“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

 

 

 

 

 

 

 

93 

AssosiasiyanÕn üçüncü qurultayÕ 

Üçüncü minilliyin ԥvvԥlindԥ 

 

10 sentaybr 2000-ci ildԥ “ørúad” hotelindԥ “Simurq” AMA-nÕn “Dün-

ya mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ, mΩdΩniyyΩt dünyanÕ xilas edΩr!” úüarÕ al-

tÕnda keçirilԥn üçüncü qurultayÕ AssosiasiyanÕn tarixindԥ ԥlamԥtdar hadisԥ 

oldu. AssosiasiyanÕn 10-illik yubileyi ilԥ üst-üstԥ düúԥn bu qurultayÕn xüsu-

siyyԥti - onun üçüncü minilliyin ԥrԥfԥsindԥ vԥ AzԥrbaycanÕn Avropa ùura-

sÕna qԥbul edildiyi vaxtda keçirilmԥsindԥn ibarԥt idi. Bu qurultayÕn arxiv 

materiallarÕnÕn kulturoloji tԥhlili - zamanÕn ruhunu vԥ tԥúkilatÕn psixoloji 

mühitini hiss etmԥyԥ, ölkԥnin milli maraqlarÕna cavab verԥn mԥqsԥdlԥri vԥ 

proqramlarÕnÕn formalaúdÕrÕlmasÕ sԥbԥblԥrini baúa düúmԥyԥ, iúin metodlarÕ 

vԥ nԥticԥlԥrini, onun rԥhbԥrlԥri vԥ üzvlԥrinin intellektual potensialÕ vԥ dün-

yagörüúü istiqamԥtlԥrini, vԥtԥnpԥrvԥrliyi vԥ tԥúԥbbüsünü qiymԥtlԥndirmԥ-

yԥ imkan verir.  

Milli inkiúafda mԥdԥniyyԥtin roluna vԥ ԥhԥmiyyԥtinԥ haqq verԥrԥk, 

Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti Heydԥr Ԥliyev yeni ԥsrin vԥ üçüncü 

minilliyin baúlamasÕ münasibԥtilԥ Azԥrbaycan xalqÕna müraciԥtindԥ demiú-

dir: “ Bu gün bütün bԥúԥriyyԥt, bütün xalqlar vԥ millԥtlԥr yaxúÕ baúa düúürlԥr 

ki, insanlarÕn ԥn böyük ruhi sԥrvԥti olmaqla, - mԥdԥniyyԥt, elm vԥ tԥhsil da-

vamlÕ inkiúafÕ tԥmin edԥn ԥn mühüm amillԥrdԥn biridir. ...Hԥr bir Azԥrbay-

can vԥtԥndaúÕ... böyük tarixi keçmiúԥ, zԥngin mԥdԥniyyԥtԥ, yüksԥk mԥnԥviy-

yata malik olan ölkԥmizin keçmiúinԥ vԥ indisinԥ oldu÷u kimi, gԥlԥcԥyinԥ dԥ 

dԥrin mԥsuliyyԥt hissi ilԥ yanaúmalÕdÕr”. 

Üçüncü minilliyin ԥvvԥlindԥ respublikada siyasi, bԥdii vԥ informasiya, iq-

tisadi, ekoloji vԥ tibb, intellektual vԥ urbanizasiya, etik, hüquq vԥ idarԥetmԥ 

mԥdԥniyyԥtinin, ailԥ, gԥnclԥr vԥ uúaqlarÕn mԥdԥniyyԥti, fiziki mԥdԥniyyԥt vԥ id-

man mԥdԥniyyԥtin innovativ inkiúafÕnda yeni u÷urlar ԥldԥ edilmiúdir.     

Bu dövrdԥ Azԥrbaycan xalqÕnÕn hԥm maddi, hԥm dԥ qeyri-maddi mԥ-

dԥni irsinin qorunmasÕ vԥ inkiúafÕ üzrԥ dövlԥt vԥ qeyri-hökumԥt strukturlarÕ-

nÕn fԥaliyyԥti yeni sԥviyyԥyԥ yüksԥlmiúdir. 2004-cü ildԥn baúlayaraq, Azԥr-

baycanÕn birinci xanÕmÕ Mehriban ԤliyevanÕn rԥhbԥrlik etdiyi Heydԥr 

Ԥliyev Fondu bu iúdԥ aparÕcÕ rol oynama÷a baúladÕ. Belԥliklԥ, milli mԥdԥ-

niyyԥtin inkiúafÕna vԥ onun zamanÕn ça÷ÕrÕúlarÕna cavab vermԥk qabiliyyԥti-

nin yüksԥldilmԥsinԥ sԥbԥb olan sԥmԥrԥli kulturogenez tԥmin edildi.    

AssosiasiyanÕn üçüncü qurultayÕ ötԥn on il ԥrzindԥ “Simurq” AMA-nÕn 

nailiyyԥtlԥri vԥ çatÕúmazlÕqlarÕnÕ, imkanlarÕ vԥ çԥtinliklԥrini müzakirԥ etdi, 

2001-2005-ci illԥr vԥ sonrakÕ dövr üçün AssosiasiyanÕn geniú fԥaliyyԥt proq-

94 

ramÕnÕ formulԥ etdi. Qurultay iútirakçÕlarÕnÕn fikir mübadilԥsi, Azԥrbaycan 

cԥmiyyԥtinin mütԥrԥqqi inkiúafÕnÕn baúlÕca úԥrti olan ruhi mԥdԥniyyԥtin hԥr-

tԥrԥfli inkiúafÕ vԥ “ruhi istehsal” üçün AssosiasiyanÕn ԥvvԥlki istiqamԥtinԥ 

ba÷lÕlÕ÷ÕnÕ tԥsdiq etdi. 

Bu tarixi dövrdԥ, üçüncü minilliyin hüdudunda mԥdԥniyyԥti fasilԥsiz 

proses vԥ fԥrdi, ictimai, dövlԥt vԥ beynԥlxalq inkiúafÕn baúlÕca amili kimi nԥ-

zԥrdԥn keçirmԥyin dԥrk edilmԥsinin dünyada getdikcԥ daha da artmasÕ mü-

úahidԥ olunurdu. ønsanlarÕn professional vԥ etik, ԥmԥk vԥ mԥsuliyyԥt mԥdԥ-

niyyԥtindԥn vԥ cԥmiyyԥtin hԥr bir üzvünün konkret töhfԥsindԥn birbaúa asÕlÕ 

olan xalqÕn hԥyat keyfiyyԥtinin - sosial inkiúafÕn baúlÕca meyarÕ olmasÕ 

getdikcԥ daha aydÕn dԥrk edilirdi. Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin yüksԥk hԥyat 

keyfiyyԥtinԥ vԥ sabit inkiúafÕna nail olmaq üçün yeni elmi axtarÕúlar vԥ in-

sanlarÕn hԥyat fԥaliyyԥtinin mövcud strategiyalarÕ vԥ texnologiyalarÕnÕn 

müntԥzԥm surԥtdԥ tԥkmillԥúdirilmԥsi, mԥdԥniyyԥtin – elmi, istehsal, maliy-

yԥ vԥ fԥrdi kimi bütün resurslarÕnÕn mobillԥúdirilmԥsi, ԥtraf mühitin vԥ ԥha-

linin sa÷lamlÕ÷ÕnÕn qorunmasÕ vԥ reabilitasiyasÕ, vԥtԥndaúlarÕn fԥal inkultu-

rasiyasÕ vԥ akkulturasiyasÕ tԥlԥb olunurdu.  

QurultayÕn baúlÕca ideoloji zԥmini qarúÕdakÕ dövrdԥ AssosiasiyanÕn 

ԥsas ictimai-faydalÕ fԥaliyyԥt metodunun Azԥrbaycan cԥmiyyԥti üçün daha 

prioritet istiqamԥtlԥr üzrԥ, milli maraqlara cavab verԥn layihԥlԥrin iúlԥnib 

hazÕrlanmasÕ vԥ reallaúdÕrÕlmasÕnda dövlԥtԥ yardÕm oldu÷unun dԥrk edilmԥsi 

idi. Bu problemlԥri müzakirԥ edԥrԥk, qurultayÕn iútirakçÕlarÕ etiraf etdilԥr ki, 

daha yaxúÕ yaúamaq üçün ԥnԥnԥvi ruhi mԥdԥniyyԥti qoruyub saxlamaq vԥ 

inkiúaf etdirmԥk azdÕr, bunun üçün hԥyat fԥaliyyԥti sahԥsindԥ intellektual 

mԥdԥniyyԥtin prioritet inkiúafÕna yönԥldilmiú permanent (daimi) islahatlar, 

müasir dünya dԥyiúikliklԥri vԥ cԥmiyyԥtin dԥyiúԥn tԥlԥbatlarÕ ilԥ úԥrtlԥnԥn 

permanent innovativ fԥaliyyԥt lazÕmdÕr. Bununla yanaúÕ dünya tԥcrübԥsi sü-

but edirdi ki, bu islahatlar mücԥrrԥd olmamalÕdÕr. Onlar ölkԥnin gԥlԥcԥk 

“müsbԥt obrazÕna” istiqamԥtlԥnmԥli vԥ onun maddilԥúmԥsinin konkret yol-

larÕ, vasitԥlԥri vԥ formalarÕnÕ müԥyyԥn etmԥlidir. ønsanlarÕn ruhi mԥdԥniyyԥ-

tinin inkiúafÕnda dayanmaq – mütԥrԥqqi ölkԥlԥrin vԥ xalqlarÕn inkiúafÕndan 

geri qalmaq demԥkdir. øqtisadiyyatÕn inkiúafÕ, ÜMM-un (ümumi milli mԥh-

sul) artmasÕ inkiúaf mԥqsԥdi deyil, onlar hԥlԥ hԥyat keyfiyyԥtinԥ tԥminat 

vermir. Ԥsas mԥqsԥd insanÕn özüdür, onun inkiúafÕ vԥ rifahÕdÕr ki, bunlar da 

ԥsasԥn, istehsal mԥdԥniyyԥtindԥn, mԥdԥni dԥyԥrlԥr vԥ normalarÕn qorunma-

sÕ, bölüúdürülmԥsi vԥ istehlakÕndan asÕlÕdÕr. Eyni zamanda demokratik ölkԥ-

lԥrin ictimai ԥmԥyinin yüksԥk mԥhsuldarlÕ÷Õ sԥbԥbinin ԥsasÕnda mԥcburiyyԥt 

deyil, úԥxsiyyԥtin, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin maraqlarÕna cavab verԥn idraka, 

95 

biliklԥrԥ, qabiliyyԥtlԥrԥ vԥ dԥyԥrlԥr sisteminԥ ԥsaslanan azad seçimin dayan-

masÕ úübhԥsiz idi. 

Bu prinsiplԥri ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, Assosiasiya, ԥvvԥlki illԥrdԥ oldu÷u 

kimi, millԥtin ruhi hԥyat mԥdԥniyyԥtini Azԥrbaycan cԥmiyyԥti vԥ dövlԥtinin 

sosial, siyasi, iqtisadi vԥ ekoloji tԥhlükԥsizliyinԥ nail olmanÕn müԥyyԥnedici 

amili kimi nԥzԥrdԥn keçirirdi. Dünya mԥdԥniyyԥtinin qanunauy÷unluqlarÕ 

vԥ müasir inkiúaf tendensiyalarÕnÕn kulturoloji tԥhlili ԥsasÕnda Assosiasiya 

tԥrԥfindԥn edilmiú nԥticԥlԥrԥ ԥsaslanaraq, qurultayÕn iútirakçÕlarÕ qeyd etdilԥr 

ki, respublikanÕn gԥlԥcԥk tԥrԥqqisi üçün ruhi mԥdԥniyyԥtin vԥ, ilk növbԥdԥ, 

insanÕn inkiúafÕna yönԥldilmiú “ruhi istehsalÕn” qabaqlayÕcÕ inkiúafÕ aparÕcÕ 

ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir. Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin bütün digԥr vԥzifԥlԥrinin 

effektiv hԥlli bu strateji problemin hԥllindԥn asÕlÕdÕr.        

QurultayÕn iúindԥ - BMT ønformasiya Mԥrkԥzinin AzԥrbaycandakÕ nü-

mayԥndԥsi Abdulla Dorani, Norveç sԥfiri -  Olav Berstad, Çin sԥfiri – Çjan 

Qo Tsyan, Rusiya, Fransa vԥ øranÕn mԥdԥniyyԥt attaúelԥri, øslamúünaslÕq 

Tԥdqiqatlar Mԥrkԥzinin direktoru, prof. Rafiq Ԥliyev, 5 saylÕ Do÷um evinin 

direktoru, dosent Sevda Ԥlizadԥ, Azԥrbaycanúünaslar Cԥmiyyԥtinin sԥdri, 

prof. Rafiq Rԥcԥbov, “Xԥzԥr” Beynԥlxalq fondunun prezidenti Rԥhim Hü-

seynov, BakÕ sinaqoqunun sԥdri Mixail Bekker, Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt vԥ 

øncԥsԥnԥt ønstitutunun prorektorlarÕ – Solmina Dadaúova vԥ Arif Ԥzizov, 

Mԥdԥniyyԥt iúçilԥrinin respublika hԥmkarlar komitԥsinin sԥdri Cԥmilԥ Sԥtta-

rova, Avropa liseyinin direktoru Rüfԥt Ԥliyev, tanÕnmÕú alimlԥr, müԥllimlԥr, 

mütԥxԥssislԥr, qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ nümayԥndԥlԥri, Azԥrbaycan televi-

ziyasÕ, radiosu, respublika qԥzetlԥrinin iúçilԥri, tԥlԥbԥlԥr iútirak edirdilԥr. 

Qurultayda üçüncü minillikdԥ mԥdԥniyyԥt sahԥsindԥ, milli maraqlar vԥ 

Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin inkiúaf tԥlԥbatlarÕ ilԥ úԥrtlԥnԥn, elmi ԥsaslanmÕú is-

lahatlar vԥ yeni siyasԥtlԥ ba÷lÕ mԥsԥlԥlԥr müzakirԥ olunurdu. “Simurq” 

AMA-nÕn rԥhbԥrlԥri vԥ üzvlԥri qeyd etdilԥr ki, Azԥrbaycana, ilk növbԥdԥ, 

beynԥlxalq tԥlԥblԥrԥ cavab verԥn müxtԥlif bilik sahԥlԥri mütԥxԥssislԥri vԥ 

praktik fԥaliyyԥt üçün yeni mütԥxԥssislԥrin hazÕrlanmasÕ lazÕmdÕr. ødarԥçi-

lԥr, politoloqlar, diplomatlar, iqtisadçÕlar, hüquqúünaslar, ekoloqlar, tibb iú-

çilԥri, proqramçÕlar, tarixçilԥr, filosoflar vԥ digԥr Azԥrbaycan mütԥxԥssislԥri 

milli vԥ dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiaysÕnÕn tarixi, nԥzԥriyyԥsi vԥ prakti-

kasÕ sahԥsindԥ ciddi kulturoloji hazÕrlÕq keçmԥli, Azԥrbaycan xalqÕnÕn vԥ 

bütün bԥúԥriyyԥtin tarixi sosial-mԥdԥni dԥyԥrlԥri haqqÕnda ԥsas biliklԥri mԥ-

nimsԥmԥlidirlԥr. Milli vԥ dünya inkiúafÕnÕn tԥlԥbatlarÕ vԥ tendensiyalarÕnÕ 

nԥzԥrԥ alaraq, Assosiasiya kulturoloji tԥdqiqatlar, tԥhsil vԥ mԥdԥni siyasԥt 

sahԥsindԥ öz fԥaliyyԥtinin nԥticԥ etibarilԥ sԥmԥrԥliliyini artÕrmalÕdÕr. Dünya 

96 

praktikasÕna ԥsaslanaraq, ölkԥdԥ kulturoloji tԥhsil vԥ tԥdqiqatlarÕn geniú su-

rԥtdԥ inkiúafÕ üçün bütün úԥraitlԥrin yaradÕlmasÕ vacib idi. Mԥdԥni vԥ sosial 

antropologiya, AzԥrbaycanÕn mԥdԥniyyԥt tarixi, kulturologiyanÕn metodoloji 

vԥ tԥtbiqi problemlԥri, postsovet mԥdԥniyyԥtinin gԥlԥcԥkdԥ demokratik mԥ-

dԥniyyԥtԥ transformasiyasÕ ilԥ ba÷lÕ elmi vԥzifԥlԥr öz hԥllini gözlԥyirdi.    

Qurultayda hԥmçinin, kulturologiya vԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti üzrԥ 

monoqrafiyalarÕn vԥ dԥrsliklԥrin hazÕrlanmasÕ vԥ nԥúri üçün iúlԥrin sürԥtlԥn-

dirilmԥsi barԥdԥ arzular sԥslԥndirildi. AzԥrbaycanÕn milli inkiúafÕ naminԥ 

yaradÕcÕ istifadԥ mԥqsԥdilԥ, dünya mԥdԥniyyԥtinin tarixi inkiúaf tԥcrübԥsini 

dԥrindԥn öyrԥnmԥk Assosiasiyaya tövsiyԥ olundu. Mԥcmuԥlԥr, monoqrafi-

yalar, elmi mԥqalԥlԥrin nԥúri, tele- vԥ radio veriliúlԥrinin aparÕlmasÕ, hԥmçi-

nin bu mԥqsԥdlԥ ønternetin istifadԥsi, elԥcԥ dԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥti haq-

qÕnda informasiyanÕn ønternetdԥ yayÕlmasÕ – AssosiasiyanÕn Azԥrbaycan 

xalqÕnÕn ruhi mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕnda daha faydalÕ töhfԥsi kimi qԥbul 

edildi. Hԥmçinin, “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥti haqqÕnda ölkԥ ictimaiyyԥti-

ni vԥ hökumԥti, beynԥlxalq tԥúkilatlarÕ vԥ xarici nümayԥndԥliklԥri daha yax-

úÕ mԥlumatlandÕrmaq, onlarÕn  nümayԥndԥlԥrini özünün iclaslarÕ vԥ tԥdbirlԥ-

rinԥ tez-tez dԥvԥt etmԥk zԥruriliyi qeyd olundu. 

Qurultay iútirakçÕlarÕ onu da qeyd etdilԥr ki, dövlԥtin qarúÕsÕnda duran 

ümumi milli problemlԥrin hԥllindԥ “Üçüncü sektor”un ciddi yardÕm göstԥrԥ 

bilmԥsi üçün hökumԥt onun inkiúafÕna úԥrait yaratmalÕ, qeyri-hökumԥt tԥúki-

latlarÕna lazÕmi maliyyԥ, maddi-texniki vԥ tԥúkilati dԥstԥk göstԥrmԥlidir. Öz 

növbԥsindԥ Assosiasiya daha prioritet ümumi milli problemlԥrin hԥllindԥ 

müxtԥlif dövlԥt strukturlarÕ ilԥ partnyorluq ԥlaqԥlԥrinin qurulmasÕna daha 

inadla nail olmalÕdÕr, çünki yaxúÕ ideyalarÕ effektiv siyasi mexanizmlԥr vasi-

tԥsilԥ, intellektual vԥ sosial-mԥdԥni resurslarÕn bacarÕqlÕ mobillԥúdirilmԥsi 

ԥsasÕnda hԥyata keçirmԥk lazÕmdÕr. Bununla bԥrabԥr qurultay tԥsdiq etdi ki, 

catÕúmazlÕqlara vԥ ԥldԥn buraxÕlmÕú imkanlara baxmayaraq, yaradÕcÕ fԥaliy-

yԥtinin ilk on illiyi ԥrzindԥ, lazÕmi úԥraitin vԥ maliyyԥnin olmamasÕ úԥrtilԥ, 

Azԥrbaycanda sosial-mԥdԥni maraqlar naminԥ Assosiasiya tԥrԥfindԥn görü-

lԥn iúlԥr bir növ mԥnԥvi qԥhrԥmanlÕq idi.  

Qurultayda qeyd olundu ki, Assosiasiya öz üzvlԥrindԥ elitar mԥdԥniy-

yԥti – elmi biliklԥri vԥ peúԥkar sԥriútԥliliyi, yüksԥk etikanÕ, müstԥqilliyi, tԥ-

úԥbbüsü vԥ mԥsuliyyԥt mԥdԥniyyԥtini yüksԥk qiymԥtlԥndirir vԥ o bundan 

sonra da öz iúini bu prinsiplԥrԥ vԥ keyfiyyԥtlԥrԥ ԥsaslanaraq quracaqdÕr. Qu-

rultay AssosiasiyanÕn üzvlԥrinin, öz tԥúԥbbüslԥri ilԥ “Simurq” AMA-nÕn 

geniú fԥaliyyԥtini dԥstԥklԥyԥn vԥ inkiúaf etdirԥn alimlԥr, müԥllimlԥr, mütԥ-

xԥssislԥr, hԥkimlԥr, diplomatlarÕn, gԥnclԥrin yaradÕcÕ ԥmԥyini layiqincԥ qiy-

97 

mԥtlԥndirdi. Azԥrbaycanda yüksԥk mԥdԥniyyԥt ideallarÕna tԥmԥnnasÕz xid-

mԥt, “Simurq” AMA-nÕn planlarÕnÕn hԥyata keçirilmԥsinԥ vԥ onun beynԥl-

xalq tanÕnmaya nail olmasÕna yardÕm göstԥrdiklԥri üçün AssosiasiyanÕn rԥh-

bԥrlԥri vԥ üzvlԥri fԥxri diplomlar vԥ tԥúԥkkür fԥxri fԥrmanlarÕ ilԥ tԥltif edil-

dilԥr. OnlarÕn arasÕnda akademiklԥr – Maqsud Ԥliyev, Asԥf Nadirov, Fuad 

QasÕmzadԥ, Urxan Ԥlԥkbԥrov, prof. Arif Ԥzizov, dosent Sevda Ԥlizadԥ, 

dosent Solmina Dadaúova, prof. Ԥli Rԥcԥbli, Azԥrbaycan XøN-nin xüsusi 

tapúÕrÕqlar üzrԥ sԥfiri Rԥsul Mԥlikov, ilahiyyatçÕ HacÕ Sabir Hԥsԥnli, dosent 

Firudin Ԥhmԥdov, dosent A÷azԥki Mԥlikov, Tariyel Mԥmmԥdov, Valeri 

Ԥfԥndiyev, AydÕn KazÕmzadԥ, Rauf Muqimov, Sԥidԥ Cԥfԥrova, øsmayÕl 

øsmayÕlov, Zemfira øsmayÕlova vԥ bir çox baúqalarÕ var idi. Tԥltif olunanlar 

arasÕnda gԥnclԥr, ԥsasԥn, tԥlԥbԥlԥr dԥ çox idi. Bunlar – Hԥmidԥ Quliyeva, 

Elnur Süleymanov, Arif Ԥsgԥrov, Eldar Cahangirov, øradԥ Rԥhimli, Nailԥ 

Mehrabova, Fԥqan Ԥsgԥrov, Sԥbuhԥ Quliyeva, Nԥsimi øsmayÕlov, Tural 

Ԥliyev, Ruslan Ba÷Õrov, Rahib Mustafayev, Anar øsgԥndԥrov, ùԥmsiyԥ 

Ԥliyeva vԥ b. idi.   

Qurultay hԥmçinin, anlaúma, mԥnԥvi vԥ maliyyԥ dԥstԥyi, dostluq vԥ 

ԥmԥkdaúlÕ÷a görԥ Kosta-Rika, øtaliya, Norveç, Almaniya, Rusiya, ABù, Bir-

lԥúmiú KrallÕq, øsrail, øraq, øsveç, Misirin nümayԥndԥlԥrinԥ - Plutarko San-

ços Ernandes, Artur Robles, Aidԥ Vaysleder, Paolo Lembo, Per Ulvevadet, 

Olav Berstad, Steyn øversen, Mixael ùmunk, Yasper Vik, Tomas Yanq, Ri-

çard Braun, Valter ùoniya, Fԥrrux ԥl-Hԥvari, Eliezer Yotvatt, øbrahim ԥt-Ta-

yi, Karl-Yoxan Kleberq, Qalib Abd-Hüseynԥ vԥ AssosiasiyanÕn inkiúafÕna 

yardÕm edԥn digԥr diplomatlar, alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥrԥ öz tԥúԥkkürünü 

bildirdi. OnlarÕn bԥzilԥri “Simurq” AMA-nÕn fԥxri üzvlüyünԥ qԥbul edildi. 

“Aysar”, “Çariti Nou Hau” vԥ Soros Fondu kimi beynԥlxalq tԥúkilatlara tԥ-

úԥkkür ifadԥ edildi. 

Bununla yanaúÕ qeyd edildi ki, AssosiasiyanÕn tԥúԥbbüskarlarÕnÕn vic-

danlÕ ԥmԥyinԥ baxmayaraq, onun tԥrԥfindԥn planlaúdÕrÕlmÕú mԥqsԥdlԥrin heç 

dԥ hamÕsÕna nail olunmayÕb. Maliyyԥ mԥnbԥlԥrinin olmamasÕ sԥbԥbindԥn 

Assosiasiya üzvlԥri vԥ onlarÕn ailԥlԥri üçün intellektual görüúlԥrin, diskussi-

yalarÕn vԥ asudԥ vaxtÕn keçirilmԥsi üçün klubun yaradÕlmasÕ mԥsԥlԥsi hԥlԥ 

gündԥlikdԥ dururdu. AzԥrbaycanÕn ruhi vԥ maddi mԥdԥniyyԥtinin, beynԥl-

xalq ԥmԥkdaúlÕq vԥ dostlu÷un inkiúafÕnda böyük xidmԥtlԥrԥ görԥ “Simurq” 

mükafatÕnÕ tԥsis etmԥk üçün maliyyԥ mԥnbԥlԥri axtarmaq lazÕm idi. Bununla 

ԥlaqԥdar olaraq, qurultayda qԥyyumluq úurasÕnÕn yaradÕlmasÕ haqqÕnda ciddi 

surԥtdԥ düúünmԥyin zԥruriliyi haqqÕnda fikirlԥr sԥslԥndi ki, buraya insanÕn 

inkiúafÕnda, planetin xalqlarÕ arasÕnda sülh, dostluq vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷Õn bԥrqԥ-

98 

rar olmasÕnda ruhi mԥdԥniyyԥtin rolunu dԥrk edԥn vԥ qiymԥtlԥndirԥn Azԥr-

baycan vԥ xarici biznesmenlԥr, mesenatlar, yüksԥk mԥdԥniyyԥtli insanlar da-

xil ola bilԥrdilԥr. Azԥrbaycan hökumԥti tԥrԥfindԥn maliyyԥ dԥstԥyinԥ nail ol-

maq zԥrurԥti ԥvvԥlki kimi aktual olaraq qalÕrdÕ.  

Milli inkiúafÕn aktual problemlԥri kontekstindԥ AssosiasiyanÕn po-

tensial imkanlarÕnÕn sistemli tԥhlili ԥsasÕnda, üçüncü qurultay rԥyasԥt 

heyԥtinin yeni tԥrkibi vԥ departament rԥhbԥrlԥri qarúÕsÕnda mԥdԥni qurucu-

luq mԥsԥlԥlԥrindԥ vԥ xalq diplomatiyasÕ metodlarÕ ilԥ beynԥlxalq münasi-

bԥtlԥr sahԥsindԥ hökumԥtԥ vԥtԥndaú yardÕmÕna yönԥldilmiú bir sÕra ideoloji 

vԥ praktik vԥzifԥlԥr irԥli sürülmüúdür. Fԥaliyyԥt prioritetlԥri müԥyyԥn edil-

miú, qarúÕdakÕ dövrdԥ milli mԥdԥniyyԥtin bütün inkiúaf sahԥlԥrindԥ iúin 

effektivliyini kardinal úԥkildԥ yüksԥltmԥyԥ qabil olan, tԥúkilatÕn missiyasÕ-

nÕn hԥyata keçirilmԥsinin effektiv yollarÕ, vasitԥlԥri vԥ formalarÕnÕn axtarÕúÕ 

qeyd olunmuúdur.  

QurultayÕn hesabat mԥruzԥsindԥ qeyd edilirdi ki, “sivil ölkԥlԥrin sԥnaye 

cԥmiyyԥtindԥn informasiya cԥmiyyԥtlԥrinԥ keçidi AzԥrbaycanÕn dünya mԥ-

dԥniyyԥtinin inkiúaf tendensiyalarÕna, bununla ba÷lÕ iqtisadiyyatÕn vԥ ölkԥ-

nin bütün infrastrukturunun daim modernlԥúdirilmԥsinԥ vaxtÕnda adaptasi-

yasÕnÕ tԥlԥb edir. Bu vԥzifԥnin hԥlli insanÕn inkiúafÕnÕn universal ԥsasÕ vԥ 

mԥqsԥdi olan ruhi mԥdԥniyyԥtin qabaqlayÕcÕ tԥrԥqqisi olmadan mümkün 

deyil. O, xalqÕn sosial-mԥdԥni kodunun humanist etika ilԥ zԥnginlԥúdirilmiú 

tԥhsil, elm vԥ yüksԥk texnologiyalar prioritetinԥ oriyentasiyasÕ mԥqsԥdilԥ, 

onun transformasiyasÕnÕ tԥlԥb edir. øútirakçÕlar AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥtinin 

bundan sonra da  yeni milli inkiúaf tԥlԥbatlarÕna ԥsaslanaraq, vԥ qloballaúma 

úԥraitindԥ dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn baúlÕca qanunauy÷unluqla-

rÕ, dԥyiúikliklԥri vԥ tendensiyalarÕnÕ nԥzԥrԥ almaqla, sistemli kulturoloji ya-

naúma ԥsasÕnda qurulmalÕ oldu÷unu etiraf etdilԥr. AzԥrbaycanÕn gԥlԥcԥyini 

düzgün úԥkildԥ görmԥ - insanÕn inkiúafÕnÕn universal ԥsasÕ olan mԥdԥniyyԥ-

tin imkanlarÕnÕ düzgün úԥkildԥ görmԥni tԥlԥb edir. AzԥrbaycanÕn baúlÕca sԥr-

vԥti onun insanlarÕdÕr, vԥ hԥr úeydԥn ԥvvԥl, ölkԥnin mԥdԥni potensialÕdÕr. 

Buna görԥ dԥ ԥsas vԥzifԥlԥrdԥn biri, insan kapitalÕna qoyulan investisiyalar 

üçün, insanÕn, onun mԥdԥniyyԥti vԥ rifahÕnÕn inkiúafÕ üçün ölkԥnin iqtisadi 

resurslarÕnÕn sԥmԥrԥli istifadԥ edilmԥsidir.  Bu strateji vԥzifԥnin hԥlli yolu 

tԥhsilin vԥ elmin qabaqlayÕcÕ inkiúafÕndan keçir.  

øútirakçÕlar tԥrԥfindԥn bԥyԥnilԥn mԥqsԥdlԥr vԥ metodoloji postulatlarÕn 

(riyaziyyatda, mԥntiqdԥ sübutsuz olaraq ԥsas götürülԥn müddԥalar, fԥrziyyԥ-

lԥr) ԥsasÕnÕ, ԥvvԥlki kimi, insanlarÕn yüksԥk hԥyat mԥdԥniyyԥtinin Azԥrbay-

can cԥmiyyԥtinin baúlÕca sosial prioritetinin olmasÕ anlamÕ tԥúkil edirdi. Bu 

99 

ideoloji problem isԥ yalnÕz siyasi qԥrarlar, qanunlar vԥ dövlԥt müԥssisԥlԥri-

nin funksional fԥaliyyԥti ilԥ hԥll oluna bilmԥz. O hԥmçinin, ölkԥ vԥtԥndaúla-

rÕnÕn tԥfԥkkür mԥdԥniyyԥti vԥ fԥaliyyԥt mԥdԥniyyԥtinin yüksԥldilmԥsinԥ yar-

dÕma yönԥldilmiú ardÕcÕl vԥ uzunmüddԥtli vԥtԥndaú sԥylԥrini tԥlԥb edir. Bu, 

respublikada mԥdԥniyyԥtin ictimai statusunun mütlԥq dԥyԥrinin yüksԥldil-

mԥsinԥ, istehsal vԥ istehlak mԥdԥniyyԥtinin keyfiyyԥtli yüksԥliúinԥ, insanla-

rÕn mԥiúԥt, siyasi, iqtisadi, hüquq, ekoloji vԥ tibb mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna 

yönԥldilmiú bir sÕra yeni layihԥlԥrin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ hԥyata keçiril-

mԥsini nԥzԥrdԥ tuturdu. Dünya praktikasÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq, bu kardinal vԥzi-

fԥnin daha mԥqsԥdԥuy÷un tԥúkilati-hüquqi hԥll formasÕ – Mԥdԥniyyԥtin 

ønkiúafÕnÕn Milli Onilliyinin dövlԥt sԥviyyԥsindԥ tԥúkili vԥ keçirilmԥsi ola 

bilԥrdi. Onillik:  bir tԥrԥfdԥn, Azԥrbaycan xalqÕnÕn klassik mԥdԥni irsinin 

müasir kütlԥvi mԥdԥniyyԥtin da÷ÕdÕcÕ tԥbԥqԥlԥúmԥsindԥn tԥmizlԥnmԥsi mԥq-

sԥdilԥ, Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin “inventarizasiyasÕ”, digԥr tԥrԥfdԥn - 

postsovet mԥdԥniyyԥtinin sivil ölkԥlԥrin yüksԥk mԥdԥniyyԥt standartlarÕna 

yönԥldilmiú demokratik mԥdԥniyyԥtԥ gԥlԥcԥk transformasiyasÕ kimi ikitԥrԥf-

li vԥzifԥnin hԥllinԥ yardÕm edԥ bilԥrdi. Bu onillik çԥrçivԥsindԥ mԥqsԥdyönlü 

sistemli tԥhlil vԥ dünya sivilizasiyasÕnÕn ԥn yeni nailiyyԥtlԥrinin yaradÕcÕ 

mԥnimsԥnilmԥsi, dünya tԥcrübԥsi vԥ zamanÕn dialektik tԥlԥbatlarÕ ilԥ úԥrtlԥ-

nԥn, Azԥrbaycanda elmi, istehsal, texnoloji, idarԥçilik, mԥiúԥt, tibb, ekoloji 

mԥdԥniyyԥt, istirahԥt mԥdԥniyyԥti vԥ insan münasibԥtlԥri mԥdԥniyyԥti sahԥ-

sindԥ mütԥrԥqqi yeniliklԥrԥ imkan verԥn mԥdԥni islahatlarÕn hԥyata keçiril-

mԥsi mümkün olardÕ.    

Qurultay iútirakçÕlarÕ öz fԥaliyyԥtlԥrindԥ, ԥvvԥlki kimi, mԥdԥniyyԥtin - 

insanÕn, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin inkiúaf göstԥrici, vasitԥsi vԥ mԥqsԥdi oldu-

÷una ԥsaslanmaq lazÕm oldu÷u fikrini yekdilliklԥ qԥbul etdilԥr. Buna görԥ dԥ 

Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥtinin azad inkiúafÕ, intellektual vԥ insan resurslarÕnÕn, 

tԥbii-co÷rafi vԥ tarixi úԥraitin, o cümlԥdԥn sivil ölkԥlԥrlԥ mԥdԥni mübadilԥ 

imkanlarÕndan istifadԥ üçün yeni sosial mühitin formalaúdÕrÕlmasÕ yolu ilԥ 

milli mԥdԥniyyԥtin gԥlԥcԥk proqressiv transformasiyasÕna vԥ hԥrtԥrԥfli inki-

úafÕna yardÕm etmԥk lazÕmdÕr. Bununla ԥlaqԥdar, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin 

baúlÕca hԥrԥkԥtverici qüvvԥsi vԥ  inkiúaf mԥqsԥdi olan insanÕn kompleks in-

kiúafÕ üzrԥ yeni konsepsiyalar vԥ layihԥlԥrin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ reallaú-

dÕrÕlmasÕ ԥhԥmiyyԥti artmÕúdÕr. 

Qurultayda xarici ölkԥ vԥtԥndaúlarÕ vԥ müԥssisԥlԥri ilԥ, müxtԥlif ölkԥlԥ-

rin mԥdԥniyyԥt assosiasiyalarÕ vԥ beynԥlxalq tԥúkilatlarla mԥdԥni ԥlaqԥlԥri 

vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷Õ möhkԥmlԥndirmԥk vԥ geniúlԥndirmԥk qԥrara alÕndÕ. Azԥr-

baycanÕn Avropa ùurasÕna qԥbul edilmԥsi vԥ “Simurq” AMA-nÕn Mԥdԥni si-

100 

yasԥt üzrԥ Avropa ùurasÕnÕn mԥlumat bazasÕna daxil edilmԥsi ilԥ ԥlaqԥdar, 

Avropa ùurasÕnÕn mԥdԥniyyԥt vԥ mԥdԥni siyasԥt proqramlarÕ üzrԥ uy÷un tԥú-

kilatlarÕ ilԥ partnyorluq ԥlaqԥlԥrinin qurulmasÕ lazÕm idi. Bu zaman Assosia-

siya, xalqlar arasÕnda mԥdԥni mübadilԥnin sivil dövlԥtlԥrin ԥn effektiv xarici 

siyasԥt vasitԥsi vԥ müasir dünya mԥdԥniyyԥti inkiúafÕnÕn xarakterik xüsusiy-

yԥti oldu÷unu nԥzԥrԥ alÕrdÕ. O, xalqlara vԥ dövlԥtlԥrԥ bir-biri ilԥ daha yaxúÕ 

tanÕú olmaq, milli, regional vԥ qlobal problemlԥrin hԥllindԥ qarúÕlÕqlÕ anlaú-

maya vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷a yardÕm edԥn ümumi maraqlarÕ vԥ dԥyԥrlԥri müԥyyԥn 

etmԥk imkanÕnÕ verir. AçÕq mԥdԥni dialoq müxtԥlif xalqlarÕn qarúÕlÕqlÕ zԥn-

ginlԥúmԥsinԥ, sülhün qorunmasÕna vԥ insanÕn hüquqlarÕ vԥ lԥyaqԥtlԥrinin sa-

bit saxlanmasÕna, mühüm siyasi-diplomatik vԥ iqtisadi problemlԥrin hԥllinԥ 

imkan yaradÕr. Eyni zamanda  mԥdԥni dialoqun olmamasÕ bütün - úԥxsiyyԥt, 

ictimai, beynԥlxalq sԥviyyԥlԥrdԥ ideoloji qarúÕdurmaya aparÕb çÕxarÕr. Bunu 

nԥzԥrԥ alaraq, beynԥlxalq münasibԥtlԥr sahԥsindԥ AssosiasiyanÕn qarúÕsÕn-

da  - Qafqaz, MDB, ùԥrqi vԥ Mԥrkԥzi Avropa ölkԥlԥrinin, hԥmçinin Qԥrb vԥ 

ùԥrq ölkԥlԥrinin qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ ilԥ geniú mԥdԥni mübadilԥni tԥ-

min etmԥk vԥzifԥsi qoyulmuúdur.

23

 

QurultayÕn iútirakçÕlarÕ bütün dünyada AzԥrbaycanÕn dostlarÕnÕn qazanÕl-

masÕnÕn yalnÕz cԥmiyyԥtdԥ yüksԥk mԥdԥniyyԥtli insanlarÕn daim artmasÕ ilԥ  

úԥrtlԥnԥn aktiv vԥ davamlÕ milli inkiúaf yolu ilԥ mümkün olmasÕ fikrindԥ yekdil 

idilԥr. Milli vԥ dünya mԥdԥniyyԥtinin ԥsas mԥdԥni-tarixi dԥyԥrlԥrini dԥrindԥn 

bilmԥ, müntԥzԥm surԥtdԥ özünü tԥkmillԥúdirmԥ, müasir dünya mԥdԥniyyԥtinin 

yüksԥk etik-hüquqi vԥ sosial normalarÕnÕn öyrԥnilmԥsi vԥ mԥnimsԥnilmԥsi, öz 

partnyorlarÕna qarúÕ sԥmimi münasibԥt - Qԥrb vԥ ùԥrq ölkԥlԥrinin xalqlarÕ ilԥ 

sosial-mԥdԥni ԥmԥkdaúlÕ÷Õn inkiúafÕ üçün yeni imkanlar açÕr. Bununla ԥlaqԥdar, 

AzԥrbaycanÕn milli maraqlarÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq, qarúÕdakÕ illԥrdԥ xarici dövlԥtlԥ-

rin sԥfirliklԥri ilԥ dostlu÷u vԥ ԥmԥkdaúlÕ÷Õ möhkԥmlԥndirmԥk vԥ geniúlԥndir-

mԥk, onlarla birlikdԥ müxtԥlif xalqlarÕn mԥdԥniyyԥt tarixinԥ hԥsr edilmiú 

beynԥlxalq konfranslar vԥ seminarlar keçirmԥk, hԥmçinin beynԥlxalq tԥúkilat-

larla - Azԥrbaycanda BMT nümԥyԥndԥliyi, Oksfam, Dünya BankÕ, müxtԥlif öl-

                                                            

23

 BMT vԥ YUNESKO tԥrԥfindԥn irԥli sürülԥn davamlÕ inkiúaf, sülh mԥdԥniyyԥtinin 

möhkԥmlԥndirilmԥsi vԥ Qԥrb vԥ ùԥrq sivilizasiyalarÕ arasÕnda dialoqun inkiúaf etdirilmԥsi 

vԥzifԥlԥrini nԥzԥrԥ alaraq, qurultaydan sonra Assosiasiya BakÕda Dünya mԥdԥniyyԥti 

ønformasiya-Resurs Mԥrkԥzinin yaradÕlmasÕ üzrԥ innovativ layihԥ iúlԥyib hazÕrladÕ. Bu 

ciddi layihԥnin hԥyata keçirilmԥsi üçün Assosiasiya ixtisaslaúmÕú mütԥxԥssislԥrԥ, müasir 

metodologiya vԥ texnologiyalara malik idi, özünün fԥaliyyԥti dövründԥ onun tԥrԥfindԥn  

lazÕmi kulturoloji tԥcrübԥ toplanmÕúdÕr. Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn inkiúaf 

tԥlԥbatlarÕna cavab verԥn layihԥ - Ümumdünya BankÕ, YUNESKO, vԥ Azԥrbaycanda 

akkreditasiya olunmuú xarici dövlԥtlԥrin sԥfirliklԥrinin maliyyԥ dԥstԥyinԥ hesablanmÕúdÕr.   

101 

kԥlԥrin xeyriyyԥ tԥúkilatarÕ ilԥ sÕx ԥmԥkdaúlÕq etmԥk qԥrara alÕndÕ. Xarici ölkԥ-

lԥrdԥ Azԥrbaycan mԥdԥniyyԥt günlԥrinin tԥúkil edilmԥsi üçün Assosiasiyaya 

maliyyԥ imkanlarÕ axtarÕb tapmaq da lazÕm idi.    

Qurultayda çÕxÕú edԥn akademiklԥr, öz ciddi elmi potensialÕndan istifa-

dԥ etmԥklԥ, AssosiasiyanÕn tԥbiyyԥt vԥ texniki elmlԥr, texnika vԥ texnologi-

ya, iqtisadiyyat vԥ ekologiya sahԥsindԥ dövlԥtԥ vԥtԥndaú yardÕmÕ göstԥrmԥli, 

bazar iqtisadiyyatÕ mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna imkan yaratmalÕ, iqtisadi isla-

hatlarÕn dԥrinlԥúmԥsinԥ, ԥhalinin mԥú÷ulluq probleminin hԥllindԥ mühüm 

vasitԥ olan kiçik vԥ orta biznesin inkiúafÕna yardÕm etmԥli oldu÷u haqqÕnda 

danÕúdÕlar. Qeyd olundu ki, Assosiasiya Azԥrbaycanda mԥiúԥt, istehsal vԥ is-

tehlak mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕ, istehsal vԥ xidmԥt sahԥsindԥ yüksԥk mԥdԥ-

niyyԥtli müԥssisԥlԥrin yaradÕlmasÕna yardÕm etmԥk, AzԥrbaycanÕn úԥhԥrlԥri 

vԥ rayonlarÕnda yüksԥk mԥdԥniyyԥt zonalarÕ yaratmaq üzrԥ tԥdbirlԥrin iúlԥ-

nib hazÕrlanmasÕ vԥ reallaúdÕrÕlmasÕ haqqÕnda düúünmԥlidir. 

QurultayÕn iútirakçÕlarÕ hԥmçinin qeyd etdilԥr ki, AssosiasiyanÕn fԥa-

liyyԥt prioritetlԥrindԥn biri, BMT-nin DavamlÕ inkiúaf konsepsiyasÕ çԥr-

çivԥsindԥ qaçqÕnlara, mԥcburi köçkünlԥrԥ vԥ ԥhalinin az tԥminatlÕ tԥbԥqԥ-

lԥrinԥ humanitar yardÕm göstԥrilmԥsi olmalÕdÕr. Ölkԥnin tԥlԥbatlarÕnÕ nԥzԥ-

rԥ alaraq, Assosiasiya beynԥlxalq sosial inkiúaf proqramlarÕ ԥsasÕnda fԥal su-

rԥtdԥ yoxsullu÷a qarúÕ mübarizԥyԥ qoúulmalÕdÕr. Bu, hԥr úeydԥn ԥvvԥl, mik-

rokredit vԥ subkontrakt kimi müasir formalardan istifadԥ etmԥklԥ, ԥhalinin 

az tԥminatlÕ tԥbԥqԥlԥrinin tԥlimi vԥ qazanc gԥtirԥn fԥaliyyԥtin tԥúkili sahԥlԥ-

ridir. Belԥ yanaúma fԥlsԥfԥsi yaxúÕ mԥlumdur: obrazlÕ úԥkildԥ desԥk, insanÕ 

müntԥzԥm olaraq balÕqla tԥmin etmԥklԥ, bu tԥrzdԥ onda sosial passivlik vԥ 

kömԥksizlik yaratmaqdansa, onu balÕq tutma÷a öyrԥtmԥk vԥ ona tilov ba÷Õú-

lamaq daha vacibdir. Bu sahԥdԥ Assosiasiya QaçqÕnlar komitԥsi ilԥ, Azԥr-

baycana humanitar yardÕm göstԥrԥn sԥfirliklԥrlԥ, BMT-nin QaçqÕnlar üzrԥ 

Ali KomissarlÕ÷ÕnÕn nümayԥndԥliyi vԥ digԥr beynԥlxalq humanitar tԥúkilat-

larla partnyorluq ԥlaqԥlԥri qurmalÕ, milli vԥ beynԥlxalq humanitar layihԥlԥ-

rin hԥyata keçirilmԥsi iúinԥ qoúulmalÕ idi. 

Qurultayda, hԥmçinin respublika ԥhalisinin hüquq mԥdԥniyyԥti sa-

hԥsindԥ iúin aktivlԥúdirilmԥsinin, onlarÕn insan hüquqlarÕ, milli vԥ 

beynԥlxalq hüququn ԥsaslarÕna fԥal surԥtdԥ öyrԥdilmԥsi, demokratik öl-

kԥlԥrin hüquq tԥcrübԥsi, o cümlԥdԥn QHT-lԥr haqqÕnda qanunvericilik 

ԥsasÕnda ölkԥ qanunvericiliyinin tԥkmillԥúdirilmԥsindԥ iútirak etmԥyin 

vacibliyi qeyd olundu. Bu istiqamԥtdԥ Assosiasiya BMT-nin ønsan hü-

quqlarÕ, konfliktologiya vԥ gender tԥdqiqatlarÕ üzrԥ KomissarlÕ÷ÕnÕn layi-

hԥlԥrinin hԥyata keçirilmԥsinԥ qoúulmalÕ, YUNESKO-nun insan konflikt-

102 

lԥrinin hԥlli, sülh vԥ qeyri-zorakÕlÕq mԥdԥniyyԥtinin bԥrqԥrar olmasÕ ilԥ 

mԥú÷ul olan deparatmentlԥri ilԥ ԥmԥkdaúlÕq etmԥli idi. Assosiasiya 

demokratik mԥdԥniyyԥtin formalaúdÕrÕlmasÕ vԥ inkiúafÕ, vԥtԥndaú cԥmiy-

yԥti vԥ hüquqi dövlԥtin tԥlԥblԥrinԥ cavab verԥn yeni mԥdԥniyyԥt siyasԥti-

nin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ proseslԥrinin ictimai monitorinqlԥrindԥ ön sÕra-

larda olmalÕ idi. Qurultay iútirakçÕlarÕ hԥmçinin, Azԥrbaycan xalqÕnÕn in-

kiúafÕ üçün hԥyati vacib ԥhԥmiyyԥtԥ malik mԥsԥlԥlԥrdԥn birinin - Mԥdԥ-

niyyԥt haqqÕnda Qanunun olmasÕnÕ, bu qanunun mütԥxԥssis-kulturoloqla-

rÕn iútirakÕ ilԥ qԥbul edilmԥli oldu÷unu qeyd etdilԥr. Onun nԥzԥrdԥn keçi-

rilmԥsi vԥ ekspertizasÕ müasir kulturologiyanÕn nailiyyԥtlԥrini, beynԥl-

xalq standartlarÕ vԥ AzԥrbaycanÕn inkiúaf tԥlԥbatlarÕnÕ hesaba almaqla 

aparÕlmalÕdÕr. Bu qanunun ԥsasÕnÕ mԥdԥniyyԥtin universal sosial fenomen 

kimi düzgün dԥrk edilmԥsi tԥúkil etmԥlidir.   

Milli mԥdԥniyyԥtin inkiúaf problemlԥrini nԥzԥrdԥn keçirԥrԥk, qurultay 

iútirakçÕlarÕ dünya elmi, texnologiyasÕ, ԥdԥbiyyatÕ vԥ incԥsԥnԥtinin ԥn dԥyԥr-

li ԥsԥrlԥrinin Azԥrbaycan dilinԥ sistematik tԥrcümԥsi, nԥúri, Azԥrbaycan cԥ-

miyyԥtindԥ yayÕlmasÕ vԥ öyrԥnilmԥsinin ciddi vԥzifԥ oldu÷unu da qeyd etdi-

lԥr ki, bu vԥzifԥnin hԥlli ölkԥnin davamlÕ tԥrԥqqisinԥ vԥ rԥqabԥtԥ dözümlülü-

yünԥ yardÕm edԥcԥkdir. Assosiasiya bu ümummilli vԥzifԥnin hԥllindԥ gücü 

yetԥn qԥdԥr iútirak etmԥlidir. AssosiasiyanÕn, ölkԥnin milli maraqlarÕna ca-

vab verԥn mühüm vԥzifԥlԥri qismindԥ - qadÕnlarÕn, gԥnclԥrin vԥ uúaqlarÕn, 

fiziki mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna, milli vԥ dünya mԥdԥniyyԥti abidԥlԥrinin öy-

rԥnilmԥsi mԥqsԥdilԥ, mԥdԥni turizmin tԥúkilinԥ yardÕmÕ vԥzifԥlԥri dԥ qeyd 

olunmuúdur. Azԥrbaycan incԥsԥnԥtinin inkiúafÕna daha fԥal surԥtdԥ yardÕm 

etmԥk, o cümlԥdԥn xarici partnyorlarla birlikdԥ, sԥrgilԥrin, xeyriyyԥ kon-

sertlԥri, festivallar, müsabiqԥlԥr vԥ gԥnclԥrin idman yarÕúmalarÕnÕn tԥúkilinԥ 

daha çox diqqԥt ayrÕlmasÕ aktual vԥzifԥlԥr qismindԥ xüsusi olaraq nԥzԥrԥ 

çatdÕrÕldÕ. Hԥmçinin, qaçqÕnlar vԥ mԥcburi köçkünlԥr arasÕndan istedadlÕ 

gԥnclԥrin incԥsԥnԥtin vԥ xalq yaradÕcÕl÷ÕnÕn müxtԥlif növlԥrinԥ öyrԥdilmԥsi, 

Assosiasiya üzvlԥrinin ölkԥnin mԥdԥni hԥyatÕnda iútirakÕnÕn aktivlԥúdirilmԥ-

si vacibliyi dԥ qeyd olundu.  

Gԥlԥcԥk haqqÕnda qay÷ÕnÕ ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq vԥ özünün ciddi elmi 

potensialÕnÕ nԥzԥrԥ alaraq qurultay, “Simurq” AMA-nÕn 2000-2005-ci illԥr 

vԥ gԥlԥcԥk perspektivlԥr üçün fԥaliyyԥt proqramÕnÕn hazÕrlanmasÕnda “Mԥ-

dԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” mԥcmuԥsinin sistematik olaraq hazÕrlanmasÕnÕ tԥ-

min etmԥyin, “Dünya mԥdԥniyyԥti vԥ Azԥrbaycan cԥmiyyԥti” jurnalÕnÕ tԥ-

sis etmԥyin, “Mԥdԥniyyԥt vԥ cԥmiyyԥt” televiziya proqramlarÕnÕ tԥúkil 

etmԥyin mԥqsԥdԥuy÷unlu÷unu xüsusilԥ qeyd etdi. O hԥmçinin, milli vԥ 

103 

dünya mԥdԥniyyԥtinin tarixi, nԥzԥriyyԥsi vԥ praktikasÕ, sivilizasiyalar ara-

sÕnda sülh vԥ dialoq mԥdԥniyyԥti problemlԥri üzrԥ beynԥlxalq kulturoloji 

simpoziumlar vԥ konfranslarÕn tԥúkili vԥ keçirilmԥsi iúini ԥsaslÕ surԥtdԥ 

yaxúÕlaúdÕrma÷Õn zԥruriliyinԥ diqqԥt yetirirdi.      

Qurultay hԥmçinin, dövlԥt quruculu÷u problemlԥri, idarԥetmԥ mԥdԥ-

niyyԥtinin tԥkmillԥúdirilmԥsi, mԥdԥniyyԥt sahԥsindԥ yeni dövlԥt siyasԥti üz-

rԥ ekspert qԥrarlarÕ vԥ elmi proqnozlarÕn hazÕrlanmasÕnda hökumԥtԥ yardÕ-

mÕn ԥhԥmiyyԥtini vur÷uladÕ. Kulturoloji tԥhsil vԥ maarifin dayaq mԥntԥqԥlԥ-

ri olma÷a, permanent mԥdԥni islahatlarÕn hԥyata keçirilmԥsindԥ nazirliyԥ 

dԥstԥk olma÷a qabil yeni tԥdqiqat vԥ maarifçilik müԥssisԥlԥrinin, hԥmçinin 

AzԥrbaycanÕn rayonlarÕnda resurs-mԥdԥniyyԥt mԥrkԥzlԥrinin yaradÕlmasÕnda 

mԥdԥniyyԥt nazirliyinԥ ekspert dԥstԥyi aktual vԥzifԥ olaraq qalÕrdÕ. Azԥrbay-

can xalqÕnÕn ümumi mԥdԥni rifahÕnÕn sürԥtlԥ yüksԥldilmԥsinԥ yardÕm mԥq-

sԥdilԥ, biblio- vԥ videotekalarÕ, mԥdԥniyyԥt mԥlumatlarÕnÕn kompüter bankÕ-

nÕ, konfrans-zal, nԥúriyyat vԥ “stolüstü” mԥtbԥԥni daxil edԥn, “Simurq” 

AMA-nÕn ønformasiya-resurs Mԥrkԥzinin yaradÕlmasÕ üçün maliyyԥ imkan-

larÕ axtarÕb tapmaq mԥqsԥdԥuy÷un hesab edildi.   

Böyük Nizami deyirdi ki, “Elm dԥ Kainat kimi sonsuzdur”, dünya sԥ-

viyyԥli görkԥmli ingilis alimi øsaak Nyuton isԥ özünü “dԥrk edilmԥmiú hԥqi-

qԥtlԥr okeanÕnÕn sahilindԥ oynayan uúaq” hesab edirdi. Dahi Azԥrbaycan 

mütԥfԥkkirinin vԥ dünya elminin görkԥmli nümayԥndԥsinin sözlԥri, milli in-

kiúafÕmÕz üçün ciddi kulturoloji tԥdqiqatlarÕn yeni imkanlar açdÕ÷Õna bizi 

yenidԥn vԥ bir daha inandÕrdÕ. Belԥ sistemli tԥdqiqatlar nԥticԥsindԥ hԥyatÕ 

yeni görmԥ, yeni elmi tԥriflԥr vԥ formullar, proqnozlar, qԥrarlar vԥ texnolo-

giyalar, dԥyiúikliklԥrin pozitiv dialektikasÕnÕ tԥmin edԥn inkiúaf modellԥri vԥ 

fԥaliyyԥt paradiqmalarÕ meydana gԥlir ki, onlar da davamlÕ inkiúafÕ tԥmin 

edir. Lakin davamlÕ inkiúaf, elmin nailiyyԥtlԥrinin praktikada tԥtbiq edildiyi 

halda mümkün olur. Sistemli kulturoloji tԥdqiqatlarÕn nԥticԥlԥrinin praktik 

reallaúdÕrÕlmasÕnÕ tԥmin edԥn úԥrtlԥrdԥn biri, ölkԥ vԥtԥndaúlarÕnÕn kreativ vԥ 

sosial fԥallÕ÷Õna, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥtin baúlÕca hԥrԥkԥtverici qüvvԥsi olan 

yüksԥk mԥdԥniyyԥtli insanÕn formalaúmasÕna yardÕm edԥn – cԥmiyyԥtin 

yaxúÕ kulturoloji tԥhsili vԥ maarifi, ԥhalinin akkulturasiyasÕ vԥ inkulturasiya-

sÕdÕr. Cԥmiyyԥtin “vertikal” vԥ “üfqi” mԥdԥniyyԥti arasÕndakÕ qÕrÕlmanÕ tez 

bir zamanda aradan qaldÕrma÷a imkan verԥn bu aktual vԥzifԥnin hԥlli üçün 

dövlԥt qԥrarlarÕnÕ qԥbul edԥn mԥmurlarÕn vԥ siyasԥtçilԥrin kulturoloji hazÕr-

lÕ÷Õ vԥ yenidԥn hazÕrlÕ÷Õ xüsusi ԥhԥmiyyԥt kԥsb edir.  

Bu anlayÕúa ԥsaslanaraq, 2000-ci illԥrin ԥvvԥllԥrindԥ hökumԥt vԥ par-

lament üçün dünya sivilizasiyasÕnÕn inkiúaf qanunauy÷unluqlarÕ vԥ tendensi-

104 

yalarÕnÕn sistemli tԥdqiqatlarÕ ԥsasÕnda hazÕrlanmÕú, sosial-mԥdԥni siyasԥtin, 

demokratik idarԥetmԥnin tԥkmillԥúdirilmԥsinԥ, Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin 

demokratiklԥúmԥsi vԥ modernlԥúmԥsinԥ istiqamԥtlԥnmiú konsepsiyalar vԥ 

praktik tԥkliflԥr paketi Assosiasiya tԥrԥfindԥn yenidԥn tԥhlil edildi. OnlarÕn 

arasÕnda ölkԥ üçün öz aktuallÕ÷ÕnÕ itirmiú: Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq 

Universitetinin layihԥsi; Mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕnÕn Milli Onilliyinin keçiril-

mԥsi haqqÕnda tԥklif, Mԥdԥniyyԥt üzrԥ Dövlԥt ùurasÕnÕn yaradÕlmasÕ  vԥ s. 

layihԥlԥr vardÕ. Bu tԥkliflԥrin hökumԥt tԥrԥfindԥn nԥzԥrdԥn keçirilmԥsi vԥ 

onlarÕn mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕ ilԥ birlikdԥ reallaúdÕrÕlmasÕ - Azԥrbaycan 

RespublikasÕnÕn davamlÕ vԥ tԥhlükԥsiz inkiúaf maraqlarÕna cavab verԥn sis-

temli kulturoloji tԥdqiqatlar aparma÷a vԥ sosial vԥ dövlԥt texnologiyalarÕnÕ 

iúlԥyib hazÕrlama÷a, sosial-mԥdԥni siyasԥti tԥkmillԥúdirmԥyԥ, AzԥrbaycanÕn 

daha yaxúÕ gԥlԥcԥyini qurma÷a vԥ onu effektiv idarԥ etmԥyԥ imkan vermiú 

olardÕ.    

ørԥli sürülmüú vԥzifԥlԥr nöqteyi-nԥzԥrindԥn milli mԥdԥniyyԥtin keyfiyyԥt-

cԥ yeni inkiúaf sԥviyyԥsini tԥmin etmԥyԥ qadir olan bir sÕra innovativ struktur 

vԥ mexanizmlԥrin yaradÕlmasÕ üçün imkanlarÕ nԥzԥrdԥn keçirmԥyi hökumԥtdԥn 

xahiú etmԥk qԥrara alÕndÕ: Azԥrbaycan elmi ictimaiyyԥti vԥ xarici diplomatlar 

tԥrԥfindԥn bԥyԥnilmiú Dünya Mԥdԥniyyԥti Beynԥlxalq Universitetinin layihԥsi 

ԥsasÕnda Mԥdԥniyyԥt AkademiyasÕnÕn, hԥmçinin øctimai Forumun – davamlÕ 

sosial-mԥdԥni inkiúaf problemlԥri ilԥ mԥú÷ul olan qeyri-hökumԥt vԥ dövlԥt tԥú-

kilatlarÕnÕn, cԥmiyyԥtlԥr, fondlar, ölkԥnin yaradÕcÕ ittifaqlarÕ, hԥmçinin uy÷un 

beynԥlxalq tԥúkilatlarÕn iútirakÕ ilԥ, AzԥrbaycanÕn sosial-mԥdԥni inkiúaf prob-

lemlԥrinin müzakirԥsi vԥ hԥlli Mԥrkԥzinin yaradÕlmasÕ.   

Qurultay tԥrԥfindԥn formulԥ edilmiú mԥqsԥdlԥrin hԥyata keçirilmԥsi, - 

AssosiasiyanÕn nԥticԥ etibarilԥ sԥmԥrԥliliyinin artmasÕnÕ tԥmin edԥn, onun 

tԥúkilat departamentinin iúinin ԥsaslÕ úԥkildԥ yenidԥn qurulmasÕnÕ tԥlԥb edir-

di. ønsan resurslarÕndan a÷Õlla istifadԥ etmԥk vԥ onlarÕ effektiv idarԥ etmԥk, 

konkret layihԥlԥr üzrԥ “Simurq” AMA-nÕn kollektiv vԥ fԥrdi üzvlԥrinin bir-

gԥ fԥaliyyԥtinin tԥúkilini aktivlԥúdirmԥk, mobil ԥlaqԥlԥr infrastrukturunu ya-

ratmaq, nԥzԥrdԥ tutulan proqramlar, planlar vԥ qԥrarlarÕn, ümumi fԥaliyyԥt 

monitorinqinin yerinԥ yetirilmԥsinin hesaba alÕnmasÕnÕ vԥ ona nԥzarԥti tԥúkil 

etmԥk lazÕm idi. øúlԥmԥk üçün vԥ idarԥetmԥ aparatÕnÕn maliyyԥlԥúdirilmԥsi 

üçün AssosiasiyanÕ ofislԥ tԥmin edԥn layihԥnin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ real-

laúdÕrÕlmasÕ, AzԥrbaycanÕn rayonlarÕnda vԥ xaricdԥ AssosiasiyanÕn nüma-

yԥndԥliklԥrinin  yaradÕlmasÕ, “Simurq” klubu çԥrçivԥsindԥ AssosiasiyanÕn 

üzvlԥri vԥ qonaqlarÕ üçün qeyri-rԥsmi görüúlԥrin vԥ asudԥ vaxtÕn tԥúkil edil-

mԥsi ԥn mühüm vԥzifԥlԥr qismindԥ irԥli sürülmüúdür.  

105 

AssosiasiyanÕn fԥaliyyԥt effektivliyinin artÕrÕlmasÕ vԥ Assosiasiya üzv-

lԥri tԥrԥfindԥn beynԥlxalq tԥcrübԥdԥ qԥbul edilmiú strateji planlaúdÕrma, ma-

liyyԥ menecmenti, QHT-nin idarԥ edilmԥsi, layihԥlԥrin yazÕlmasÕ vԥ monito-

rinqi metodlarÕnÕn vԥ s. mԥnimsԥnilmԥsi üçün tԥúkilat departamentinԥ 

“Aysar” vԥ digԥr beynԥlxalq fondlarÕn treninqlԥri vasitԥsilԥ fԥallarÕn vԥ kö-

nüllülԥrin QHT-lԥrin müasir iú metodlarÕna öyrԥdilmԥsini tԥúkil etmԥk tԥklif 

olundu. Mԥdԥniyyԥt Nazirliyi vԥ digԥr dövlԥt strukturlarÕ, QHT-lԥr, xarici 

nümayԥndԥliklԥr vԥ beynԥlxalq tԥúkilatlarla “Simurq” AMA-nÕn ikitԥrԥfli 

mԥhsuldar ԥlaqԥlԥrini qurmaq lazÕm idi. AzԥrbaycanÕn sosial-mԥdԥni inkiúa-

fÕ dövlԥt layihԥlԥrinin iúlԥnib hazÕrlanmasÕ vԥ reallaúdÕrÕlmasÕna, hԥmçinin  

beynԥlxalq, o cümlԥdԥn, Avropa ùurasÕ xԥtti ilԥ iúlԥnԥn layihԥlԥrԥ, xarici ölkԥ-

lԥrin qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕ ilԥ olan birgԥ layihԥlԥrԥ AssosiasiyanÕn daxil 

edilmԥsini tԥmin etmԥk vԥzifԥsi çox aktual idi. “Simurq” AMA-nÕn ictimai-fay-

dalÕ layihԥlԥrinin reallaúdÕrÕlmasÕ üçün effektiv fandrayzinq, maliyyԥ resurslarÕ-

nÕn bacarÕqla formalaúdÕrÕlmasÕ vԥ idarԥ edilmԥsi hԥyati vacib vԥzifԥlԥr sÕrasÕn-

da göstԥrildi. øútirakçÕlar qurultayÕn yekun sԥnԥdlԥrini Azԥrbaycan hökumԥtinԥ, 

hԥmçinin BMT, YUNESKO vԥ Avropa ùurasÕna göndԥrmԥyi qԥrara aldÕlar.