C++ proqramlaşdırma dili



Yüklə 362,54 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/10
tarix23.02.2020
ölçüsü362,54 Kb.
#30520
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
d book proqramlashdirma 23664


H lli .

ə

 Bu zaman iki ş rtd n biri öd ndikd  y ni istifad çinin daxil etdiyi  d n 5 -d n kiçik

ə ə

ə

ə ə



ə

ə ə


ə

 

v  ya 15 -d n böyük olduqda n tic  doğru olur. Proqram kodu aşağıdakı kimi olar.



ə

ə

ə ə



#include 

  

int



 main(){

    


int

 x;


    std::cout<<

"Her-hansi eded daxil edin 

\n

"

;



    std::cin>>x;

    


if

 (( x < 


5

) ||  ( x > 

15

))

        std::cout<<



"Sizin daxil etdiyiniz eded ya 5-den kicik, ya da 15 -den 

boyukdur"

;

    


else

        std::cout<<

"Sizin daxil etdiyiniz eded 5 ile 15 arasindadir"

;

}



3.1.5 İnkar operatoru

İnkar operatoru verilmiş ş rti inkar edir v  verilmiş ş rt yalan qiym t aldıqda doğru,  ks 

ə

ə

ə



ə

ə

halda is  yalan qiym t alır. İnkar operatoru ! somvolu il  işar  olunur. Misal üçün (!Bakı 



ə

ə

ə



ə

Paytaxtdır) ş rti yalan, (!2 böyükdür 5) ş rti is  doğru qiym ti alır.

ə

ə

ə



ə

3.1.6 Ş rtl rl   d dl rin  laq si

ə ə ə ə ə ə

ə

ə

C++ dilind  tam tipli  d dl rd n ş rt kimi isitfad  ed  bil rik. Bu zaman 0 v  0-dan kiçik 

ə

ə ə ə ə


ə

ə

ə



ə

ə

d dl r yalan, 0-dan böyük  d l r  is  doğru qiym ti kimi baxılır. Başqa sözl  0-dan 



ə ə ə

ə ə ə ə ə

ə

ə

böyük  d dl r  doğru qiym t alan, 0-dan kiçik  d dl r  is  yalan qiym t alan ş rt kimi 



ə ə ə ə

ə

ə ə ə ə ə



ə

ə

baxmaq v  dig r ş rtl rl  m ntiq operatorları il  birl şdirm k olar. Misal üçün 



ə

ə ə ə ə ə

ə

ə

ə



    

if

 (

5



 && (x>

8

)) 



         std::cout<<

"Bu setir cap olunacaq"

;

Proqram kodunda 5 il  x>8 ş rtl ri V  operatoru il  birl şir. 



ə

ə ə


Ə

ə

ə



3.2 Dövr operatorları

Dövr operatorları verilmiş  m liyyatları bir neç  d f  t krar yerin  yetirm k üçün istifad  

ə ə

ə ə ə ə


ə

ə

ə



olunur. C++ dilind  3 dövr operatoru istifad  olunur for, while, do while

ə

ə



3.2.1 for operatoru

for operatoru verilmiş  m liyyatı t l b olunan sayda, misal üçün 10, 50 , 100 d f  t krar 

ə ə

ə ə


ə ə ə

yerin  yetirm k üçün istifad  olunur. for operatorunda dövrl rin sayına n zar t etm k 

ə

ə

ə



ə

ə

ə



ə

üçün sayğacdan istifad  olunur. Sayğac olaraq tam tipli  d dl rd n istifad  olunur.

ə

ə ə ə ə


ə

Sintakisisi aşagıdakı kimidir:



for

 ( Sayğacın_Başlanğıc_Qiyməti; Dövrün_Sona_Çatma_Şərti; Sayğacın_Dəyişməsi)

 { Proqram Kodu; }

Bu zaman Sayğacın_Başlanğıc_Qiym tiDövrün_Sona_Çatma_Ş rti v  

ə

ə

ə



Sayğacın_D yişm sind n asılı olaraq Proqram Kodu t krar yerin  yetiril c k. 

ə

ə



ə

ə

ə



ə ə

Sayğacın_Başlanğıc_Qiym ti

ə

Bu zaman biz sayğaca ilkin qiym t m nims tm liyik. Biz sayğaca m s l nin ş rtind n 

ə

ə

ə ə



ə ə ə

ə

ə



asılı olaraq ist diymiz ilkin qiym ti m nims d  bil rik. Qeyd edim ki,  g r m s l d  

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə ə


ə ə ə ə

verilmiş kodu sad c  n d f  t krar yerin  yetirm k lazımdırsa onda sayğacın ilkin 

ə ə

ə ə ə


ə

ə

qiym tinin heç bir ön mi olmur v  ad t n ona 0 v  ya 1 qiym ti m nims dirl r. misal 



ə

ə

ə



ə ə

ə

ə



ə

ə

ə



üçün  g r sayğac olaraq int tipli i d yiş nind n istifad  ediriks  onda ona i = 0; operatoru

ə ə


ə

ə

ə



ə

ə

 



il  başlanğıc 0 qiym tini m nims tmiş olarıq.

ə

ə



ə

ə

Dövrün_Sona_Çatma_Ş rti



ə

Dövrün sona çatma ş rti adından göründüyü kimi dövrl rin sayını mü yy nl şdirir. Bu 

ə

ə

ə ə ə



zaman sayğacın qiym tinin hansısa qiym tl  müqais sind n istifad  olunur. 

ə

ə ə



ə

ə

ə



Sayğacın_D yişm si

ə

ə

Dövrl rin t krarolunma sayını t nziml y n dig r parametr d  Sayğacın d yişm sidir. Bu 

ə

ə

ə



ə ə

ə

ə



ə

ə

zaman biz sayğacın qiym tinin h r-d f  nec  yenil nm sini göst ririk.



ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



ə

for operatoruna aid proqram nümun l ri il  tanış olaq.

ə ə

ə


Çalışma 5. for operatorundan istifad  etm kl  ekranda 5 d f  "Salam Dunya" s trini çap 

ə

ə ə



ə ə

ə

ed n proqram t rtib edin.



ə

ə

H lli.



ə  Ekranda "Salam Dunya" s trini çap etm k üçün std::cout operatorundan istifad  

ə

ə



ə

ed c yik. for operatorunun köm yi il  bu  m liyyatı 5 d f  t krar icra etm liyik. Sayğac 

ə ə

ə

ə



ə ə

ə ə ə


ə

olaraq int tipli i d yiş ni elan ed k, int i; . Sayğaca başlanğıc olaraq 1 qiym ti 

ə

ə

ə



ə

m nims d k, i = 1; .  g r sayğacın qim ti h r d f  1 vahid artsaq v  onda başa çatma 

ə

ə ə


Ə ə

ə

ə ə ə



ə

ş rtini 6 - dan kiçikdir kimi vers k dövr 5 d f  t krar olunar. 

ə

ə

ə ə ə



Sayğacın qiym tinin h r-d f  bir vahid artırmaq üçün i = i + 1 operatorundan istifad  ed  

ə

ə



ə ə

ə

ə



bil rik. Sayğacın 6-dan kiçikdir ş rtini is  i < 6; kimi. Yekun operator aşağıdakı kimi olar:

ə

ə



ə

   


for

 ( i = 


0

; i<


6

; i = i + 

1

)

     { std::cout<<



"Salam Dunya"

; }


Qeyd ed k ki, dövrün  m liyyatlarının sayı 1 -d n çox olmadıqda {} möt r z l rind n 

ə

ə ə



ə

ə ə ə ə


ə

istifad  etm y  ehtiyac yoxdur, aşağıdakı kimi:

ə

ə ə


    

for

 ( i = 


0

; i<


6

; i = i + 

1

)

      std::cout<<



"Salam Dunya"

Yekun proqram kodu bel  olar:



ə

    


// for operatoruna aid sade proqram

    


#include 

    


int

 main(){


 

      


//saygac elan edek

      


int

 i;


      

for

 (i=


0

; i<


6

; i=i+


1

)

          std::cout<<



"Salam Dunya"

;

    }



Çalışma 6. for dövr operatorundan istifad  etm kl  1 -d n 10 -a kimi olan  d dl ri 

ə

ə ə



ə

ə ə ə


ekranda çap ed n proqram t rtib edin. 

ə

ə



H lli.

ə  for dövr operatorundan istifad  etm kl  1-d n 10-a kimi  d dl ri çap etm k üçün 

ə

ə ə



ə

ə ə ə


ə

sayğaca başlanğıc olaraq 1 qiym ti m nims d rik, sona çatma ş rtini kiçikdir b rab rdir 

ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



10 götür rik (10 -da çap etm k üçün) , sayğacın qiym tini is  h r-d f  1- vahid artırarıq. 

ə

ə



ə

ə ə


ə ə

H r -d f  dövr t krarlandıqda sayğacın qiym tini ekranda çap ed rik. Proqram aşağıdakı

ə

ə ə


ə

ə

ə



 

kimi olar:

  

#include 



  

int


 main(){

 

   



int

 i;


     

for

 (i=


1

; i<=


10

; i=i+


1

)

          std::cout<


  }

Çalışma 7. for operatorundan istifad  etm kl  3 -d n 7 -y  q d r olan  d dl rin c mini 

ə

ə ə



ə

ə ə ə


ə ə ə

ə

hesablayan proqram t rtib edin.



ə

H lli.

ə  Proqram kodu bel  olar. 

ə

   



#include 

   


int

 main(){


      

int


 i,S;

   


        S=

0

;



      

for

 (i=


3

; i<=


7

; ++i)


           S=S+i;

      std::cout<

    }

Izahı. Proqramda int tipli i v  S d yiş nl ri elan edirik. i-d n sayğac, S -d n is  c mi 

ə

ə



ə ə

ə

ə



ə ə

hesablamaq üçün istifad  ed c yik. Sayğaca ilkin qiym t 3, son qiym t 7 veririk v  h r-

ə

ə ə


ə

ə

ə ə



d f  qiym tin inkrement il  1 vahid artırırıq. N tic d  sayğac 3-d n 7-y  bütün qiym tl ri

ə ə


ə

ə

ə ə ə



ə

ə

ə ə  



alır. S -  dövrd n  vv l 0 qiym tini m nims dirik. H r-d f  dövr t krarlandıqda S -in 

ə

ə ə ə



ə

ə

ə



ə

ə ə


ə

qiym ti i q d r artır. N tic d  dövrün sonunda S özünd  3-d n 7-y  q d r olan 

ə

ə ə


ə ə ə

ə

ə



ə ə ə

d dl rin c mini saxlayır. 

ə ə ə

ə

3.2.2 while opratoru



while operatorunda sayğacdan istifad  olunmur, dövrl rin sayı while operatorunun ş rti 

ə

ə



ə

il  mü yy n olunur. Sintaksis aşağıdakı kimidir:

ə

ə ə


  

while

  ( Dövrün Başa Çatma Şərti  ){

    Proqram Kodu;

  }


Bu zaman n  q d r ki, ş rt öd nir, y ni doğru qiym t alır Proqram Kodu t krar yerin  

ə ə ə


ə

ə

ə



ə

ə

ə



yetiril c k. Dövrün Başa Çatma Ş rti olaraq ist nil n ş rt verm k olar.

ə ə


ə

ə ə


ə

ə

Çalışma 8. while operatorundan istifad  etm kl  aşağıdakı işi yerin  yetir n proqram 

ə

ə ə


ə

ə

t rtib edin. İstifad çi klavituradan müxt lif sayda  d dl r daxil edir.  n son daxil olunan 



ə

ə

ə



ə ə ə

Ə

d din 0 olduğu m lumdur. İstifad çinin daxil etdiyi  d dl rin c mini hesablayın.



ə ə

ə

ə



ə ə ə

ə

H lli.



ə  Bu m s l nin h llind  c min hesablamanın sonunu mü yy nl şdirm k üçün h r-

ə ə ə


ə

ə ə


ə ə ə

ə

ə



d f  daxil olunan  d di 0-la müqais  ed c yik. N  q d r ki, istifad çinin daxil etdiyi 

ə ə


ə ə

ə

ə ə



ə ə ə

ə

d d 0-dan f rqli olacaq, istifad çinin daxil etdiyi  d d  vv lc d n daxil olunan  d dl rin



ə ə

ə

ə



ə ə ə ə ə ə

ə ə ə  


c minin üz rin   lav  olunmalıdır. İstifad çinin daxil etdiyi  d di yadda saxlamaq üçün x,

ə

ə ə ə



ə

ə

ə ə



 

onların c mini yadda saxlamaq üçün s d yiş nind n istifad  ed k.  vv lc  s -i 0-ra 

ə

ə

ə



ə

ə

ə Ə ə ə



m nims tm liyik. x -  is  0-dan f rqli h r-hansı bir  d d m nims tm liyik. x = 1; Dövrün 

ə

ə ə



ə ə

ə

ə



ə ə

ə

ə ə



başa çatma ş rtini f rqlidir operatorundan istifad  etm kl  ver c yik x != 0; . 

ə

ə



ə

ə ə


ə ə

Proqram kodu aşağıdakı kimi olar.

   

#include 



   

int


 main(){

    


       

int


 x,s;

       s = 

0

;

       x = 



1

;

         std::cout<<



""

Zehmet olmasa ededleri daxil edin, sonda 

0

  \n;


       

while

 ( x!=


0

 ){


        std::cin>>x;

        s = s + x;

      }

      std::cout<<



"Sizin daxil etdiyiniz ededlerin cemi = "

<

  }


3.2.3 do while operatoru

do while operatoru while operatoruna analojidir, sintaksis aşağıdakı kimidir:

  

do

{

    Proqram Kodu;



  } 

while

  ( Dövrün Başa Çatma Şərti  );

F rq ondadır ki, while operatorunda  vvlc  ş rt yoxlanırdı sonra Proqram Kodu icra 

ə

ə



ə ə

olunurdu, do while operatorunda is   vv lc  Proqram Kodu icra olunur sonra ş rt 

ə ə ə ə

ə

yoxlanılır. 



Calışma 9. Aşağıdakı işi yerin  yetir n proqram t rtib edin. İstifad çi klaviaturadan 

ə

ə



ə

ə

müxt lif  d dl r daxil edir. Proqram h min  d dl ri q bul etm lidir. İstifad çinin daxil 



ə ə ə ə

ə

ə ə ə



ə

ə

ə



etdyi  d d 5 -  bölündükd  proqram bu bar d  m lumat çap etm lidir.

ə ə


ə

ə

ə ə ə



ə

H lli .

ə

 Burada proqram sonsuz olaraq istifad çid n  d dl r q bul edir.  g r h min 

ə

ə ə ə ə ə



Ə ə ə

d dl rd n hansısa biri 5 -  bölünürs  onda dövr dayanır v  ekranda m lumat çap edir. 

ə ə ə ə

ə

ə



ə

ə

İstifad çinin daxil etdiyi  d din 5-  bölünm sini yoxlamaq üçün qalıq operatorundan 



ə

ə ə


ə

ə

istifad  ed c yik. 



ə

ə ə


Proqram kodu aşağıdakı kimi olacaq:

  

#include 



   

int


 main(){

     


int

 x;


   

   


do

{

   



     std::cin>>x;

   }


while

 ( x%


5

 != 


0

 );


  std::cout<<

"Sizin daxil etdiyiniz eded 5-e bolunur 

\n

"

;



}

3.2.4 continue v  break

ə

continue v  break operatorları dövr operatorlarının daxilind  istifad  olunur.

ə

ə

ə



break operatoru dövrd n d rhal çıxmaq üçün istifad  olunur.

ə

ə



ə

continue operatoru is  dövrün yeni tsikl  keçm si üçün istifad  olunur.

ə

ə

ə



ə

3.3 switch operatoru

switch operatoru seçim operatoru adlanır. switch operatorunun sintaksisi aşağıdakı 

kimidir:

switch

 ( dəyişən ) {



case

 qiymət1: 



/* əgər dəyişənin qiyməti == qiymət1 */

  

yerinə yetirilməli proqram hissəsi



break

;

case

 qiymət2: 

/* əgər dəyişənin qiyməti == qiymət2 */

  

yerin yetirilməli proqram hissəsi  



break

;

...



default



/* yuxardakı şərtlərin heç biri ödənmədikdə */

 

yerinə yetirilməli proqram hissəsi



}

switch opratoru d yiş nin qiym tini yuxarıdan aşağı case ifad sinin qarşısında dayanan 

ə

ə

ə



ə

qiym tl  yoxlayır v  b rab r olarsa onda iki nöqt  : - d n sonra g l n bütün operatorları 

ə ə

ə ə


ə

ə

ə



ə ə

yerin  yetirir. break rast g lin n yerd  switch opratoru işini dayandırır v  proqramda 

ə

ə ə


ə

ə

switch -d n sonra g l n oprator yerin  yetirilir. switch operatoru il  bağlı mühüm 



ə

ə ə


ə

ə

m qamlardan biri d  odur ki, case ifad l rind  qiym t kimi ancaq tam tipli d yiş nl rd n 



ə

ə

ə ə



ə

ə

ə



ə ə ə

istifad  etm k olar (int) . default seçimind n istifad  etm k vacib deyil.  g r qiym tl rd n

ə

ə

ə



ə

ə

Ə ə



ə ə ə  

heç biri öd nm s  onda default: seçimind  göst ril n operatorlar yerin  yetiril c k.

ə

ə ə


ə

ə ə


ə

ə ə


nümun  proqram:

ə

Çalışma 10. switch operatorundan istifad  etm kl  istifad çi klaviaturadan 1 qiym ti daxil

ə

ə ə


ə

ə

 



etdikd  ekranda "qirmizi", 2 daxil etdikd  "yashil", 3 daxil etdikd  is  "qara" s tri çap ed n

ə

ə



ə ə

ə

ə  



proqram t rtib edin.  g r istifad çi bu  d dl rd n f rqli r q m daxil ets , ona m lumat 

ə

Ə ə



ə

ə ə ə ə ə

ə ə

ə

ə



verin.

H lli. 

ə

#include 

int

 main()


{

int


 color = 

0

;



std::cout<<

"Zehmet olmasa 1,2 ve ya 3 qiymetini daxil edin:

\n

"

;



std::cin>>color;

switch

(color){


case

 

1



: std::cout<<

"qirmizi"

;

break

;

case

 

2

: std::cout<<



"yashil"

;


break

;

case

 

3

: std::cout<<



"qara"

;

break

;

default

: std::cout<<

"Zehmet olmasa 1,2 ve ya 3 daxil edin"

;

}



return

 

0



;

}

Çalışmalar

1. El  proqram yazın ki, istifad çid n 2  d d q bul etsin v  bunların böyüyünü çap etsin.

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə

2. El  proqram yazın ki, istifad çid n 3  d d q bul etsin v  bunların böyüyünü çap etsin.



ə

ə

ə



ə ə

ə

ə



3. El  proqram yazın ki, istifad çid n 5  d d q bul etsin v  bunların böyüyünü çap etsin.

ə

ə



ə

ə ə


ə

ə

4. El  proqram qurun ki, istifad çinin daxil etdiyi  d d sayda ekranda 'a' simvolu çap 



ə

ə

ə ə



etsin.

5. El  proqram qurun ki, 1 il  100 arasında olan  d dl r iç risind  3-  qalıqsız bölün n 

ə

ə

ə ə ə



ə

ə ə


ə

d dl ri çap etsin.

ə ə ə

6. Ele proqram qurun ki, 1 il  1000 arasında istifad çinin daxil etdiyi  d d  qalıqsız 



ə

ə

ə ə ə



bölün n  d dl ri çap etsin.

ə ə ə ə


7. El  proqram qurun ki, istifad çid n h r-hansı  d d q bul etsin.  g r bu  d d 100-d n

ə

ə



ə

ə

ə ə



ə

Ə ə


ə ə

ə  


böyük olarsa onda ekranda 100 d f  'c' simvolu çap etsin, 50 il  100 arasında olarsa 

ə ə


ə

ekranda h min  d d sayda 'b' simvolu çap etsin, 50 -d n kiçik olarsa h min  d d sayda 

ə

ə ə


ə

ə

ə ə



'a' simvolu çap etsin.

8.(*) for dövr operatorundan istifad  etm kl  ekranda sonsuz olaraq "unix" k lm sini çap 

ə

ə ə


ə ə

ed n proqram yazın.

ə

9. while dövr operatorundan istifad  etm kl  ekranda sonsuz olaraq "linux" k lm sini çap



ə

ə ə


ə ə

 

ed n proqram yazın.



ə

$4 Funksiyalar.

4.1 Funksiya anlayışı

Funksiya adı olan kod hiss sidir hansı ki, proqramın ist nil n yerind n "çağırıla" bil r. 

ə

ə ə


ə

ə

Funksiyanı çağırdıqda o icra olunmağa başlayır v  işini yekunlaşdırdıqdan sonra "geri 



ə

qayıdır". Bundan  lav  funksiyanı çağırark n ona parametr d  ötürm k olar. 

ə

ə

ə



ə

ə

4.2 Funksiyanın elanı

Proqramda funksiyadan istifad  ed  bilm k üçün  vv lc  onu "elan" etm k t l b olunur. 

ə

ə



ə

ə ə ə


ə ə ə

Funksiyanın elanı s trind  funksiyanın adı, q bul etdiyi parametrl rin tipi v  qaytardığı 

ə

ə

ə



ə

ə

n tic nin tipi göst rilir. 



ə ə

ə

Funksiyanın elanı sintaksisi aşağıdakı kimidir:



   Funksiyanın_tipi  Funksiyanın_adı (Parametrlər) ;

Funksiyanın_tipi

Funksiyanın_tipi funksiyanın qaytardığı n tic nin tipini bildirir. H r-bir funksiya icra 

ə ə


ə

olunduqda mü yy n n tic  qaytara bil r, misal üçün  d d, simvol, s tir. Bu zaman 

ə ə

ə ə


ə

ə ə


ə

funksiyanın tipi olaraq  d d, simvol, s tir v.s. tip göst rilir.  g r funksiya heç bir n tic  

ə ə

ə

ə



Ə ə

ə ə


qaytarmırsa bu zaman Funksiyanın_tipinin yerin  void yazılmalıdır.

ə

Funksiyanın_adı



Funksiyanın_adı funksiyaya müraci t etm k üçün istifad  olunur. 

ə

ə



ə

Parametrl r

ə

Parametrl r funksiyaya ötürül n başlanğıc m lumatların tipini bildirir. Bu zaman 



ə

ə

ə



parametrl rin tipi v  adı vergüll  ayrılmaqla sıralanır, aşağıdakı kimi:

ə

ə



ə

tip1 par1, tip2 par2, v.s.

Qeyd ed k ki, parametrl r s trind   sas tipl r ön mlidir, adlar buraxıla bil r.

ə

ə ə



ə ə

ə

ə



ə

tip1, tip2, v.s.

g r funksiya heç bir parametr q bul etmirs  bu zaman parametrl rin yerin  void 

Ə ə


ə

ə

ə



ə

yazılmalıdır.



Yüklə 362,54 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin