Chirchiq davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo

Amaliy xarakterdagi loyihalar. Bu toifadagi loyihalar qatnashchilar faoliyatidan kutilgan natijalarning aniq belgilanishi bilan xarakterlanadi. Mazkur natija amaliy va ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlishi lozim. Bunday loyihalarda loyiha ssenariysi, qatnashchilarning vazifalari, natijaga erishish bosqichlari, foydalaniladigan metodlar, olingan natijalarni rasmiylashtirish shakllari aniq belgilanishi kerak. Bunday loyihani amalga oshirishda qatnashchilarning har birining ulushi, yakka tartibda va kichik guruhda olib boriladigan ishlar natijalari, taqdimot, olingan natijalarni amaliyotga qoʻllash yoʻllari koʻrsatiladi.
Bu toifadagi loyihalardan sinfdan tashqari mashgʻulotlarda foydalanish maqsadga muvofiq. Jumladan, tirik tabiat burchagida boqiladigan toʻti va boshqa hayvonlarning ovqat ratsionini tuzish, Oʻzbekistonga kelib-ketuvchi qushlarning kelish, uya qurish, koʻpayish, uchib ketish muddatlari, ularning keltiradigan foydasi, qishlash joyi, ularni muhofaza qilish tadbirlarini oʻrganish boʻyicha loyihalarni oʻquvchilarning kichik guruhlariga tavsiya etish joiz.
Loyihalar predmeti va mazmuniga koʻra, bir fan sohasini qamrab olgan loyihalar, fanlararo izlanishni talab etadigan loyihalarga ajratiladi. Bu loyihalarni shakllantirishda oʻqituvchi biologiya sohasidagi muammoli, qiyin mavzularni olishi mumkin. Mazkur loyihalar biologiyani oʻqitishda tabiiy fanlar, adabiyot, ma’naviyat, madaniyat, san’at va gumanitar fanlar bilan fanlararo bogʻlanishni amalga oshirishga imkon beradi.
Biologiyani oʻqitishda oʻqituvchi loyihalash texnologiyasidan foydalanishi uchun:

• 
  loyihalar toifasi, mavzusi va qatnashchilar sonini aniqlashi;
  
• 
  loyihani amalga oshirish uchun turli variantlardagi muammolar zanjirini tuzishi;
  
• 
  loyiha predmeti, vazifasi va bosqichlarini aniqlashi;
  
• 
  loyiha qatnashchilari uchun topshiriqlar tuzishi va ularni a’zolar oʻrtasida taqsimlashi;
  
• 
  ilmiy-izlanish, tadqiqot mavzulari boʻyicha oʻquvchilarning yakka tartibdagi, juftlikda yoki kichik guruhlarda mustaqil izlanishlarini tashkil etishi;
  
• 
  loyihadan kutilgan natijalarni aniqlashi, uni rasmiylashtirish va taqdimotini belgilashi;
  
• 
  loyiha ishini yakunlashi, baholash mezoni va xulosalar yasash yoʻllarini aniqlashi lozim.
  

Loyihalash texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’limga asos boʻladi. Oʻquvchilarda aqliy faoliyat koʻnikmalarini shakllantirish va rivojlantirishga zamin tayyorlaydi, ijodiy faoliyatning shakllanishiga asos boʻladi. Ma’lumki, ijodiy faoliyat ta’lim mazmunining uchinchi tarkibiy qismi sanalib, uni oʻqituvchining tayyor axboroti orqali shakllantirib boʻlmaydi.
Oʻquvchilar loyihalar yechimi ustida ishlar ekan, ular avval oʻzlashtirgan bilim va koʻnikmalarini yangi vaziyatlarda qoʻllab, yangi bilimlarni oʻzlashtiradilar, shu tariqa ijodiy faoliyat tarkib topadi.
Buning uchun:

• 
  oʻquvchilarga tayyor bilimlar berilmasdan, balki ularni bilimlarni mustaqil oʻzlashtirish usullarini egallash, amaliy va bilishga oid muammolarni avval oʻzlashtirgan bilim, koʻnikmalarini qoʻllab hal etishga oʻrgatish zarur;
  
• 
  muloqotga kirishish koʻnikma va malakalarini egallashning ahamiyati, turli ijtimoiy rollarni bajarishda va kichik guruhlarda ishlash koʻnikmasiga ega boʻlish zarurligini tushuntirish;
  
• 
  bitta muammoni hal etish uchun har xil nuqtai nazarni bayon etish, boshqa tabiiy fanlar hamda ma’naviyat va madaniyat kabi jabhalarda izlanishlar olib borish zarurligini tushuntirish;
  
• 
  oʻquvchilarning tadqiqot metodlaridan foydalanish koʻnikmasiga ega boʻlishning ahamiyati, zarur axborotlar, faktlar, materiallar toʻplash, ularni turli nuqtai nazardan tahlil qilish, farazlarni ilgari surish, xulosa va yakun yasash lozim.
  

Agar oʻquvchilar yuqorida qayd etilgan koʻnikma va malakalarni egallagan boʻlsalar, ular doimo oʻzgarib turadigan hayotga tezroq moslashishga, turli muammoli vaziyatlarni tahlil qilib ulardan chiqishning muqobil variantini topishga, turli vaziyatlarda moʻljalni toʻgʻri olish va har xil jamoalarda ishlab ketish imkoniyatiga ega boʻladi.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, biologik ta’lim-tarbiya jarayonida “Loyihalash texnologiyasi”dan foydalanish orqali oʻquvchilarda tayanch hamda fanga oid xususiy kompetensiyalarni rivojlantirishda koʻzlangan samaradorlikka erishilishi kafolatlanadi

“LOYIHALASHTIRISH” VA “MODELLASHTIRISH” TA’LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA O‘QITISH METODIKASI

Loyihalash texnologiyasi jahon pedagogikasida mutloq yangi texnologiya emas, u XX asrning boshlarida paydo bo‘lgan. U shuningdek, muammolar texnologiyasi ham deb nomlangan. Loyihalash texnologiyasi jahon pedagogikasida mutloq yangi texnologiya emas, u XX asrning boshlarida ‘aydo bo‘lgan. U shuningdek, muammolar texnologiyasi ham deb nomlangan. Loyiha chet tilidan olingan so‘z bo‘lib, u lotin tilidagi “‘roject” so‘zidan kelib chiqqan. So‘zma-so‘z tarjima qilinganda "oldinga tashlangan" degan ma’noni beradi. Shuningdek, shunga yaqin ma’nodagi ayrim izohlarni ham keltirish mumkin, masalan, qandaydir inshoot yoki mahsulotni yaratish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar to‘plami; yoki, hujjatning dastlabki matni bo‘lishi mumkin, va nihoyat, gpoya yoki reja ma’nosini anglatishi mumkin. Loyihalash texnologiyasi mustaqil kognitiv va amaliy faoliyatni tashkil etish, dunyoqarashini kengaytirish, natijalarga erishish faoliyatini mohirona loyihalash ishlarini bajarish qobiliyati va kognitiv qiziqishni shakllantirish, o‘z fikrini bayon etish va himoya qilish qobiliyati, mustaqil ta’lim olish hamda ilmiy izlanish va tadqiqotchilik faoliyatiga yo‘naltirilgan ijodiy potentsialni rivojlantirish imkonini beradi. Ilmiy – tadqiqot ishlari. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining har bir bitiruvchisi nafaqat o‘quv fanlaridan DTS bilan me’yorlangan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashi, balki o‘z bilim darajasi va ma’naviy kamolotini doimiy ravishda oshirib borish zarurligini anglab yetmog‘i barkamol shaxsni voyaga yetkazishning muhim sharti hisoblanadi. O‘quvchilarda mavjud bilimlar boyligini to‘xtovsiz mukammallashtirish ehtiyoji, mustaqil bilim olish faoliyatini yuritish mahoratini egallash ehtiyojiga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Insonning mustaqil fikrlashi va ijodiy qobiliyati qancha baland bo‘lsa, uning mustaqil bilim olishi ham shuncha yuqori bo‘ladi. Fikr mustaqilligining mavjudligi o‘quvchida mustaqil bilim olish ehtiyojining paydo bo‘lishiga asos bo‘ladi. Fikri mustaqil bo‘lgan o‘quvchida o‘z-o‘zini taftish qilish, o‘z ehtiyojlarini aniqlash va ularni qondirish istagi bo‘ladi. Shu istak qurshovidagi inson mustaqil bilim olish qobiliyatiga ega bo‘ladi. O‘quvchining mustaqil faoliyati asta - sekin mustaqil bilim orttirish, o‘z faoliyatini mustaqil boshqarish, o‘z -o‘zini mustaqil kamolotga yetkazish, o‘z - o‘zini ro‘yobga chiqarishga aylanib borishi tufayli o‘quvchi o‘z ta’lim - tarbiya faoliyatining subektiga aylanadi. Ta’lim jarayonida o‘quvchining bilish uslubi va o‘qituvchining o‘qitish uslubi o‘rtasida o‘zaro muvofiqlik yuzaga keladi. O‘quvchi xuddi o‘qituvchi singari dars jarayonining egasiga aylanadi. Bilim olish va tarbiyalanish yo‘lida o‘quvchilarning o‘zining ishtiroki masalasi yangilanayotgan milliy pedagogikada dolzarb ahamiyatli muammolaridan hisoblanadi. O‘quvchining ichki qiziqishini, ongli ehtiyojini uyg‘otmay turib bunga erishib bo‘lmaydi. Bunday qiziqish va ehtiyoj faqat mustaqil fikrli kishida bo‘ladi. Mustaqil tafakkurli inson esa tashabbuskor, izlanuvchan, ijodkor, o‘z fikriga va qarashiga ega bo‘ladi, unda o‘z xatti-harakati uchun
javobgarlik hissi paydo bo‘ladi. Mustaqil fikrli inson hamisha o‘z qarashlarini asoslaydi va himoya qiladi. Yuqorida bayon etilgan fikrlar bugungi kunda pedagogik jarayonda o‘quvchilarda yangi bilimlarni mustaqil izlab topish, ularni egallash, zarur axborotlarni to‘plash, farazlarni ilgari surish, muayyan fikrga kelish, yakuniy xulosa chiqarish ko‘nikmalarini shakllantiradigan usullardan foydalanish aktual ekanligi ko‘rsatmoqda. Ta’limning vazifasi o‘quvchilarga kelajak hayotda zarur bo‘ladigan shunday usullarni egallashlariga yordam berishdan iboratki, bunda o‘quvchilar o‘z kuchi, imkoniyati, qobiliyati, layoqati, qiziqishlarini ob’ektiv baholsh orqali to‘g‘ri qaror qabul qila olsinlar. O‘quvchilarda bunday shaxsiy sifatlar tadqiqotchilik faoliyatida, o‘quv loyihalarini bajarish davomida shakllanadi. O‘quvchilarning ilmiy tadqiqotchilik faoliyati o‘zi nima, nimadan boshlanadi, qanday olib boriladi kabi savollarga javob berishdan avval ilm nima degan savolga oydinlik kiritaylik. Umuman olganda javob juda oddiy: ilm - noma’lumni, yangini aniqlash, yangi bilimlarni egallash jarayoni. Olim ham, tolib ham ilm oladi, ya’ni yangi bilimlarni o‘rganadi. Tolib boshqalarga ma’lum, faqat o‘zi uchun nom’alum ilmlarni o‘ziga kashf etsa, olim esa hech kimga noma’lum bilimlarni kashf etadi. Olim ham, tolib ham izlanadi, tadqiq etadi, yangiliklarni kashf etadi, ya’ni olamni taniydi. Shunday ekan, har bir tolib, har bir o‘quvchi qandaydir ma’noda izlanuvchi - tadqiqotchidir. O‘quvchilarning tadqiqotchilik faoliyatini izlanuvchanlikka, ijodkorlikka yetaklovchi faoliyat deb hisoblash o‘rinlidir. Chunki bu faoliyat ijrochi insonni emas, balki zamon talabiga mos ijodkor va tadqiqotchi insonni tarbiyalaydi. Tadqiqot va kuzatishlar reja asosida sistematik tarzda olib borilishi, maqsad aniq ifodalangan va o‘quvchilarning imkoniyatlaridan kelib chiqqan bo‘lishi lozim. O‘qituvchi tadqiqot va kuzatishlar uchun o‘quvchini qiziqtira oladigan mavzularni to‘g‘ri tanlashi bilan o‘quvchining kuzatuvchanligi, xotirasi, ijodiy fikrlash qobiliyatining mukammallashuviga sharoit yaratadi. O‘quvchilar o‘z tadqiqotlarini tanlangan mavzu asosida yakka, ikki kishi hamkorligida, kichik guruhlarda olib boradilar. Tadqiqot davomida o‘quvchilar kundalik yuritishlari maqsadga muvofiq. O‘quvchilar nafaqat alohida voqyea va hodisalarni qayd etishga, balki ularni tahlil qilishga, ular orasidagi bog‘liklikni aniqlashga o‘rganishlari lozim. Tadqiqot yakunida o‘quvchilar olingan natijalarni rasmiylashtiradilar. Tadqiqot natijalariga bag‘ishlangan taqdimotlar tayyorlaydilar. Tadqiqotchilik ishlari o‘quvchilarda ilmiy ishlarga qiziqishni uyg‘otadi va mustahkamlaydi.
Tadqiqot ishlarini olib borishni tashkil etish bo`yicha tavsiyalar.
1. Tadqiqot mavsusini tanlash va maqsadlarni belgilash. O`quvchiga tadqiqot mavzusini to`g`ri tanlashda o`qituvchining yordami zarur. Tadqiqot mavzusi o`quvchining yoshi, bilim saviyasi, qobiliyati va imkoniyatidan kelib chiqib tanlanadi. O`qituvchi ilmiy rahbar sifatida tadqiqot rejasini tuzishga, maqsadini, muammosini to`g`ri belgilashga, tadqiqotga to`g`ri yondoshishga yordam beradi. Tadqiqot uchun tanlangan mavzu o`quvchini qiziqtira olishi , uni izlanishga jalb eta olishi lozim.
2. Tadqiqotni rejalashtirish va metodlarini belgilash. Bu bosqichda o`quvchi tadqiqot muammosiga tegishli adabiyotlar, maqola va qo`shimcha ma`lumotlarni o`rganadi. O`qituvchi kerakli adabiyotlarni, internet saytlarini tavsiya etadi. Bunday ishlar o`quvchini kutubxonada ishlash, mustaqil ravishda kerakli ma`lumotlarni qidirib topish, ma`lumotlar orasidan keraklisini saralay olish kabi ko`nikmalarni hosil qiladilar. Ishni rejalashtirish tadqiqot metodini tanlash, kuzatish hajmi va tajribalar soni aniqlash, tadqiqot uchun qancha vaqt ajratishni taxmin qilish zaruriyatini nazarda tutadi. Tadqiqot metodlari uning maqsadi va predmeti bilan bog`liq. Tajriba va kuzatishlarga asoslangan tadqiqotlarni olib borganda har qanday tajriba va sinovlar bir necha marta takror o`tkazish zarurligini o`quvchilarga uqtirish lozim. Tasodiflar tufayli yagona natija doim ham to`g`ri bo`lavermaydi. Shuning uchun bir necha bor qayta sinovda bir xil natija olingandan so`nggina tegishli xulosalar chiqarish mumkin.
3. Tadqiqotdan kutilayotgan natijani muhokama qilish va baholash, tadqiqot gipotezasini aniq ifodalash.
4. Ma`lumotlar to`plash, tajribalar o`tkazish, natijalarni tahlil qilish orqali dastlabki olingan dalillarni qayd etish.
5. Olingan dalillarga asoslanib tadqiqot natijalarini baholash, xulosalash.
6. Olib borilgan ishni rasmiylashtirish.
Tadqiqotni kichik ma`ruza, taqdimot, slaydlar, tarzida rasmiylashtirish mumkin. O`rta yoshli maktab o`quvchilarining biologiya kursi bo`yicha olib boradigan ilmiy tadqiqot ishlari o`quvchilarda mustaqil ishlash, tajribalar qo`yish, kuzatishlar olib borish, natijalarni qayta ishlash, to`g`ri xulosalar chiqra olish ko`nikmalarini rivojlantirishga qaratiladi va tadqiqot ishlarining algoritmini egallashlariga imkon yaratadi. O`quvchilarni tadqiqot ishlariga jalb etish uchun eng avvalo ularning qiziqishlariga tayanish kerak. O`rganilayotgan narsa o`quvchi uchun muhim ahamiyatga ega bo`lishi va qiziqishini hamda bilim darajasini oshirishi lozim. Biroq taklif etilayotgan mavzular va tadqiqot metodlari o`quvchilarning psixologik – fiziologik imkoniyatlari darajasidan oshmasligi kerak. Tadqiqot faoliyati o`quvchilarni o`zining tushunarsiz va murakkabligi bilan o‘qishga, ishlashga hohish, istaklarini so`ndirmasligi, aksincha ularni to`g`ri faoliyatga yo`naltirishi kerak. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda o`quvchilar uchun botanikadan quyidagi tadqiqot turlarini taklif etish mumkin: Tezkor(ekspress) tadqiqotlar.
O`quvchilar quyidagi mavzularda ekspress – tadqiqotlar o`tkazishlari mumkin:
1. Shahar ko`chalarini ko`kalamzorlashtirish uchun ekiladigan daraxtlarni o`rganish. (daraxtning nomi, shox – shabbasining tuzilishi, bargining morfologik tuzilishi, ahamiyati) O`tkazilgan tadqiqot yuzasidan o`quvchi maxsus xarita tuzadi.

2. Shahar ko`chalarini ko`kalamzorlashtirish uchun ekiladigan butalarni o`rganish. 3. Shahar ko`chalarini ko`kalamzorlashtirish uchun ekiladigan bir yillik o`t o`simliklarini o`rganish. 6- sinf o`quvchilari uchun esa bunday tadqiqotlar ko`lamini kengaytirish mumkin: Shahar ko`chalarini ko`kalamzorlashtirish uchun ekiladigan o`simliklar.

Nazariy tadqiqotlar.
Bunday tadqiqotlar turli manbalarda mavjud materiallarni, dalillarni o`rganish, va umumlashtirihga qaratilgan. Bunday tadqiqotlar uchun tanlangan mavzular o`quvchilarga ob`ektlarni real muhitda, faoliyatda o`rganishlari va izlanishlari uchun keng ko`lamda materiallar berishi, turli taxminlar tuzishiga imkoniyat berishi kerak. Bu esa o`quvchilarda tadqiqot ishlari olib borishga qiziqishlarining orttiradi va ularni mustaqil bilish faoliyatiga undaydi. 6 – 7 sinf o`quvchilari tadqiqotning bunday shakli bo`yicha ish olib borishni bemalol uddalay oladilar.
Masalan, 6 – sinfda o`quvchilar dasturda berilgan mavzular bo`yicha quyidagi tadqiqot ishlarini olib borishlari mumkin:
1. Adir o`simliklarining yashash muhitiga moslanishlari
2. Avstraliyalik “mirzaterak”
3. Bakteriyalar olamiga sayohat.
4. Bakteriyalar bizga do`stmi yo dushman.
5. Cho`l o`simliklarining yashash muhitiga moslanishlari
6. Dorivor o`simliklar.
7. Fotosintez yoki yashil o`simlikning buyuk siri.
8. Hashorotxo`r o`simliklar.
9. Insonning yashil do`stlari.
10. Kartoshkaning tarixi.
11. Lishayniklar – atmosfera tozaligini aniqlovchi indikator.
12. O`simlik nomlarining siri.
13. O`simlik va inson munosabatlari.
14. Osimliklar – davlat ramzi
Tajribaga asoslangan (eks’erimental) tadqiqotlar (kuzatishlar, amaliy mashg`ulotlar, tajribalar). Tajribalar qo`yish ko`nikmalarini o`quvchilar botanika darslarida olib boriladigan laboratoriya va amaliy mashg`ulotlar o`tkazish davomida hamda darsdan tashqari ishlar davomida hosil qiladilar.
1. Dukkakdoshlarning siri.
2. Ildizmeva – mevami?
3. Kartoshka ko`chatini chopiq qilishning ahamiyati.
4. Mineral o`g`itlarning oshpiyz rivojiga ta`siri.
5. O`simliklarni tuproqsiz o`stirish.
6. O`simliklarning yuqori haroratga moslashuvi.
7. O`simlikning urug`dan rivojlanishi.
8. Organik o`g`itlarning lavlagi rivojiga ta`siri.
9. Pomidor ko`chatini xomtok qilishning ahamiyati.
10. Qalam’ir ko`chatini pikirovka qilishning ahamiyati.
Tadqiqotchilik loyihalari.
Tadqiqotchilik loyihalarini o`quvchining tadqiqotchilik faoliyatining eng yoqori bosqichi deb hisoblash mumkin. Nazariy – ekspress tadqiqotlar, tajribalar o`tkazish usullarini egallagan o`quvchilar maxsus tanlab olingan metodikalar bo`yicha tadqiqotchilik loyihalarini olib boradilar. 5 – 7 – sinfdan boshlab o`quvchilarda tadqiqotchilikka qiziqishning namoyon bo`lishi, tadqiqot o`tkazishning bir qancha bosqichlarini o`tishi kelgusida ularning ilmiy jamiyat sari qo`ygan birinchi qadami bo`ladi. Masalan:
1. Ajoyib kaktuslar.
2. Aloe - derazamdagi yashil doktor.
3. Atirgul – gullar malikasi.
4. Barchaga tanish archa.
5. Doimiy yashil libos siri.
6. Fitonsidlarning mikroorganizmlarga ta`siri.
7. Fotosintez – tabiat jumbog`i.
8. Karam – poliz malikasi.
9. Karam – sabzavotlar ichida eng birinchi.
10. Maktab hovlisidagi fitonsidli o`simliklar haqida.
11. O`simliklar hayotida xazonrezgilikning ahamiyati.
12. O`simliklarning o`zaro munosabatlari.
13. Polizimizdagi apteka.
14. Qadimdan tanish tabib.
15. Qoqio`t – kichkina tabib.
16. Qovoq janobi oliylari.
17. Shakli o`zgargan barglar.
18. Shakli o`zgargan yer usti novdalari.
19. Shakli o`zgargan yer osti novdalari.
20. Sinoptik o`simliklar.
O`quv faniga qiziqishning ortishi, adabiyotlar bilan ishlash va tajribalar qo`yish ko`nikmalarining ortishi, darsdan tashqari vaqtda qo`shimcha shugullanish istagining ‘aydo bo`lishi, mustaqil ishlashga intilishi, o`zining “kashfiyotlari” va muvaffaqiyatlari bilan o`rtoqlashishi – bularning barchasi o`quvchilar olib borgan tadqiqotchilik faoliyatidan kutilgan va muhim ahamiyatli natijalardir. Tadqiqotchilik ishlari o`quvchilarda yuksak ijodiy faollikka, mustaqil fikr yuritishga erishishlari uchun yordam beradi.
O`quvchilarning ilmiy - tadqiqot ishlarini tashkil etishdan kutiladigan natijalar: - o`quvchilar o`quv dasturida belgilan doiradan chiquvchi bilimlarga ega bo`ladilar; - ilmiy - tadqiqot usullari va metodlarini egallaydilar;
- zarur bilimlarni topish uchun mustaqil ravishda qo`shimcha adabiyotlar bilan ishlashni o`rganadilar; - kerakli ma`lumotlarni tanlash, saralash ko`nikmasini egallaydilar; - tushuncha va hodisalarni mustaqil taqqoslashga o`rganadilar; - o`zining shaxsiy fikrini bildirish, xulosalar chiqarish, o`z fikrini aniq va dadil ifoda etish malakasiga ega bo`ladilar.
2. Tajriba – sinov ishlari. Tajribalar o`tkazish o`quvchilardan ma`lum bilimga ega bo`lishlikni, shu bilimlarini amaliyotga qo`llay olish mahoratini, sabr – toqat bilan ish olib borish kabi jihatlarning bo`lishini talab etadi. Tajribalar o`tkazish davomida o`quvchilar mustaqil faoliyat olib borish ko`nikmasini hosil qiladilar. tajriba ishlari davomida o`quvchilarda ilmiy – tadqiqot ishlariga qiziqish uyg`onadi. Tajribalar ishlarining maqsadi, mohiyati, rejasi, o`tkazish tartibi, uning natijalari maxsus daftarga qayd etib boriladi.
3. Mustaqil kuzatishlar olib borish. Bu usul o`quvchilarning bilishga qiziqishini shakllantiradi, bilimini chuqurlashriradi, faolligini oshiradi hamda mustaqil ishlashga o`rgatadi. Mustaqil kuzatishlar orqali o`quvchilar o`simliklarning tuzilishini, o`sishini, rivojlanishini, ularda sodir bo`ladigan fiziologik jarayonlarni, o`simliklarga ekologik omillarning ta`sirini o`rganishlari mumkin. Mustaqil kuzatishlar tabiatda, maktabning o`quvtajriba maydonida, tirik tabiat burchagida olib boriladi. Kuzatish ishlarining mazmuni, maqsadi, olib borish tartibi, natijalari maxsus daftarga qayd etib boriladi.
4. Amaliy ishlar. O`quv yili mobaynida o`rganladigan materiallar bilan bo`g`liq bolib, o`simliklarni ekish, parvarishlash, ko`paytirish, maktab hovlisini ko`kalamzorlashtirish kabi ishlarni olib borishdan iborat bo`ladi.
5. Ko`rgazmalar, mavzuiy kechalar, musobaqalar tashkil etish. Bunday ishlar o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini, mustaqil ravishda qo`shimcha bilimlarni egallashga bo`lgan ehtiyojlarini va qiziqishlarini rivojlantiradi. Masalan, o`quvchilar o`zlari uylarida parvarish qilgan xona o`simliklarining ko`rgazmasini tashkil eish mumkin. Bunda o`quvchilar o`zlari o`stirgan o`simlikning nomi, vatani, sistematikada tutgan o`rni, parvarish qilish qoidalari, o`simlikning ahamiyati kabi ma`lumotlar bilan o`rtoqlashadilar. Shunday qilib, botanika fanidan darsdan tashqari o`quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish asosida bilish mustaqilligini shakllantirish katta imkoniyatlarga egadir.


XULOSA
O‘quvchilarga mustaqil va xohishlariga ko‘ra, xar hil manbaalardan zarur bo‘lgan bilimlarni olish; o‘zlashtirgan bilimlariga tayanib ilmiy va amaliy masalalar yechishga o‘rgatadi. Guruhlarda ishlab kommunikativ ko‘nikmalarini shakllantiradi, tadqiqot qila olish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Muammolarni aniqlash, kerakli ma’lumotlarni to‘plash, kuzatish, tajribalar o‘tkazish, tahlil qilish umumlashtirish ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quvchilarni tizimli fikrlashga o‘rgatadi.
1. Diqqat markazida – o‘quvchi, uning ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirishga ko‘maklashish.
2. O‘quvchining ta’lim olishga motivatsiyasini oshirish uchun ta’lim jarayoni o‘quv predmetiga asoslanmasdan, balki o‘quv faoliyatiga asoslanadi.
3. Har bir o‘quvchining loyihadagi individual ish tempi ularni o‘z rivojlanish darajasini oshishini ta’minlaydi.
4. O‘quv loyihalarini ishlab chiqishdagi umumiy yondashuv O‘quvchining asosiy fiziologik va ruhiy funksialarini uyg‘unlashgan holda rivojlanishini ta’minlaydi.
5. Chuqur anglagan holda bazaviy bilimlarni o‘zlashtirish ularni xar hil vaziyatlarda universal tarzda foydalanish imkoniyatini beradi. O‘qituvchi va o‘quvchilarning tizimli faoliyati. O‘qituvchi va o‘quvchilarning tizimli faoliyatini aniqlashda loyiha ishlanmasining bosqichlari oldindan belgilab olish muhim. Hozirgi vaqtda loyiha ishlanmasining quyidagi bosqichlari shakllangan: Loyihaviy topshiriqlar ishlanmasi, loyihaning ishlanmasi, natijalarni rasmiylashtirish, ommaviy taqdimot, refleksiya.



GLOSSARIY

Tashkiliy bosqich	– kichik guruhlarni shakllantirish, aqliy yoki harakatli o‘yin o‘tkazish, dars maqsadlarini aniqlash va muhokama qilish, agar lozim bo‘lsa, uni o‘quvchilar taklifini e’tiborga olgan holda takomillashtirish hamda yakdillik bilan qabul qilinishiga erishish
Loyihalash texnologiyasining	asosiy g'oyasi amaliy yoki nazariy ahamiyatga molik bo'lgan muammoni hal etish jarayonida ko'zlangan natijaga erishishdir
Loyiha ko‘lamiga ko'ra	bir sinf o'quvchilariga mo'ljallangan loyihalar; maktab o'quvchilariga mo'ljallangan loyihalar; shahar miqyosida hal etilishi mo'ljallangan loyihalar; mamlakat miqyosida hal etilishi mo'ljallangan loyihalar; dunyo miqyosida hal etilishi mo'ljallangan loyihalar.
Tadqiqot xarakteridagi loyihalar	Ushbu loyihalarning tuzilishi juda yaxshi ishlangan, jumladan, loyihada ishtirok etadigan qatnashchilar uchun tadqiqot predmeti, dolzarbligi, ijtimoiy ahamiyati, foydalaniladigan metodlar, tadqiqotlar va tajribalar oʻtkazish, natijalarni rasmiylashtirish metodlari aniq boʻlishi kerak.
Rolli oʻyin loyihalari	Ushbu loyihalarda struktura aniqlanmaydi va ish tugagunga qadar ochiq boʻladi. Loyiha qatnashchilari muayyan rollarni bajaradilar. Rollarga muvofiq holda ularning vazifalari aniqlanadi.
Mulohaza	darsning uchinchi bosqichi
Loyiha muddatiga ko'ra	qisqa muddatli; uzoq muddatlilarga
Ijodiy xarakterdagi loyihalar	Mazkur loyihani hal etishda qatnashchilardan ijodiy yondashish talab etiladi. Ijodiy loyihalarning tadqiqot xarakteridagi loyihalardan asosiy farqi, ularning mantiqiy strukturasi avvaldan belgilanmaydi
Amaliy xarakterdagi loyihalar.	Bu toifadagi loyihalar qatnashchilar faoliyatidan kutilgan natijalarning aniq belgilanishi bilan xarakterlanadi.
Nazariy – ekspress	tadqiqotlar, tajribalar o`tkazish usullarini egallagan o`quvchilar maxsus tanlab olingan metodikalar bo`yicha tadqiqotchilik loyihalarini olib boradilar

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

1. 
   Biologiya o'qitish metodikasi J.Tolipova,A.G'ofurov
   
2. 
   Biologiyani-oqitishda-pedagogik-texnologiyalar
   
3. 
   Биологияни ўитиш технологиялари ва лойихалаштириш
   
4. 
   www.ziyonet
   
5. 
   www.libary.uz
   
6. 
   www.aim.uz