Nominal ish haqi
bu xodimning ma'lum bir vaqt mobaynida bajargan
mehnati uchun hisoblangan va to‘langan ish haqidir.
Real ish haqi
nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar
miqdori; real ish haqi – bu, nominal ish haqining “iste'mol qobiliyati”dir.
Mehnatga ishbay haq to‘lash ishlab chiqarilgan mahsulot (bajarilgan ish,
ko‘rsatilgan xizmat) uchun to‘lanadigan haqni anglatadi.
Korxonalarda ko‘pincha faqat ishbay emas, balki ishbay-mukofotli haq
to‘lashdan foydalaniladi.
Mehnatga ishbay-mukofotli haq to‘lashdaishchi bajargan ishiga haq
olishdan tashqari, mukofotga ham ega bo‘ladi. Mukofot asosan ma'lum bir
ko‘rsatkichlarga erishish - mahsulot ishlab chiqarish rejasini bajarish, mahsulot
sifatini oshirish, xom ashyo va materiallarni tejash va shu kabilar uchun beriladi.
Mehnatga vaqtbay haq to‘lash tarif tizimida ko‘zda tutiluvchi ishlab
berilgan vaqt - kalendar vaqt emas, balki normativ vaqt uchun to‘lanadigan haqni
anglatadi.
Vaqtbay-mukofotli haq to‘lashda ishchi ishlab bergan vaqtiga haq olishdan
tashqari, ushbu ish haqiga ma'lum bir foiz hisobida mukofot ham oladi.
Mehnatga akkord haq to‘lash tizimi mehnatga ishbay haq to‘lashning bir
turi bo‘lib, uning mohiyatiga ko‘ra, bunda bajarilishi kerak bo‘lgan ishlarni
muddatini ko‘rsatgan holda baholash amalga oshiriladi.
Ko‘pchilik korxonalarda ish haqini hisoblash tarif tizimi, ayniqsa uning tarif
stavkasi va tarif setkalari kabi elementlari asosida amalga oshiriladi.
Tarif stavkasi
turli guruh va kategoriyadagi ishchilarning vaqt birligidagi
mehnati uchun to‘lanuvchi haqning mutlaq (absolyut) o‘lchamidir. Minimal tarif
stavkasi yoki birinchi razryadli stavka boshlang‘ich hisoblanadi.
Tarif setkalari mehnatga haq to‘lashdagi mutanosibliklarni malaka darajasini
hisobga olgan holda, belgilash uchun xizmat qiladi. U tarif razryadlari va ularga
mos keluvchi tarif koeffitsiyentlari yig‘indisini ifodalaydi.
