Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

To‘liqsiz fe’llar. 
Mustaqil holda ish-harakat ma’nosini ifodalamay, turli fe’l 
shakllaridan so‘ng (keng ma’noda ot bilan) qo‘llanib, faqat grammatik modal 
ma’no ifodalaydigan fe’llar to‘liqsiz fe’llar deyiladi. To‘liqsiz fe’llarga 
edi (-di), 
ekan (-kan), emish (-mish)
kabi fe’l shakllari kiradi. 
Yozar edi – yozardi, yozar 
ekan – yozarkan, yozar emish – yozarmish
kabi. Bu fe’llar aslida bir 
e
(arxaik 
er
) 

---

165 
fe’l negizining turli shakllari bo‘lib, ular hozir ayrim-ayrim so‘z sifatida 
tushuniladi. 
To‘liqsiz fe’l sifatdosh, ravishdosh va harakat nomi bilan birikib, fe’l 
zamonlarining analitik usul bilan yasalgan shakllarini hosil qiladi. To‘liqsiz 
fe’llar 
edi, ekan, emish
turlicha modal ma’nolar ifodalaydi: 
1) 
edi
to‘liqsiz fe’li qatnashgan fe’l shaklida ta’kidlash, eslatish, hikoya, 
davomiylik, takror kabi ma’nolarni bildiradi: 
Bo‘shagan yerlarning bag‘rini 
pluglarning o‘tkir tig‘lari tilka-tilka qilmoqda edi (H.N.). Shu kuni endi ko‘chaga 
chiqib edi... (M.Ismoiliy). Ular bir partada o‘tirishar, birga dars tayyorlashar, 
maktabni bitirgandan keyin qayerga o‘qishga borish haqida maslahatlashar, xayol 
surishar edi (S.Zunnunova).
2) 
ekan
to‘liqsiz fe’l qatnashgan shakllarda o‘tmishda yuz bergan voqea-
hodisaning so‘zlovchiga keyinchalik ma’lum bo‘lganligi va uning davomi ekanligi 
anglashiladi: 
Aytishingizdan, oradan hech gap o‘tmagan ekan (A.Qahhor).
3) 
emish
to‘liqsiz fe’li esa noaniqlik, gumon, eshitilganlik ma’nolarini 
bildiradi: 
O‘zgarmagan, ammo negadir ikkovining ham bo‘yi juda uzun bo‘lib 
ketgan emish (S.Ahmad).
To‘liqsiz fe’llar boshqa so‘z turkumlari bilan ham birikib keladi. Bu holda ot-
kesim tarkibida kelib, bog‘lama vazifasini bajarib, tuslovchi affikslarni oladi: 
Uy 
kichkina, lekin yorug‘ va toza edi (O.) 
Fe’llarda modal ma’no fe’lning juft va takroriy shakli bilan ham ifodalanadi. 
Bunday 
shakl 
orqali 
haarakatning 
davomiyligini, 
takrorlanib 
turishi, 
tugallanganlik, harakatning voqe bo‘lishiga turlicha munosabat (befarqlik) kabi 
modal ma’nolar anglashiladi:
ayta-ayta, borib-borib, aytsa-aytar, uchadi-ketadi, 
ishlasa-ishlasin
kabi.