Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

–gila (-kila, -qila, -g‘ila): 
yugurgila, turtkila, tortqila, ezg‘ila kabi.
Bu affikslar ham fe’l negiziga qo‘shilib, harakatning davomiyligi, takror ma’nosini
bildiradi; 
3) 
-(i)msira,-(i)nqira:
yig‘lamsira, kulimsira, oqarinqira 
kabi. 
Bu affikslar fe’l negiziga qo‘shilib, harakatning kuchsizlanishini bildiradi; 
4) 
-
(i)sh
affiksi ham harakatning kuchisizligini bildiradi: 
oqarishdi, to‘lishdi
kabi; 
5) –qilla: chopqilla. Bu affiks fe’l negiziga qo‘shilib, harakatning zudlik bilan 
bajarilish ma’nosini bildiradi. 
Fe’ldagi modal ma’no analitik shakl vositasi bilan ham ifodalanadi. Bunday 
shakl ko‘makchi fe’llar va to‘liqsiz fe’llar yordamida hosil qilinadi: 
yozib ko‘r, 
aytib chiq, ko‘ra qol, so‘zlay boshla, borar edi, kelgan emish, olgan ekan 
kabi. 
Ko‘makchi fe’llar bilan shakllangan ikki so‘z shaklida tashkil topib, birinchi 
qism leksik ma’no ifodalaydi. Shu tufayli, yetakchi fe’l deb yuritiladi; ikkinchi 
qism esa unga birikib grammatik ma’no ifodalaydi va ko‘makchi fe’l sanaladi. 
Ko‘mkchi fe’llar yetakchi fe’lning ma’nosiga qo‘shimcha modal ma’nolar 
qo‘shadi.
Ko‘makchi fe’l tarzida 
kel, ket, bor, yubor, chiq, o‘t, tur, qol, bo‘l, ol, bil, 
qo‘y, ber, tashla, ko‘r, boshla
kabilar keladi. 
Bu fe’llar, bir tomondan, harakat ma’nosini ifodalab, mustaqil holda leksik 
birlik sanaladi, ya’ni 
keldi, borgan, ko‘rmoqchi, bilib
kabi; ikkinchi tomondan, 
boshqa fe’l shakliga qo‘shilib, o‘z leksik ma’nosini vaqtincha yo‘qotib, o‘zi 

---

164 
aloqador bo‘lgan fe’lning leksik ma’nosiga qo‘shimcha ma’no qo‘shadi va 
ko‘makchi fe’lga aylanadi. Masalan, 
yoza boshladi
fe’li tarkibidagi boshladi fe’li 
mustaqil holda boshlanish harakatini ifodalaydi, lekin bu qo‘shilmada o‘z leksik 
ma’nosini yo‘qotib yozish fe’lining leksik ma’nosiga qo‘shimcha ma’no, ya’ni 
harakatning endi boshlanish ma’nosini qo‘shgan. 
Shu bilan birga, ko‘makchi fe’l yetakchi ma’nosiga davomiylik, 
tugallanganlik, takroriylik (yoza tur, yozib tur, aytib bo‘l kabi); harakatning 
bajarilish imkoniyati (yozib ko‘r, aytib boq kabi); harakatning boshqa shaxsdan 
so‘zlovchiga yo‘nalishi (aytib ket, olib bor, aytib chiq, ola kel, yozib ol, yozib ber), 
harakatning bajarilish usuli (yozib tashla, aytib yubor) kabi modal ma’nolarni 
qo‘shadi. 
Fe’llarda modal ma’no juft va takroriy shakllar vositasida ham ifodalanadi. 
Yetakchi fe’l bilan ko‘makchi fe’l bir xil shaklda kelib, juft fe’lni hosil qiladi. 
Bunda leksik ma’no salmog‘i birinchi qismda bo‘ladi: aytdi-qo‘ydi, o‘tdi-ketdi, 
oldi-qoldi kabi. 
Ko‘makchi fe’llar fe’lning –b(-ib),- a(y) bilan yasalgan ravishdosh shakllari 
bilan birga qo‘llanadi: o‘qib ber, o‘qiy boshla kabi. 
Yetakchi va ko‘makchi fe’ldan tashkil topgan fe’l shakllaridan ko‘makchi fe’l 
birdan ortiq bo‘lishi ham mumkin: yozib qo‘ya qol, yozib berib qo‘ya qol kabi. 
Ko‘makchi fe’lli fe’l shakllarida shaxs-son qo‘shimchalari ko‘makchi 
fe’llarga 
qo‘shiladi:
 
yozib chiqdim, yozib chiqding, yozib chiqdik, yozib chiqdingiz 
kabi.