Chinor fayzi baland

§ 10.2. Soliqning qurbonliklar va kollektiv ehtiyojlar nazariyalari 
Keyingi 
davrlarda 
asta-sekin 
huquqiy 
davlat 
to‗g‗risidagi 
ta‘limotlarning rivojlanishi soliqlarning majburiylik xususiyatiga 
asoslangan yangi nazariyalar (qurbonliklar nazariyasi va kollektiv 
(jamoaviy) ehtiyojlar nazariyasi) paydo bo‗lishiga olib keladi. Bu 
nazariyalar soliqni davlat xarajatlarini qoplash manbai sifatida davlat 
tomonidan 
qondiriladigan 
jamoaviy 
ehtiyojlardan kelib chiqadigan majburiyat 
sifatida talqin qildi. Ushbu nazariyalar 
soliqlarning mohiyati va xususiyati bo‗yicha 
qarashlarda keskin burilish yasadi. 
Rus olimi, professor I.I.Yanjul (1846-
1914) o‗zining 
davrida ―soliq 
deganda 
davlat 
yoki 
jamiyat 
vakillari 
bo‗lgan ijtimoiy 
guruhlar tomonidan ijtimoiy ehtiyojlarni 
qondirish yo‗lidagi xarajatlarni qoplash 
uchun qonuniy yo‗l bilan fuqarolarning 
xususiy mulkidan undiriladigan bir 
263
Yahyoev Q.А. Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti. - T.: Fan va texnologiyalar markazi, 2003. - 14 
b. 

---

252 
tomonlama iqtisodiy qurbonlikni tushunish kerak‖
264
, degan fikrni ilgari 
suradi. 
Shuningdek, rus olimi A.Isayev (1851-1924) davlatning kutilmagan 
xarajatlarini qoplash manbalarini byudjet qoldig‗i (byudjet profitsiti), 
harbiy vaqtlarda xarajatlarni qoplash bo‗yicha maxsus fond, boshqa 
davlatlar kontributsiyasi (tovon puli, o‗lpon), soliqlar va davlat krediti 
(qarzi) sifatida tavsiflar ekan, fuqarolarning qurbonliklarini ham shular 
qatoriga kiritadi. 
Uning fikricha, soliqlar – davlatning umumiy va o‗zini-o‗zi 
boshqarish xarajatlarini qoplash uchun xizmat qiladigan xususiy 
xo‗jaliklarning majburiy pul to‗lovlaridir
265
.