Chinor fayzi baland

soliqni bozorga ta‟siri (2-holat)
367
Avval 3$ dan sotilgan muzqaymoq 3.30$ dan sotila boshlaydi. Bu 
holatda ham 0.50$ kiritilgan soliq yuki ishlab chiqaruvchi va iste‘molchi 
o‗rtasida bozor qonuniyatlariga mos ravishda taqsimlanadi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, bozor 
iqtisodiyoti sharoitida yangi soliqning joriy etilishi, bozordagi talab va 
taklifning muvozanat holatiga ta‘sir etadi hamda xar gal yangi 
muvozanat nuqtaga erishilganda soliq yuki ishlab chiqaruvchi va 
iste‘molchi o‗rtasida taqsimlanadi. 
367
Мэнкью Н. Г. Принципы Экономикс. - СПб: Питер Ком, 1999. – С- 784 
Muzqaymoq 
narxi 
Sotib oluvchi 
to‗laydigan narxi 
Soliqsiz
narxi 
Sotuvchi 
oladigan narxi 
Soliqsiz 
muvozanat 
Soliq 
Muzqaymoq 
narxi 
Sotuvchilarga soliq 
joriy qilinishi taklif 
egri chizig‗ini soliq 
miqdori bo‗yicha 
yuqori siljitadi 
Soliqsiz 
muvozanat 
Talab, 

---

317 
Aytib o‗tdikki, tovarga soliq kiritilganda soliq yuki o‗zaro talab va 
taklif bo‗yicha iste‘molchi va ishlab chiqaruvchiga taqsimlanadi. Lekin 
qayday holatda va qancha miqdorda? Bu savolga javob berish uchun 
talab va taklif elastik yoki noelastik bo‗lgan holatni ko‗rib chiqish lozim.
Elastiklik - bozordagi ma‘lum bir shart sharoitlarni o‗zgarishi 
natijasida uni iste‘molchi yoki sotuvchining bozorni tark etishini 
anglatadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12.5-rasm. Taklifning elastikligi, talabning noelastikligi va yangi 
kiritilgan soliq yuqini taqsimlanishi
368
Talabning noelastikligi - xaridorlarning bu tovardan boshqa 
alternativ (muqobil) variantdagi boshqa tovarga bo‗lgan talabning 
yo‗qligini (ya‘ni shuni, shu narxda (sharoitda) olishga majburligi) 
anglatadi. 
Taklifning noelastikligi - sotuvchilar tomonidan ushbu tovarni 
sotish yoki ishlab chiqarish bo‗yicha boshqa alternativ (muqobil) 
variantining yo‗qligini (ya‘ni shuni, shu narxda sotishga majburligi) 
anglatadi. 
O‗z navbatida tovarga soliq kiritilganda, qaysi tomonidan kuchsiz 
bo‗lsa, ya‘ni noelastik bo‗lsa, soliq yuki shunga ko‗proq tushadi: 
368
Мэнкью Н. Г. М97 Принципы Экономикс. - СПб: Питер Ком, 1999. - 784 с. 
(a) Taklif elastik, talab noelastik 
1. Agar taklif talabga 
nisbatan bir muncha 
elastic bo‗lsa 
Taklif 
Soliq 
Narx 
Sotib oluvchilar 
to‗laydigan narx 
Soliqsiz narx
Sotuvchi 
olinadigan narx
2….soliq yukini ko‗p qismi ishlab 
chiqaruvchi emas
Soni 
Talab 
3….balki 
iste‘molchiga 
tushadi 

---

318 
a) elastik taklif, noelastik talab, ya‘ni agar taklif talabga nisbatan bir 
muncha elastik bo‗lsa, soliq yukining ko‗p qismi ishlab chiqaruvchiga 
emas iste‘mochiga tushadi (12.5-rasm). 
b) noelastik taklif, elastik talab, ya‘ni agar talab taklifga nisbatan bir 
muncha elastik bo‗lsa, soliq yukining ko‗p qismi iste‘mochiga emas, 
ishlab chiqaruvchiga tushadi (12.6-rasm).