C++ proqramlaşdırma dili



Yüklə 362,54 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/10
tarix23.02.2020
ölçüsü362,54 Kb.
#30520
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
d book proqramlashdirma 23664


2.1.1 Tam tip

C++ dilind  bir neç  tam tip mövcuddur. Bunlara unsigned, short, int v  long tipl rini 

ə

ə

ə



ə

misal g tir  bil rik. Bu tipl rin biri dig rind n yegan  f rqi onlara ayrılan yaddaşın 

ə ə

ə

ə



ə

ə

ə ə



h cmidir. Yaddaş h cmi n  q d r böyük olsa o q d r d  böyük  d d yadda saxlamaq 

ə

ə



ə ə ə

ə ə ə


ə ə

olar. short tipinin ölçüsü 2 baytdır. Bu tipd n olan d yiş nl rd  32767 -d n böyük, –

ə

ə

ə ə ə



ə

32768 -dan is  kiçik tam  d dl ri yerl şdirm k olmaz. int v  long tipl ri yaddaşda uyğun 

ə

ə ə ə


ə

ə

ə



ə

olaraq 4 v  8 bayt yer tuturlar.

ə

g r proqramda böyük  d l rd n istifad  olunmursa onda niy  yaddaşda çox yer tutan 



Ə ə

ə ə ə ə


ə

ə

tipl rd n istifad  edib yaddaşı boş yer  israf etm liyik?!



ə ə

ə

ə



ə

Sad lik x trin  biz proqramlarımızda tam  d dl rl  işl y rk n ad t n int tipin  üstünlük 

ə

ə

ə



ə ə ə ə

ə ə ə


ə ə

ə

ver c yik.



ə ə

2.1.2 K sr tipi

ə

C++ dilind  k sr tipl ri float v  double kimi işar  olunur. Bunların da f rqi yalnız yaddaşın

ə ə

ə

ə



ə

ə

 



h cmind dir. float yaddaşda 4, double is  8 bayt yer tutur. Bu tipl rd n k sr  d dl rl  

ə

ə



ə

ə ə


ə ə ə ə ə

işl m k üçün istifad  olunur. Tam v  k sr hiss  nöqt  il  ayrılır misal üçün 5.7, 78.9, 

ə ə

ə

ə ə



ə

ə ə


0.1 .

2.1.3 Simvol tipi

Simvol tipi char il  işar  olunur v  yaddaşda 1 bayt yer tutur. C++ dilind  simvollar t k 

ə

ə

ə



ə

ə

dırnaq - ' arasında verilir v  böyük v  kiçik h rifl r bir-birind n f rql ndirilir, misal üçün 'A'



ə

ə

ə ə



ə ə ə

 

- böyük a simvolu, 'c' - kiçik c simvolu.



2.2 D yiş nl rin elan olunması

ə

ə ə

Biz proqramın ist nil n yerind , ist diyimiz tipd n , ist diyimiz sayda d yiş n elan ed  

ə ə

ə

ə



ə

ə

ə



ə

ə

bil rik. Bunun üçün d yiş nin tipini v  adını qeyd etm liyik, aşağıdakı kimi:



ə

ə

ə



ə

ə


tip ad;

H r-bir operatorun sonunda olduğu kimi d yiş nl rin elanı da mütl q nöqt -vergül il  

ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



bitm lidir.  g r eyni tipd n bir neç  d yiş n elan etm k ist s k onları bir-birind n vergül 

ə

Ə ə



ə

ə ə


ə

ə

ə ə



ə

il  ayırmaqla eyni s tird  elan ed  bil rik, aşağıdakı kimi:

ə

ə

ə



ə

ə

tip dey1, dey2, dey2;



2.3 D yiş nl rin adlandırılması

ə

ə ə

D yiş nl r  ad ver rk n aşağıdakı qaydalara  m l etm liyik:

ə

ə ə ə


ə ə

ə ə


ə

1. D yiş n adında yalnız ingilis  lifbasının simvolları, r q ml r v  _, $ simvollarından 

ə

ə

ə



ə ə ə ə

istifad  ed  bil rik.

ə

ə

ə



2. D yiş n adı mütl q ingilis  lifbasının simvolu il  başlamalıdır.

ə

ə



ə

ə

ə



3.  vv lc d n elan olunmuş d yiş n, funksiya v  operator adlarını d yiş n adı kimi 

Ə ə ə ə


ə

ə

ə



ə

ə

istifad  etm k olmaz.



ə

ə

Düzgün d yiş n adlarına misal: x, y, dey, dey1, dey2, cem, deyişen, S, s, vurma v.s.



ə

ə

Yanlış d yiş n adlarına misal: d y(  simvolundan istifad  olunur), 5f (r q m il  başlayır),



ə

ə

ə ə



ə

ə ə


ə

 

vur%ma (% simvolundan istifad  olunur) v.s.



ə

Qeyd: D yiş nl ri adlandırmada s hv  yol verm  yeni başlayanlar üçün tipik s hvl rd n 

ə

ə ə


ə ə

ə

ə



ə ə

sayılır. N tic d  proqram uğurlu kompilyasiya olunmur. 

ə ə ə

M sl h t: D yiş n  ad ver rk n mümkün q d r qısa v  d yiş nd  yadda saxlanılan 



ə ə ə

ə

ə ə



ə ə

ə ə


ə ə

ə ə


m lumata uyğun ad verm k lazımdır. Bu siz  h min d yiş nd  hansı m lumatı 

ə

ə



ə ə

ə

ə ə



ə

yerl şdirdiyinizi yadda saxlamağa köm k edr. 

ə

ə

2.3.1 D yiş nl rin elan olunmasına aid misallar



ə

ə ə

Calışma 1. int tipind n x adlı d yiş n elan edin.

ə

ə



ə

H lli:

ə  D yiş nin tipi int, adı is  x olduğundan int x; operatoru il  int tipind n x adlı 

ə

ə



ə

ə

ə



d yiş n elan etmiş oluruq.

ə

ə



Çalışma 2. int tipind n dey1, cem v  x adlı 3 müxt lif d yiş n elan edin.

ə

ə



ə

ə

ə



H lli: int dey2, cem, x;

ə

Çalışma 3. int tipind n x,y,z, float tipind n q,r, char tipind n is  S,s, c, dd d yiş nl r elan

ə

ə

ə



ə

ə

ə ə



 

edin.


H lli:

ə

int


 x,y,z;

double


 q,r;

char


 S,s,c;

2.4 D yiş n  qiym t m nims dilm si

ə

ə ə

ə

ə

ə

ə

D yiş n elan ed rk n onun üçün yaddaşda yer ayrılır. Bu yerd  d yiş nin tipin  müvafiq 

ə

ə

ə ə



ə ə

ə

ə



m lumat yerl şdirm k olar. Bu  m liyyata d yiş n  qiym t m nims tm  v  ya qısa 

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə ə


ə

ə

ə ə ə



olaraq m nims tm  deyilir. D yiş n  qiym t m nims tm k üçün müxt lif vasit l rd n 

ə

ə ə



ə

ə ə


ə

ə

ə ə



ə

ə ə ə


istifad  olunur. Misal üçün m nims tm  operatorundan istifad  etm kl , cin 

ə

ə



ə ə

ə

ə ə



operatorndan istifad  etm kl , d yiş nin ünvanına başqa ünvanda olan m lumatı 

ə

ə ə ə



ə

ə

köçürm kl . Bunlardan ilk ikisi il  (m nims tm  v  cin operatorları) bu paraqrafda tanış 



ə ə

ə

ə



ə ə ə

olacayıq, ünvandan köçürm  qaydası il  is  paraqraf 9) göst ricil r mövzüsunda tanış 

ə

ə ə


ə

ə

olacayıq.



2.4.1 M nims tm  operatoru

ə

ə

ə

C++ dilind  m nims tm  operatoru b rab rlik simvolu il  işar  olunur, = kimi. Bu 

ə ə

ə ə


ə

ə

ə



ə

operator vast sil  d yiş n  qiym t m nims tm k üçün aşağıdakı qaydadan istifad  

ə ə ə

ə ə


ə

ə

ə ə



ə

olunur:


dəyişən = qiymət;

Son mütl q ; simvolu il  bitm lidir. D yiş n  qiym t m nims tm d n önc  o mütl q elan

ə

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə

ə ə ə



ə

ə

 



olunmalıdır. Bu zaman d yiş nin  vvl ki qiym ti silinir v  onun qiym ti yenisi il  

ə

ə



ə

ə

ə



ə

ə

ə



v zl nir.

ə ə ə


Tipik proqramlaşdırma s hvi:

ə

 Yeni başlayan proqramçılar d yiş ni elan etm miş, 

ə

ə

ə



proqramda ona qiym t m nims dirl r v  ya elanda d yiş n  bir ad verirl r, qiym t 

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə ə


ə

ə

m nis d nd  is  s hv n bir q d r f rqli addan istifad  edirl r. N tic d  kompilyator 



ə

ə ə ə ə ə ə

ə ə ə

ə

ə



ə ə ə

"xxx" adlı d yiş n tanınmadı s hv mesajını çap edir. 

ə

ə

ə



M sl h t:

ə ə ə  D yiş n  qiym t m nims d rk n onun elanı s trini bir daha n z rd n keçirin 

ə

ə ə



ə

ə

ə ə ə



ə

ə ə ə


v  adın eyni olduğuna  min olun.

ə

ə



Çalışma 4. İnt tipli x adlı d yiş n elan edin. M nims tm  operatorundan istifad  etm kl  

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə ə


x d yiş nin  5 qiym ti m nims din.

ə

ə



ə

ə

ə



ə

H lli:

ə  int tipli x d yiş ni elan etm k üçün int x; operatorundan, x d yiş nin  5 qiym ti 

ə

ə



ə

ə

ə



ə

ə

m nims tm k üçün is  x = 5; operatorundan istifad  etm liyik. Yekun proqram kodu 



ə

ə ə


ə

ə

ə



aşağıdakı kimi olar:

#include 

int

 main(){


int

 x;


x = 

5

;



}

2.5 D yiş nl r üz rind   m ll r

ə

ə ə

ə

ə ə ə ə

D yiş nl rd  yerl şdirilmiş m lumatları m s l nin t l bin  uyğun ş kild  emal etm k 

ə

ə ə ə


ə

ə

ə ə ə



ə ə

ə

ə



ə

ə

üçün onun üz rind  müxt lif  m liyyatlar icra etm k mümkündür. Bu  m liyyatları hesab,



ə

ə

ə ə ə



ə

ə ə


 

müqais , köçürm , m ntiq, bit v.s. kimi qruplaşdıra bil rik. 

ə

ə



ə

ə

2.5.1 D yiş nl r üz rind  hesab  m ll ri



ə

ə ə

ə

ə

ə ə ə

C++ dili tipind n asılı olmayaraq ist nil n d yiş n üz rind  aşağıdakı hesab 

ə

ə ə


ə

ə

ə



ə

m liyyatlarını aparmağa imkan verir:

ə ə

Toplama: 



"+"

,

Çıxma:   



"-"

,

Vurma:   



"*"

,

Bölmə:   



"/"

,

Qalıq:   



"%"

2.5.2 D yiş nl r üz rind  müqais   m ll ri

ə

ə ə

ə

ə

ə ə ə ə

Böyükdür:           

">"

Kiçikdir:           



"<"

Böyük bərabərdir:   

">="

Kiçik bərabərdir:   



"<="

Bərabərdir:         

"=="

Fərqlidir:          



"!="

2.5.3 D yiş nl r üz rind  m ntiq  m ll ri

ə

ə ə

ə

ə ə

ə ə ə

Və       

"&&"

Və Ya    



"||"

Inkar    

"!"

Hesab  m ll rinin hamısının istifad  qaydası eyni olduğundan yalnız toplama 



ə ə ə

ə

m liyyatının izahını ver c yik.



ə ə

ə ə


2.5.4 Toplama  m liyyatı

ə ə

Toplama  m liyyatı 2 v  daha artıq d yiş nin qiym tini toplamağa imkan verir. İsitifad  

ə ə

ə

ə



ə

ə

ə



qaydası aşağıdakı kimidir:

  dey = dey1 + dey2 + ... + deyn;

Burada dey1, dey2, ... , deyn d yiş nl rinin qiym tl ri toplanır v  yekun n tic  dey 

ə

ə ə



ə ə

ə

ə ə



d yiş nin  m nims dilir.

ə

ə



ə ə

ə

Çalışma 5. C++ dilind  proqram t rtib edin. Tam tipli x,y v  z adlı 3 d yiş n elan edin, x-

ə

ə

ə



ə

ə

 5, y-  12, z -t  is  x il  y in c mini m nims din. 



ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



ə

H lli:

ə   vv lc  int x,y,z; s tri il  t l b olunan d yiş nl ri elan ed k. Daha sonra 

Ə ə ə


ə

ə ə ə


ə

ə ə


ə

m nims tm  operatoru il  x -  5, y -  12 qiym tl rini m nims d k. x = 5; y = 12; . Sonda

ə

ə ə


ə

ə

ə



ə ə

ə

ə ə



 

is  toplama operatoru vast sil  x v  y -in c mini z -t  m nims d k:

ə

ə ə


ə

ə

ə ə



ə ə

z = x + y; Müvafiq proqram kodu aşağıdakı kimi olacaq:



// 5 ilə 12 nin cəmini hesablayan proqram

#include 

int

 main(){


    

// deyishenleri elan edek

    


int

 x,y,z;


    

// qiymetleri menimsedek

    x = 


5

;

    y = 



12

;

    



// z -te x ile y-in cemini menimsedek

    z = x + y;

    

}

Proqramın  d dl ri düzgün c ml diyini bilm k üçün n tic sini yoxlamaq t l b olunur. 



ə ə ə

ə ə


ə

ə ə


ə ə

Bunun üçün ekranda çap etm  - cout operatorundan istifad  ed  bil rik. cout operatorunu

ə

ə

ə



ə

 

keç nd  qeyd etdik ki, cout il  ekranda s tir, d yiş n qiym ti, unvan v.s. çap ed  bil rik. 



ə ə

ə

ə



ə

ə

ə



ə

ə

Bir daha yada salaq ki, C++ dilind  s tir cüt dırna işar si arasında yerl ş n ifad  hesab 



ə ə

ə

ə ə



ə

olunur, misal üçün "Baki", "Salam dunya","cem", "5", "5 ile 12 -nin cemi", " x = ", v.s. 

Bütün bunlar cüt dırnaq arasında verilmiş müxt lif simvollar ardıcıllığıdır. 

ə

cout il  d yiş nin qiym tini çap etdikd  h min d yiş nin adı istifad  olunur, misal üçün 



ə ə

ə

ə



ə ə

ə

ə



ə

cout<

ə

ə

ə



ə ə

hansı ki, proqramın icrası zamanı müxt lif qiym tl r ala bil r. 

ə

ə ə


ə

Çalışma 6. Tam tipli h r-hansı d yiş n elan edin v  ona bir qiym t m nims din. Daha 

ə

ə



ə

ə

ə



ə

ə

sonra cout operatoru il  d yiş nin qiym tini ekranda çap edin.



ə ə

ə

ə



H lli:

ə  Müvafiq proqram kodu aşağıdakı kimi olar

 

#include 



 

int


 main(){

 

    



int

 x;


    x = 

45

;



    std::cout<

}

Çalışma 7. 60 il  12  d dl rinin nisb tini hesablayan proqram t rtib edin, n tic ni 

ə

ə ə ə


ə

ə

ə ə



ekranda çap edin:

H lli: 

ə

Proqram aşağıdakı kimi olar:

#include 

int


 main(){

   


int

 x,y,z;


   x = 

12

;



   y = 

60

;



 

   z = y/x;

   std::cout<

}


2.6 Istifad çi il   laq , cin operatoru

ə

ə ə

ə

Yuxarıda qeyd etdik ki, d yiş n  qiym t m nims tm nin dig r üsulu cin operatorudr. cin 

ə

ə ə


ə

ə

ə ə



ə

v  cout operatorları istifad çi il  proqram arasında  laq  yaradır. cout operatoru 

ə

ə

ə



ə

ə

proqramda olan h r-hansı m lumatı ekranda çap edir, cin operatoru is   ksin  



ə

ə

ə ə



ə

istifad çinin klaviaturadan daxil etdiyi m lumatı verilmiş d yiş n  m nims dir. cin 

ə

ə

ə



ə ə ə

ə

operatorunun istifad  qaydası aşağıdakı kimidir:



ə

  cin::>>deyishen;



Çalışma . Aşağıdakı işl r gör n proqram t rtib edin. Tam tipli h r-hansı d yiş n elan 

ə

ə



ə

ə

ə



ə

edin, istifad çinin daxil etdiyi qiym ti h min d yiş n  m nims din.

ə

ə

ə



ə

ə ə ə


ə

H lli:

ə

 

#include 



 

int


 main(){

   


int

 x;


   std::cin>>x;

}

2.6.1 Proqramda cout v  cin operatorlarından birg  istifad



ə

ə

ə

g r biz ekranda m lumat çap ed  v  istifad çinin daxil etdiyi m lumatı q bul ed  

Ə ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



ə

biliriks , dem li biz artıq interaktiv proqramlar, y ni istifad çi il   laq  quran proqramlar 

ə

ə

ə



ə

ə ə


ə

t rtib ed  bil rik. 

ə

ə

ə



Çalışma 8. El  proqram t rtib edin ki,  vv lc  istifad çid n h r-hansı  d d daxil 

ə

ə



ə ə ə

ə

ə



ə

ə ə


etm sini bildir n s tir çap etsin. Daha sonra istifad çinin daxil etdiyi  d di h r-hansı 

ə

ə



ə

ə

ə ə



ə

d yiş n  m nims tsin. Daha sonra proqram istifad çinin klaviaturadan daxil etdiyi 

ə

ə ə ə


ə

ə

qiym ti t krar ekranda çap etsin v  bu bar d  müvafiq m lumat s tri çap etsin.



ə ə

ə

ə ə



ə

ə

H lli:



ə   vv lc  istifad çiy  h r-hansı  d d daxil etm li olduğunu bildirm liyik. bunun 

Ə ə ə


ə

ə ə


ə ə

ə

ə



üçün cout operatoru il  ekranda "Zehmet olmasa her-hansi eded daxil edin" s trini çap 

ə

ə



ed  bil rik. cout<<"Zehmet olmasa her-hansi eded daxil edin"; . İstifad çinin daxil etdiyi 

ə

ə



ə

d di yadda saxlamaq üçün int tipli x d yiş ni elan ed k, int x; . cin operatoru il  daxil 

ə ə

ə

ə



ə

ə

olunan qiym ti x -d  yerl şdirm k üçün cin::>>x; operatundan istifad  etm liyik. Bu 



ə

ə

ə



ə

ə

ə



zaman istifad çinin daxil etdiyi qiym t x d yiş nin  m nims dil c k. Daha sonra h min 

ə

ə



ə

ə

ə ə



ə ə ə

ə

qiym ti t krar ekranda çap etm k üçün cout<

ə ə

ə

ə



ə

Proqram aşağıdakı kimi olacaq:

#include 

int


 main(){

   


int

 x;


   

// ekranda adi setir cap edirik

   std::cout<<

"Zehmet olmasa her-hansi eded daxil edin"

;


   

// istifadecinin daxil etdiyi qiymeti x-e menimsedirik

   std::cin>>x;

   

//ekranda adi setir cap edirik

  std::cout<<

"Siz ashagidaki qiymeti daxil etdiniz  "

;

  



// istifadecinin daxil etdiyi qiymeti ekranda cap edirik

  std::cout<

}

Proqramın icrası:

Zehmet olmasa her-hansi eded daxil edin

45

Siz ashagidaki qiymeti daxil etdiniz  45



2.6.2 İki  d din c mi proqramı

ə ə

ə

Çalışma . C++ dilind  iki  d din c mini hesablayan proqram t rtib edin. 

ə

ə ə



ə

ə

H lli: 



ə

Proqram aşağıdakı kimi olacaq:



// iki ededin cemini hesablayan proqram

#include 

int

 main(){


  

int


 x,y,z;

  std::cout<<

"Iki ededin cemini hesablayan proqram 

\n

"



;

  

// birinci ededin daxil olmasini isteyirik

  

// daxil olunan ededi x-e menimsedirik

  std::cout<<

"Zehmet olmasa birinci ededi daxil edin 

\n

"



;

  std::cin>>x;

  

// ikinci ededin daxil olmasini isteyirik

  

// daxil olunan ededi y-e menimsedirik

  std::cout<<

"Zehmet olmasa ikinci ededi daxil edin 

\n

"

;



  std::cin>>y;

  

// x ile y -in cemini hesablayib z -te meinmsedirik

  z = x + y ;

  std::cout<<

"sizin daxil etdiyiniz ededlerin cemi = "

;

  



// cemi ekranda cap edirik

  std::cout<

  

// ekranda bosh setir cap edirik

  std::cout<<

\n

 "



;

}

Proqramın icrası:



Iki ededin cemini hesablayan proqram 

Zehmet olmasa birinci ededi daxil edin 

34

Zehmet olmasa ikinci ededi daxil edin 



78

sizin daxil etdiyiniz ededlerin cemi = 112

Çalışma 9. Verilmiş  d din kvadratını hesablayan proqram t rtib edin.

ə ə


ə

H lli:

ə  

#include 

int

 main()


{

int


 x,y;

std::cout<<

"Zehmet olmasa her hansi eded daxil edin 

\n

"



;

std::cin>>x;

y = x*x;

std::cout<

" in kvadrati = "

<

"

\n



"

return

 

0



;

}

Proqramı icra ed k:



ə

 

Zehmet olmasa her hansi eded daxil edin 



67 

67 in kvadrati = 4489 



Yüklə 362,54 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin