Chinor fayzi baland
§ 8.3. Soliq tizimiga kadrlar tayyorlash siyosati
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
§ 8.3. Soliq tizimiga kadrlar tayyorlash siyosati
Har bir tashkilotning ish yuritish uslubi, unga yuklatilgan vazifa va vakolatlari bilan bog‗liq faoliyatidagi yutuq va kamchiliklar bevosita uning boshqaruv shakli, tizimi hamda tashkilotdagi kadrlarning bilimi, malakasi va tajribasi bilan bog‗liq jarayon bo‗lgani sababli respublikada soliq sohaning rivojlanishida ham kadrlar tayyorlash masalasi muhim ahamiyat kasb etdi. O‗zbekiston SSRda moliya – soliq sohalarida kadrlar tayyorlash masalasi jiddiy muammolardan biri bo‗lgan. Xususan, mutaxassis kadrlar borasidagi yetishmovchiliklar soliq sohasini rivojlanishida bir qator muammolarni keltirib chiqargan edi. Ushbu muammolarga oid tarixiy ma‘lumotlar bugungi kunda respublikaning arxivlarida saqlanayotgan ko‗plab hujjatlarda o‗z aksini topgan. Ikkinchi Jahon urushidan keyingi yillarda soliq sohasidagi kadrlar yetishmovchiligi o‗z navbatida soliq yig‗imi borasida bir qator muammolarni keltirib chiqargan edi. Xususan, hududiy soliq idoralarida faoliyat olib borgan nomutaxassis, o‗rta ta‘lim yoki sirtqi ta‘limda tahsil olgan yetarli malakaga ega bo‗lmagan xodimlarining soliq yig‗imi ijrosini olib borganligi hamda aholining huquqiy ongining yetarli darajada emasligi sababli, soliq yig‗imini noto‗g‗ri yoki reja bo‗yicha undirilmaslik holatlari ko‗plab kuzatilgan. Tadqiq etilayotgan yillarda soliq ishi amaliyotidagi jiddiy kamchilik va xatoliklarning asosiy sabablaridan yana biri bu viloyatdagi moliya organlari tomonidan hisobga olish va hisobotlar topshirish ishlarining belgilangan tartibda yuritilmasligi hamda tegishli bo‗limlar tomonidan nazorat – taftish ishlari qoniqarsiz tashkil qilinganligi bilan izohlanadi. 205 Shu o‗rinda qayd etish kerakki, Ikkinchi jahon urushidan so‗ng mamlakat miqyosida iqtisodiyotni tiklash borasida olib borilgan o‗zgarishlar jarayonida moliya va soliq sohasini isloh qilishga ham e‘tibor qaratilib, respublika Moliya vazirligining birliklari qayta taqsimlandi (soliq boshqarmasa uning tarkibida faoliyat yuritgan edi). Jumladan, 1948 yildai O‗zbekiston SSRning Qoraqalpog‗iston ASSR Moliya vazirligi va 9 ta viloyat moliya bo‗limiga jami 390 ta shtat ajratilgan 188 . Ushbu 390 ta xodimning 64 nafari (18%) soliq va soliqqa tortish bo‗limlarida faoliyat olib borgan. Viloyat kesimida tahlil qilinadigan bo‗lsa, Toshkent viloyati Moliya bo‗limidagi 44 shtatning 7 tasi soliqlar va yig‗imlar bo‗limiga tegishli bo‗lib, ya‘ni 16 % ni soliqchilar tashkil etgan 189 . Boshqa viloyatlarda bularning soni bo‗limda 6 ta shtat birligi bo‗lgan. Shu o‗rinda ta‘kidlash lozimki, hududiy jihatdan kichikroq bo‗lgan 35 ta shtat birligi mavjud hududlarda ham soliqchilarni soni bittaga kamaytirilgan, bu soliqchilarga ehtiyoj katta bo‗lganligidan dalolat beradi. O‗sha davrda viloyatlardagi soliqlar va yig‗imlar bo‗limida, bo‗lim boshlig‗i, reja va hisobga olish bosh inspektori, kolxoz qishloq xo‗jaligi va daromad solig‗ini yig‗ish bo‗yicha bosh inspektor, shahar soliq to‗lovlari bo‗yicha bosh inspektor, bosh soliq taftishchisi (revizor) va soliq taftishchisi lavozimlari bo‗lgan. Aynan tadqiqotning xronologik davri bo‗yicha soliq xodimlarining oylik maoshlari haqida ham hujjatlarda ma‘lumotlar saqlangan bo‗lib, masalan, soliqlar va yig‗imlar bo‗limi boshlig‗i (1075 rubl) eng yuqori maosh olgan bo‗lsa, eng kam maoshni taftishchi (805 rubl) olgan 190 . Shu o‗rinda qayd etish joizki, respublika miqyosida soliq tizimini isloh qilish borasida chora-tadbirlar belgilanishi va tizimda o‗zgarishlar qilinishiga qaramasdan viloyatlardagi xodimlarning bilimi, malakasi va 188 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1098-yigʼmajild, 40-varaq. 189 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1098-yigʼmajild, 5-varaq. 190 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1098-yigʼmajild, 40-varaq.. 206 tajribasining pastligi oqibatida soliq yig‗ish va undirish masalasida ko‗plab kamchiliklar kuzatildi. Jumladan, bu paytda ―Xorazm viloyati moliya bo‗limi hamda tuman va shahar moliya bo‗limlari kadrlar tanlash, ularni ishga olish va soliqchi xodimlarining malakasini oshirish bilan jiddiy shug‗ullanilmagani, soliq apparati xodimlarining 97,8 foiz o‗rta ma‘lumotli bo‗lgani, ba‘zi tuman moliya bo‗limlarida apparat tasodifiy va ishonchsiz xodimlar hisobiga to‗ldrilgania, bu esa katta miqdordagi kadrlar qo‗nimsizligiga sabab bo‗lgani (1948 yilda viloyat bo‗yicha soliq sohasidagi xodimlaring 33 foizi o‗zgargan)‖ 191 – statistik ma‘lumotlarda keltiriladi. Xorazm viloyat ijroiya qo‗mitasi va O‗zbekiston SSR KP(b) Viloyat qo‗mitasi byurosi viloyat moliya bo‗limi O‗zbekiston SSR KP(b)ning ―Davlatni aldash va moliya organlari faoliyatida soliq siyosati o‗zgartirilishi faktlari to‗g‗risida‖gi qarorida o‗zi uchun kerakli xulosalarni chiqarmaganligini ta‘kidlanadi. Aynan ushbu qarorning ko‗p qismi bajarilmaganligi sababli viloyatda 1949 yil 1 avgust holatiga soliqlar bo‗yicha 1225 ming rubldan ko‗p miqdordagi qarzdorlik to‗planib qolgan edi 192 . Aslini olganda tegishli davlat organlari tomonidan soliqlar masalasiga yetarli darajada e‘tibor qaratilmagani, ushbu tizim uchun ishonchli va vijdonli kadrlarni tanlash bilan jiddiy shug‗ullanmagani ko‗p hollarda soliq qonunchiligining buzilishiga olib kelgan edi. Shu munosabat bilan Xorazm viloyat ijroiya qo‗mitasi va O‗zbekiston SSR KP (b) viloyat qo‗mitasi tomonidan ―Soliq ishidagi jiddiy kamchiliklarni bartaraf etish va mahalliy moliya organlarida belgilangan davlat intizomini o‗rnatish uchun zarur choralarni ko‗rish, reja asosidagi faoliyatini ta‘minlash hamda kolxozlardan olinadigan daromad solig‗i, avans to‗lovlarini noqonuniy ravishda ko‗p miqdorda undirilishiga chek qo‗yish, kadrlarni tanlash, ishga qabul qilish va tarbiyalash ishlarini takomillashtirish, ularning siyosiy va kasbiy 191 OʼzMА, R-837-fond, 33-roʼyxat, 6190-yigʼmajild, 124-varaq. 192 OʼzMА, R-837-fond, 33-roʼyxat, 6190-yigʼmajild, 125-varaq. 207 malakalari oshirilishini ta‘minlash, moliya apparatiga tasodifiy va ishonchsiz shaxslar kirishiga yo‗l qo‗ymaslik, apparatga mahalliy millatga mansub bo‗lgan xodimlarni hamda o‗zbek ayollarni (1949 yil oxiriga qadar ularning soni xodimlar umumiy sonining 30 foizdan kam bo‗lmasligi lozim) jalb qilishga alohida e‘tibor qaratish‖ 193 – kabi vazifalarni belgilab bergan edi. Lekin belgilangan vazifalarning aksariyati qog‗ozda qolib ketib, soliq sohasini malakali kadrlar bilan ta‘minlash masalasi keyingi yillarda ham dolzarbligicha qolaverdi. Statistik ma‘lumotlarda keltirilishicha, O‗zbekiston SSR Moliya vazirligida 1950 yil jami 142 ta 194 , 1951 va 1952 yillarda 195 144 ta shtat bo‗lgan. Vazirlik belgilangan funksional vazifalariga ko‗ra 6 ta boshqarma, 9 ta bo‗lim va qo‗riqlash qismlaridan iborat bo‗lgan. Moliya vazirligi apparatida (1952 yilgi ma‘lumot) 139 nafar xodim faoliyat yuritib, Moliya vaziri M.I.Isametdinovning o‗zi ham o‗rta ma‘lumotga ega bo‗lgan. Vazirlikdagi shtatlar bo‗linishi tahliliga ko‗ra, uning tarkibida faoliyat olib borayotgan xodimlarning 45 foizi oliy ma‘lumot, 39 foizi o‗rta ma‘lumot va 16 foizi o‗rta maktab ma‘lumotga ega bo‗lgan. Xodimlarining milliy tarkibi esa quyidagicha bo‗lgan: vazirlikda 9 dan ortiq millat vakillari faoliyat yuritib, ulardan rus millatiga mansub xodimlar 60 %, o‗zbek millatiga mansub xodimlar 13 %, yahudiy millatiga mansub xodimlar 0,9 % ni tashkil etgan bo‗lsa, qolgan qismini tatar, ukrain, gruzin, arman, belorus va polyak millatiga mansub xodimlar tashkil etgan. Vazirlik xodimlarining jinsiy tarkibiga ko‗ra 47 %i erkaklar va 53 %i ayollardan iborat bo‗lgan 196 . Moliya vazirligining bitta boshqarmasi Soliqlar va yig‗imlar boshqarma bo‗lib, uning tarkibidagi rejalashtirish, qishloq xo‗jaligi to‗lovlari, shahar va mahalliy soliqlar, reviziya (taftish) bo‗limlarida jami 14 nafar xodim faoliyat yuritgan edi (1952 yil) 197 . 193 OʼzMА, R-837-fond, 33-roʼyxat, 6190-yigʼmajild, 126-varaq. 194 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1251-yigʼmajild, 227-varaq. 195 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1251-yigʼmajild, 31-varaq. 196 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1251-yigʼmajild, 31-varaq. 197 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1418-yigʼmajild, 220-varaq. 208 Shu o‗rinda, vazirlikning rasmiy hujjatlaridagi ma‘lumotlarga tayangan xolda viloyatlar kesimidagi statistikaga qaraladigan bo‗lsa, 1950 yilga kelib shtatlar soni yanada yanada ko‗payganini ko‗rish mumkin. Masalan, 1950 yilda birgina Xorazm viloyatida soliq xodimlari 181 tani tashkil etib, ulardan 95 % mahalliy kadrlar va 13 % ayollar (boshqa viloyatlarga qaraganda mahalliy xodimlarning ulushi yuqoriligi qayd etiladi) bo‗lgan. Oliy ma‘lumotlilar – 1 ta, tugallanmagan o‗rta maktab – 78 ta, o‗rta ma‘lumot – 28 ta, o‗rta maktab – 68 tani tashkil etgan 198 . Bundan tashqari tugallanmagan o‗rta maktab 40 % dan ko‗p bo‗lgan, o‗rta maktabni tugatganlar 37,5 %ga to‗g‗ri kelgan. Aynan shu yilda Toshkent viloyati moliya bo‗limida, soliq lavozimida ishlovchilar 6 tani tashkil etib, ulardan 3 nafari rus, qolgan 3 tasi arman, o‗zbek va yahudiy millatiga mansub xodimlar bo‗lgan. Ulardan ikki nafari oliy ma‘lumotga ega bo‗lib, 3 nafari esa o‗rta maxsus va bittasi tugallanmagan o‗rta ma‘lumotga ega bo‗lgan 199 . O‗zbekiston SSRda tumanlar kesimida moliya xodimlari 3294 ta bo‗lsa, shulardan soliq sohasida ishlovchilar 1995 tadan iborat bo‗lib, 60% dan ko‗proqni tashkil etgan. Bu paytda O‗zbekiston SSR tumanlari moliya bo‗limida Davlat daromadlari bo‗yicha inspeksiya bo‗lib, uning tarkibida tuman moliya bo‗limi mudiri o‗rinbosari inspeksiya boshlig‗i, katta inspektor, bosh iqtisodchi, iqtisodchi va inspektorlar faoliyat yuritgan 200 . Shuni alohida qayd etish joizki, O‗zbekiston SSR Moliya vazirligi shtatlar jadvalini o‗zi mustaqil ravishda tasdiqlash huquqiga ega bo‗lmagan, shtatlar SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Davlat Shtat Komissiyasi tomonidan tasdiqlangan. Masalaga bunday yondoshuv ittifoqdosh respublikalardagi hududiy xususiyatlarni hisobga olishda ayrim qiyinchilik va muammolarni yuzaga keltirgan edi. 198 Xorazm VDА, R-40-fond, 1-roʼyxat, 111-yigʼmajild, 9-varaq. 199 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 165-166-167-varaqlar. 200 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1504-yigʼmajild, 95-varaq. 209 O‗zbekiston SSR Ministrlar Soveti tomonidan 1955 yil 13 yanvarda (15-sonli) qabul qilingan qaror asosida O‗zbekiston SSR Moliya vazirligining tuzilmasi qayta shakllantirilgan 201 va bu tuzilma vazir M.Isametdinov tomonidan tasdiqlangan. Vazirlikning tuzilmasining rahbariyat qismiga e‘tibor qaratsak, unda 7 ta shtat bo‗lib, vazir – M.Isametdinov, uning birinchi o‗rinbosari – V.I.Yuran, ikkinchi o‗rinbosari – X.M.Gafurov, uchinchi o‗rinbosari – G.X. Xalilov, Moliya vaziri yordamchisi – M.V. Chekasin, Maxsus ishlar bo‗yicha katta inspektor – N.P. Fokina, huquqshunos maslahatchi – M.A. Avrunin kabilar ishlaganini ko‗rish mumkin (ulardan bittasi o‗zbek, qolganlari boshqa millat vakillari bo‗lgan). Vazirlikdagi 5 ta boshqarmadan ikkitasida soliq bilan bog‗liq bo‗limlar faoliyat yuritgan. Jumladan, Davlat daromadlar boshqarmasining tarkibida Aylanma mablag‗lardan undiriladigan soliqlarni rejalashtirish va ro‗yxatga olish bo‗limi (4 ta xodim), shuningdek, Soliqlar va yig‗imlar boshqarmasida Shahar va mahalliy qishloq soliqlarini undirish bo‗limlari (12 ta xodim) faoliyat olib borgan. Ikkita boshqarma xodimlarini qo‗shib hisoblaganda 26 nafarni tashkil etgan. Vazirlik shtat birligida 143 ta xodim faoliyat olib borgan bo‗lsa, soliqchilar 11% ni tashkil etgan 202 . Soliq xodimlarining 1955 yildagi milliy tarkibi va kadrlarning ma‘lumotini viloyatlar kesimida tahlil qiladigan bo‗lsak, bu paytda Andijon viloyati moliya bo‗limida 35 ta shtat birligi bo‗lib, ulardan 5 tasi soliqchilarga ajratilgan. Bu xodimlarning 3 nafari o‗zbek, rus va yahudiy (1) bo‗lib, ularning 4 nafari o‗rta va 1 nafari tugallanmagan ma‘lumotga ega bo‗lishgan. Shuni alohida ta‘kidlab o‗tish lozimki, shu yili viloyatda bitta ham oliy ma‘lumotli mutaxassis faoliyat yuritmagan edi 203 . Namangan viloyati moliya bo‗limida 42 ta shtat birligidan 6 tasi soliq sohasiga berilgan. Ular milliy tarkibiga ko‗ra, o‗zbek va tatar (2 201 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1641-yigʼmajild, 123-varaq. 202 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1641-yigʼmajild, 124-125-varaqlar. 203 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 171-172-varaqlar. 210 tadan), rus va eron (1 ta) millat vakillaridan, ma‘lumoti bo‗yicha 2 ta oliy, 1 ta o‗rta va 3 ta tugallanmagan o‗rta ma‘lumot ega xodimlardan iborat bo‗lgan 204 . Samarqand viloyati moliya bo‗limida 43 ta shtat birligidan 7 tasi soliq lavozimi bo‗lgan. Milliy tarkibiga ko‗ra, o‗zbek, arman va rus (1), tatar (2), eron (2) millat vakillari ishlagan. Ma‘lumotiga ko‗ra, soliq bo‗limi boshlig‗i 2-bosqich moliya texnikumi talabasi, 1 nafari oliy ma‘lumotli, 1 nafari boshlang‗ich ta‘limni tugatgan va 4 nafari tugallanmagan o‗rta ma‘lumot ega bo‗lganlar 205 . Buxoro viloyati moliya bo‗limida 33 ta shtat birligi bo‗lib, shundan 5 tasi soliqchilar bo‗lishgan. Ulardan rus (1), tatar (3) va 2 nafari qumiq millati vakillari bo‗lgan bo‗lsa, ular ma‘lumoti bo‗yicha 2 tasi o‗rta 4 nafari tugallanmagan o‗rta ma‘lumot ega bo‗lgan 206 . Qoraqalpog‗iston ASSR Moliya vaziri tomonidan jami 42 ta shtat birligi tasdiqlangan bo‗lib, shundan 7 ta lavozim soliqchilarga berilgan. Soliqchilarning tarkibida bo‗lim boshlig‗idan tashqari 3 ta o‗rta maktab va 1 tasi oliy ma‘lumot, 2 ta o‗rta ma‘lumotlilar bo‗lgan 207 . Shu o‗rinda qayd etish kerakki, 1956 – 1959 yillar oralig‗ida Moliya vazirligining boshqaruv tizimida muntazam o‗zgarishlar bo‗lib, vazirlikning davlat daromadlari boshqarmasida savdo aylanmasi solig‗i va davlat daromadlar, kolxozlardan tushadigan soliq hisob kitobi bo‗limlari ham tuzilgan edi. 1960 yil vazirlikda shtatlar soni oshirilib, 168 ta yetkazilgan. Vazirlik 8 ta boshqarmadan tuzilgan bo‗lib, bularning ichida xodimlar soni jihatidan ikkinchi o‗rinda turgan Davlat daromad boshqarmasi to‗rtta bo‗limdan ya‘ni, aylanma mablag‗lar solig‗i bo‗lim, daromadlardan soliq undirish bo‗limi, soliq va boshqa qo‗shimcha daromadlarni yig‗ish bo‗limi hamda rejalashtirish va ro‗yxatga olish 204 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 173-175-varaqlar. 205 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 176-varaq. 206 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 177-varaq. 207 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 1516-yigʼmajild, 182-183-varaqlar. 211 bo‗limlaridan iborat bo‗lgan 208 . Boshqarma tarkibida 24 ta xodim faoliyat yuritgan bo‗lsa, 14% dan ortig‗ini soliqchilar tashkil etgan. 1970-yil Moliya vazirligining tarkibida 203 ta xodim Davlat daromadlar boshqarmasida 4 ta bo‗lim 27 ta xodim bo‗lgan bo‗lsa, 13% dan ortig‗ini soliqchilar tashkil etgan 209 . 1976-yil 9-martdagi O‗zbekiston SSR Moliya vaziri o‗rinbosari U.Sattorov tomonidan tasdiqlangan shtat jadvalida xodimlar soni 231 tani tashkil etib, vazirlik rahbariyat, 12 ta boshqarma, 7 ta bo‗limdan iborat bo‗lgan. Davlat daromadlar boshqarmasi, rahbariyat, shuningdek, quyidagi beshta bo‗limdan: savdo aylanmasi solig‗i bo‗lim, daromadlardan soliq undirish bo‗limi, soliq bo‗limi, boshqa qo‗shimcha daromadlarni yig‗ish bo‗limi, rejalashtirish va ro‗yxatga olish bo‗limlaridan iborat bo‗lgan. Xodimlarning umumiy soni 29 tani tashkil etib, vazirlik xodimlarining 12,5% dan ortig‗i soliqchilar bo‗lishgan 210 . Ma‘lumotlar tahliliga ko‗ra har besh yilda moliya sohasida shtatlar soni o‗sib borgani kuzatiladi. O‗z navbatida, moliya sohasida shtatlar sonining oshishi soliq sohasida shtatlar sonining o‗sishiga ta‘sir etgan. Xususan, 1980 yilda O‗zbekiston SSR Moliya vazirligi shtatlar soni tarkibida 252 taga yetgan bo‗lsa, ulardan oliy ma‘lumotlilar soni 6 taga, o‗rta ma‘lumotlilar 26 ta, nomutaxassislar 2 taga kamaygan. Moliya va soliq sohasidagilarning 244 tasi mutaxassis bo‗lib, ular jami xodimlarning 99,6% tashkil etgan 211 . 1980-yilda Davlat daromadlar boshqarmasining strukturasida o‗zgarishlar amalga oshirilib, uning tarkibida oltinchi – taftish (reviziya) bo‗limi tashkil etiladi. Shu o‗rinda ta‘kidlash joizki, respublika soliq siyosati va soliq boshqarmasi (Moliya vazirligi tasarrufidagi) strukturasida amalga oshirilgan o‗zgarishlarga qaramay, soliq tizimidagi kamchiliklar keyingi yillarda ham kuzatildi. Xususan, O‗zbekiston SSR Moliya vazirligi 208 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 2507-yigʼmajild, 78-87 varaqlar. 209 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 3486-yigʼmajild, 155-156-varaqlar. 210 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 4269-yigʼmajild, 3-13 varaqlar. 211 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 4886-yigʼmajild, 117-varaq. 212 tomonidan Qoraqalpoq ASSR Moliya vaziri, viloyat moliya bo‗limlari va Toshkent shahar moliya bo‗limiga 1982 yilda soliq hisobotini tuzishdagi kamchiliklar to‗g‗risida yuborilgan maktubda keltirilishicha, ―xodimlar o‗rtasida shunday holatlar bo‗lganki, hattoki arifmetik xatolarga yo‗l qo‗yilgan hamda boshqa hisobotlar yoki mazkur hisobotning bo‗limlari o‗rtasida bog‗liqlik mavjud bo‗lmagan‖ 212 . Masalan, ―Buxoro viloyat moliya bo‗limining ―1982-yil uchun qishloq xo‗jaligi solig‗i to‗lovchilarini hisobga olish va soliq summasini hisoblash natijalari to‗g‗risida‖gi 14-gd. sonli shakl hisobotida qishloq xo‗jaligi solig‗i bo‗yicha imtiyoz taqdim etilgan kolxozchilar xo‗jaliklari soni noto‗g‗ri hisoblangan. Bu hisobotda Jizzax viloyat moliya bo‗limi ham kolxozchilar xo‗jaliklari bilan bir xil asoslarda soliqqa tortiladigan va imtiyoz taqdim etilgan ishchi hamda xizmatchilar xo‗jaliklari sonini hisoblashda aynan shunday xatoga yo‗l qo‗yganlar. Qashqadaryo viloyat moliya bo‗limi tomonidan ushbu hisobotning birinchi bo‗limida hisobga olingan xo‗jaliklar soni 2948 taga ko‗p ko‗rsatilgan‖ligi – qayd etiladi 213 . Shuni alohida ta‘kidlash joizki, bu davrda soliq sohasidagi kamchiliklar respublikadagi barcha viloyat, shahar va tumanlarida kuzatilgan edi. Sovet jamiyatida boshlangan ―qayta qurish‖ siyosati, iqtisodiy qarash va mezonlarning o‗zgarishi soliq sohasiga ham ta‘sir qildi. Jumladan, 1990 yil 3 aprelda Moliya vazirligi tasarrufidagi boshqarma o‗rnida ―Davlat bosh soliq inspeksiyasi‖ tashkil etilib 214 , inspeksiya 14 bo‗limdan iborat bo‗ldi. Hududiy jihatdan bitta viloyat misolida tahlil etiladigan bo‗lsa, masalan, Samarqand viloyati soliqlar inspeksiyasi boshlig‗i Sh.Safarov tomonidan 1990 yil 1 iyundagi tasdiqlangan ma‘lumotga ko‗ra viloyat kesimida soliq sohasining tuzilishi rahbariyat va 6 ta bo‗limdan iborat 212 OʼzMА, R-93-fond, 15roʼyxat,5198-yigʼmajild, 4-varaq. 213 OʼzMА, R-93-fond, 15-roʼyxat, 5198-yigʼmajild, 5-varaq. 214 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 6530-yigʼmajild, 1-5 varaqlar. 213 bo‗lgan 215 . Bular: Rahbariyat – Davlat soliq inspeksiyasi boshlig‗i, Davlat soliq inspeksiyasi boshlig‗i muovini, Sekretar-mashinistka va Bosh buxgalterni tashkil etgan. Shuningdek, davlat ijara, qo‗shma va boshqa korxonalar soliqlari hamda resurslari to‗lovlari bo‗limi bo‗lib, uning tarkibida 6 ta xodim faoliyat olib borgan. Inspeksiya boshlig‗i muovini – bo‗lim boshlig‗i, Bosh davlat soliq inspektorlari, Katta davlat soliq inspektorlari va Davlat soliqlar inspektoridan iborat bo‗lgan. Shu bilan birga, kooperativ korxonalar, jamoat tashkilotlari va jamoat xo‗jaliklari soliqlari bo‗limi ham faoliyat yuritib, unda 5 ta xodim – bo‗lim boshlig‗i, Katta davlat soliq inspektorlari va Davlat soliq inspektorlari xizmat qilgan. Aholidan tushadigan soliqlar va boshqa soliqlar bo‗limida 3 nafar xodimlar, ya‘ni, bo‗lim boshlig‗i, Bosh davlat soliq inspektori va Davlat soliq inspektorlari faoliyat yuritgan. Soliq inspeksiyalari ishlarini nazorat qilish va tashkiliy instruktorlik bo‗limi mavjud bo‗lib, unda bo‗lim boshlig‗i, Bosh davlat soliq inspektori va Davlat soliq inspektorlari ishlagan. Hisob, analiz, statistika va umumlashgan rejalashtirish bo‗limida esa – bo‗lim boshlig‗i, Katta davlat soliq inspektori va Davlat soliq inspektorlari faoliyat yuritgan. Umumiy bo‗limda 3 ta xodim faoliyat olib borgan bular – bo‗lim boshlig‗i mutaxassislar bo‗yicha inspektor, inspektor va xo‗jalik bo‗limi boshliqlaridan iborat bo‗lib, viloyatda 28 ta xodim ish olib borgan 216 . Shu o‗rinda alohida qayd etish kerakki, tahlil etilayotgan yillarda sovet davlati tomonidan O‗zbekistondagi soliq idoralarini yetakchi mutaxassislar bilan ta‘minlaydigan bitta ham oliy o‗quv yurti ochilmadi. Bu davrda faoliyat yuritgan Toshkent Xalq xo‗jaligi instituti, Toshkent Moliya iqtisodiyot instituti va Samarqand qishloq xo‗jaligi institutlari asosan moliya sohasiga kadrlar tayyorlab beruvchi oliy o‗quv yurtlari hisoblangan edi. 215 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 6331-yigʼmajild, 62-varaq. 216 OʼzMА R-93-fond, 15-roʼyxat, 6331-yigʼmajild, 63-varaq.. 214 Aslini olganda, respublika soliq idoralarida faoliyat yuritgan xodimlarning aksariyati o‗rta maxsus bilimga ega bo‗lgan mutaxassislar edi. Ular respublikaning turli viloyatlari va qo‗shni ittifoqdosh respublikagi o‗quv yurtlari, jumladan, Samarqand moliya texnikumi, Qoraqalpog‗iston ASSR Moliya texnikumi, Ashxobod moliya texnikumi, Toshkent moliya texnikumi va boshqalarda ta‘lim olgan edi. Bu haqda, soliq idora xodimlarining ayrimlari oliy ma‘lumotli bo‗lish uchun Toshkent Xalq xo‗jaligi institutida (sirtqi) yoki boshqa moliya texnikumlarida (ayniqsa, ―Soliq va aholi hamda kolxozlardan yig‗im undirish‖, ―Yig‗im undirish va soliq bo‗yicha moliyachi‖ yo‗nalishlarida) 217 tahsil olgani haqida o‗sha davrdagi arxiv hujjatlarida ham ma‘lumotlar keltiriladi 218 . Xulosa qilib aytganda, tadqiq etilayotgan yillarda respublika soliq siyosatidagi islohotlar, ayrim soliqlarning bekor qilinishi hamda soliq boshqarmasi (Moliya vazirligi tasarrufidagi) strukturasida amalga oshirilgan o‗zgarishlarga qaramay, soliq tizimidagi kamchiliklar doimiy ravishda kuzatildi. Bu jarayonning o‗ziga xos obyektiv va subyektiv sabablari bo‗lib, ulardan biri soliq organlarining shaxsiy tarkibini malakali va tajribali kadrlar bilan ta‘minlash masalasi edi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|