Chinor fayzi baland

“suyurg„ol”
etilgan hududlar Old Osiyo, Kavkaz, Iroq va Barbiy 
Eronning hududlari bo‗lib, uning maydoni qariyb 3 million kvadrat 
kilometrni tashkil etgan. 
Pirmuhammad Mirzo
47
ga topshirilgan hududlar Xuroson, Shimoliy 
Hindiston, Movarounnahr va Qipchoq bilan birga 7-8 million kvadrat 
kilometrni egallagan edi. Ana shu ulkan saltanat hududiy jihatdan 
46
Mironshoh Mirzo Аmir Temurning uchinchi oʼgʼil farzandi. Ozarbayjonni boshqarar edi. U bu yurtda 
koʼplab obodonlashtirish ishlari olib borgan. https://e-tarix.uz/maqolalar/627-maqola.html 
47
Аmir Temurning birinchi oʼgʼli Jahongir Mirzoning kichik oʼgʼli.

---

105 
Kushonlar, Saljuqiylar, Xorazmshohlar kabi imperiyalarining vorisi - 
ya‘ni, Buyuk Ipak yo‗li vorisi edi. 
Bu davrda yirik va mayda feodal yer egalarining asosiy qismi 
suyurg„ol
mulklarga ega edilar.
Suyurg‗ol yerlar hajmi, sharti hamda yer va yorliqqa ega 
shaxslarning tabaqasi jihatidan turlicha bo‗lgan. Odatda, shahar yoki 
viloyatlardan tortib to alohida qishloqqacha suyurg‗ol shaklida in‘om 
etilgan. Butun bir shahar yoki viloyat ko‗pincha hukmron sulola 
namoyandalari yoki yirik harbiy va davlat mansabdorlariga berilgan.
Suyurg‗ol egasiga o‗z suyurg‗oli doirasida amaldorlar tayinlash, 
soliqlar va turli to‗lovlarni to‗plash hamda aybdorlarni jazolash huquqi 
berilgan. Abdurazzoq Samarqandiyning yozishicha, Shoxrux davrida 
Xorazm - Shoh Malik; Farg‗ona - Mirzo Ahmad; Tus, Mashhad, 
Obivard, Nisoni o‗z ichiga olgan Xuroson - Boysung‗ur; Qobul, Bazna 
va Qandaxor viloyatlari Mirzo Qaydu bahodirning suyurg‗oli edi. 
Suyurg‗ol yorlig‗iga ega bo‗lgan viloyat hukmdorlari markaziy 
hokimiyatga fakat nomigagina qaram bo‗lib, odatda, ular deyarli 
mustaqil edi. Suyurg‗ol egalari tobeligini kuchaytirish maqsadida 
markaziy hokimiyat ba‘zan ular tasarrufidagi yer maydonlarini 
qisqartirar yoki ularning ma‘muriy va adliya jihatidan haq-huquqni 
cheklab qo‗yar edi. Suyurg‗ol egasi markaziy hukumatga bo‗ysunmagan 
taqdirda suyurg‗ol huquqidan mahrum bo‗lar va hokim uning viloyatini 
boshqa shaxsga berar edi
48
. 
Temuriylar davrida maydoni jihatidan mayda va haq-huquqi 
jihatidan ancha-muncha cheklangan suyurg‗ol yerlari ham bo‗lgan. 
Bunday mayda suyurg‗ol yerlari, odatda, xizmat ko‗rsatgan kichik 
mansabdagi 
harbiylardan 
tortib, 
oliy 
hukmdorning 
muntazam 
gvardiyasidagi harbiylargacha berilgan. 
Viloyat va tuman hokimlari ana shunday yerlarning to‗la 
xo‗jayinlari bo‗lib, o‗z hududidan soliq va o‗lponlar yig‗ish uchun ular 
48
Mamanazarov А. Soliq siyosati. Oʼquv qoʼllanma. T. Moliya. 2003. 150 b. 

---

106 
davlat xazinasi oldida javobgar bo‗lganlar. Ular Amir Temur davlatining 
asosiy tayanchi sifatida mulkdor yer egalari kabi aholining imtiyozli 
qatlamini tashkil etgan.
Zahiriddin Muhammad
 
Boburning yozishicha, Husayn Boyqaroning 
14 minglik gvardiyasi va 40 minglik muntazam qo‗shini (kush)ning har 
bir askariga 80 jarib, ya‘ni 40 tanob
49
dan yer berilgan. Navkarlarga 
berilgan bu yerlardan ham soliq va to‗lovlar olinmagan. 
Hukmdor soliq to‗plashning viloyatlar va uluslar tizimidan 
foydalangan. Bunda barcha tushumlar markaziy davlat xazinasiga 
to‗planmasdan mahalliy ma‘muriy tuzilmalar ixtiyorida qoldirilgan.
Mahalliy hokimiyatlarga soliq va boshqa tushumlardan o‗zlarining 
ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda foydalanish, natura tarzidagi mol-
mulklarni esa o‗z hoxish-irodalariga bog‗liq tarzda taqsimlash vakolati 
berilgan.