, 2006, p. 44). Biroq, kreativ fikrlash miyada uning “ta’lim olish va o’rganish metodlariga zid bo’lgan” yangi usullarni qo’llash va noan’anaviy, orginal g’oyalarning ishlab chiqilishini taqozo etadi (DiSalvo, 2011, 1-bob). Kreativ fikrlash ko’nikmasini mashq qildirish natijasida Bo’lajak pedagoglar faqatgina o’rnatilgan aloqalarga tayanibgina qolmay, balki miyada yangi, ma’noga boy aloqalarni o’rnatish, yangi g’oyalarni ishlab chiqish va yangicha fikrlashga moyil bo’ladilar. Doimiy ravishda olib borilgan mashqlar natijasida yangicha kreativ fikrlash odatiy va avtomatik xarakterga ega bo’ladi. Inson miyasi doimo to’g’ri ishlashga odatlangan, ya’ni, miya uchun faqat birgina to’g’ri javob mavjud bo’ladi. Vaholanki, bu kreativlik emas. Kreativlik – bo’lajak pedagoglarning o’z qarashlarini himoya qilish jarayonida barcha javoblar to’g’ri bo’lishi mumkin degani. Kreativlik muhitiga singib ketish sanaladi. Shu sababli kreativ fikrlashni odatga aylantirish uchun bo’lajak pedagoglar mazkur jarayonga ishonch bilan qaray olishlari lozim.
Bo’lajak pedagoglar kreativlik rag’batlantirilsa va samimiy muhit yaratilsagina, kreativ fikrlashni odatga aylantira oladilar. Kreativ muhitda o’qituvchi va bo’lajak pedagoglar boshqalarga nisbatan samimiy munosabatda bo’lishni va ularning fikr mulohazalarini hurmat qilishni o’rganadilar. Xato qilishdan yoki muvaffaqiyatsizlikka uchrashdan qo’rqish, haddan tashqari baxolarga e’tibor qaratish, boshqalardan ajralib turish, mensimaslik va tanqidga uchrashdan, kamsitilishdan qo’rqish xissi mavjud bo’lajak pedagoglarda kreativlik odatga aylanmaydi. Kreativlikni odatga aylantirish, bo’lajak pedagoglarning o’qishdagi muvafaqqiyat va o’z-o’ziga bo’lgan hurmatni oshirish faqatgina kreativ fikrlashni muvofiq ravishda qo’llash orqali va sog’lom muhitdagina erishish mumkin”.
Xorijliy pedagoglar, xususan, Patti Drapeauning fikricha, bir shaxsning, ayniqsa, o’qituvchining kreativligi boshqa (talaba)larni ijodiy jarayonni tashkil etishga ruhlantiradi.
“Kreativlik yuqumlilik xususiyatiga egadir; kreativ bo’lish uchun kishi ko’proq kreativ insonlar bilan muloqot qilishi va hamisha izlanishda bo’lishi lozim. Har qanday ko’nikmani shakllantirish mumkin bo’lganiday, kreativ fikrlash qobiliyati yoki ko’nikmasini ham rivojlantirish mumkin. Bu bo’lajak pedagoglarga ham taalluqli bo’lib, kreativlik ustida ishlash bo’lajak pedagoglarga noodatiy tarzda fikrlashga yordam beradi. Biroq, bo’lajak pedagoglarni ruhlantirish va kreativ bo’lishga undash o’qituvchining qay darajada malakali ekanligiga bog’liq. Kreativlik bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar va kreativlik nazariyachilarining ishlari bo’lajak pedagoglarda kreativlik ko’nikmasini shakllantirishda qo’llanma sifatida xizmat qiladi. Bu auditoriyadagi muhit, bo’lajak pedagoglarda fikrlash tarzining shakllanishi, o’qituvchining yondashuv va strategiyalari elementlarini o’z ichiga oladi”.

Bo’lajak pedagoglarda kreativlikni shakllantirish