Buxoro davlat universiteti raxmatullayeva f. M., Abdulloyev a. J., Giyazova n. B., Narzullayeva g. S

Xalqaro 
xizmatlarning 
guruhlanishi.
Hozirgi 
kunda 
xizmatlarning iqtisodiyotda va xalqaro savdodagi o'rni birinchi 
navbatda ilmiy texnika inqilobi, xalqaro iqtisodiy aloqalarning 
rivojlanishi, ko'pgina jahon mamlakatlarida aholi daromadlarining va 
xarid qobiliyatining oshishi natijasida jadal o'sib bormoqda. Jaqon 
bozorida savdo qilinuvchi xizmatlar tarkibi turlicha bo'lib, ularning soni 
600 dan ortiq. Shu bois ularni tasniflash, ma'lum bir guruhlarga ajratish 
xalqaro miqyosda muzokaralar olib borish, xizmat turlari va xizmatlar 
savdosi to'siqlari haqida ma'lumotlar bazasini yaratish, xalqaro 
xizmatlar savdosi bo'yicha statistika hisobini olib borish kabi 
masalalarni hal qilishda katta ahamiyat kasb etadi. Hozirda ko'pgina 
xalqaro tashkilotlar, xususan, Jahon savdo tashkiloti, Xalqaro valyuta 
fonda, Jahon banki, Birlashgan Millatlar tashkiloti, Iqtisodiy hamkorlik 
va rivojlanish tashkiloti hamda Evrostat tomonidan xizmatlar 
klassifikatori ishlab chiqilgan. 
Xizmatlar xalqaro ayirboshlash nuqtai nazaridan ikki guruhga 
ajratiladi: 
- savdo qilinmaydigan xizmatlar – ular ishlab chiqarilgan 
mamlakatda iste'mol qilinadi, ya'ni ishlab chiqaruvchi va iste’molchi 
bir mamlakat rezidenti hisoblanadi, bunday xizmatlarga kommunal va 
maishiy xizmatlar kiradi. 
- savdo qilinadigan xizmatlar – ular bir mamlakat rezidenti 
tomonidan ishlab chiqariladi va boshqa mamlakat rezidenti tomonidan 
iste'mol qilinadi. Bu xizmatlarga turizm, transport, bank xizmatlari va 
boshqalar kiradi. 
Jahon banki guruhi xizmatlarni ishlab chiqarish omillari nuqtai 
nazaridan quyidagi guruhlarga ajratadi: 
-
omilli xizmatlar (factor services) – ishlab chiqarish omillari, asosan 
kapital va ishchi kuchining xalqaro harakati natijasida paydo 
bo'luvchi xizmatlardir. 
-
omil bo'lmagan xizmatlar (non-factor services) – ularga transport, 
turizm va boshqa nomoliyaviy xizmatlar kiradi
1
. 
1
Кокушкина ИВ., Воронин М.С. Международная торговля и мировые рынка. -СПб.: 
«Техническая книга», 2007. С. 257.

---

80 
Bu taqsimot asosan omilsiz xizmatlarga e'tiborini qaratgan Jahon 
savdo tashkiloti doirasida xalqaro xizmatlar savdosini tartibga solish 
muammolarini hal qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Xizmat ko'rsatish ko'p hollarda tovarlar savdosi bilan bir vaqtda 
yoxud u yoki bu mamlakatga investisiyani amalga oshirish orqali sodir 
bo'ladi. Shuning uchun iste’molchilarga xizmatlarni yetkazib berish 
uslublariga ko'ra xizmatlar quyidagilarga bo'linadi: 
- investisiya bilan bog'liq xizmatlar – bank, mehmonxona va 
mutaxassis xizmatlari; 
- savdo bilan bogliq xizmatlar – transport, sugurta xizmatlari; 
- bir vaqtning o'zida investisiya va savdo bilan bog'liq xizmatlar – 
aloqa, qurilish, kompyuter va axborot xizmatlari, shaxsiy, madaniy va 
rekreasiya xizmatlari.