“CΩmiyyΩt mΩdΩniyyΩti müdafiΩ edΩrsΩ

“SøMURQ” AMA-nÕn TASøS proqramÕnÕn  

layihԥsi ilԥ birgԥ ԥmԥkdaúlÕ÷Õ 

 

Üçüncü qurultayÕndan sonra Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniy-

yԥtinin inkiúafÕ sahԥsindԥ TASøS proqramÕnÕn layihԥsi ilԥ AssosiasiyanÕn 

ԥmԥkdaúlÕ÷Õ “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥt tarixinԥ mühüm sԥhifԥ daxil etdi. 

Bu ԥmԥkdaúlÕ÷Õn ԥhԥmiyyԥtinin qiymԥtlԥndirilmԥsi üçün mԥsԥlԥnin tarixin-

dԥn ԥvvԥlki dövrünԥ müraciԥt edԥk.   

Azԥrbaycan RespublikasÕ mԥdԥniyyԥtinin inkiúaf tarixinin bu dövründԥ 

dövlԥt idarԥçiyi mԥdԥniyyԥti xüsusi ԥhԥmiyyԥt kԥsb edirdi. ødarԥetmԥ mԥdԥ-

niyyԥti – ümumi rifahÕn yüksԥldilmԥsi, ölkԥlԥrin vԥ xalqlarÕn mütԥrԥqqi vԥ 

tԥhlükԥsiz inkiúafÕna nail olma maraqlarÕnda, insanÕn, cԥmiyyԥtin vԥ dövlԥ-

tin inkiúafÕnÕ idarԥ etmԥyԥ yönԥldilmiú elmi biliklԥr, texnologiyalar, mütԥ-

úԥkkillik, etika vԥ rԥhbԥr fԥaliyyԥtdir. O qoyulmuú mԥqsԥdlԥrԥ nail olmaqda 

vԥ idarԥ olunan obyektin inkiúafÕnda effektivliyin tԥmin edilmԥsindԥ zԥruri 

olan düzgün siyasi, iqtisadi yaxud sosial qԥrarlarÕn qԥbul edilmԥsinԥ imkan 

verԥn dԥrin professional biliklԥri, bacarÕ÷Õ, hüquqi savadlÕlÕ÷Õ, idarԥçi perso-

nalÕn mԥsuliyyԥtini nԥzԥrdԥ tutur. Ruhi vԥ maddi istehsalÕn bütün sahԥlԥrin-

dԥ inkiúaf tempi vԥ fԥaliyyԥt keyfiyyԥti dövlԥt idarԥçiliyinin effektivliyindԥn 

hԥlledici dԥrԥcԥdԥ asÕlÕdÕr ki, dövlԥt müstԥqilliyi, davamlÕ inkiúaf, dövlԥtin 

rԥqabԥt qabiliyyԥti vԥ tԥhlükԥsizliyi onlarla úԥrtlԥnir. 

Demokratik ölkԥlԥrdԥ milli maraqlarÕ nԥzԥrԥ alaraq, idarԥçilik qԥrarlarÕ 

obyektiv prinsiplԥr vԥ meyarlar ԥsasÕnda qԥbul edilir, fԥaliyyԥtin qiymԥtlԥn-

dirilmԥsi isԥ nԥticԥlԥrԥ görԥ aparÕlÕr. Bu zaman idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥtinin 

tԥdqiqat prinsiplԥri qismindԥ, elmdԥ hamÕ tԥrԥfindԥn qԥbul edilmiú – analiz 

vԥ sintez, induksiya vԥ deduksiya, müqayisԥ vԥ ümumilԥúdirmԥ kimi prin-

siplԥrdԥn istifadԥ edilir. Metodoloji cԥhԥtdԥn, idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti prob-

lemlԥrinin nԥzԥri hԥlli üçün kulturologiyada tԥtbiq edilԥn müxtԥlif tԥhlil 

metodlarÕnÕ nԥzԥrdԥ tutan sistemli yanaúmadan istifadԥ olunur. Bu metodlar  

cԥmdԥ siyasi, sosial vԥ iqtisadi xarakterli strateji qԥrarlarÕn hazÕrlanmasÕ vԥ 

qԥbul edilmԥsindԥ praktik ԥhԥmiyyԥtԥ malikdir. 

Müasir úԥraitdԥ qԥrarlarÕn qԥbul edilmԥsindԥ vԥ dövlԥt proqramlarÕnÕn 

müstԥqil iúlԥnib hazÕrlanmasÕnda bürokratiya üçün yeni imkanlar açan, 

elmin nailiyyԥtlԥrinԥ ԥsaslanan ekspertiza vԥ diskresion fԥaliyyԥt idarԥçilik 

fԥaliyyԥtinin önündԥ gedir. Siyasԥtçilԥrin vԥ idarԥçilԥrin karyera yüksԥliúinԥ 

tԥsir göstԥrԥn meyar – peúԥkarlÕ÷Õ vԥ etikanÕ, son nԥticԥlԥrin yüksԥk 

effektivliyinԥ istiqamԥtlԥnmiú innovativ fԥaliyyԥti, insanlarla iúlԥmԥk baca-

rÕ÷ÕnÕ nԥzԥrdԥ tutan yüksԥk dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥtidir. ødarԥetmԥ 

117 

elminԥ ԥsaslanaraq, dövlԥt qullu÷u cԥmiyyԥtin rifahÕ vԥ tԥhlükԥsizliyinin, 

sosial tԥrԥqqi vԥ dövlԥtin özünün hԥyat qabiliyyԥtinin asÕlÕ oldu÷u strateji 

vԥzifԥlԥrin hԥllini tԥmin edir. 

Dünya tԥcrübԥsi tԥsdiq edir ki, qeyri-mԥhsuldar dövlԥt idarԥçiliyi ba-

÷Õúlanmaz vaxt itkisinԥ, sԥmԥrԥsiz (bԥzԥn isԥ yerini doldurmaq mümkün ol-

mayan) insan, maliyyԥ vԥ xammal resurslarÕnÕn itkisinԥ gԥtirib çÕxarÕr. Buna 

görԥ dԥ milli, sosial vԥ ümumbԥúԥri dԥyԥrlԥrin vԥ ölkԥ vԥtԥndaúlarÕnÕn ma-

raqlarÕnÕn ԥsas konsolodasiya (birlԥúmԥ) formasÕ olan hüquqi dövlԥtdԥ döv-

lԥtin mԥqsԥdlԥri vԥ iradԥsi administrativ-dövlԥt idarԥçiliyi sistemi vasitԥsilԥ 

reallaúdÕrÕlÕr.   

“Administrativ-dövlԥt idarԥçiliyi” termini ilk dԥfԥ 1986-cÕ ildԥ, demok-

ratik hökumԥti elmi idarԥetmԥ metodlarÕna malik olmayan sԥriútԥsiz höku-

mԥt adlandÕran ABù-Õn Respublika partiyasÕnÕn proqramÕna daxil edilmiúdir. 

1990-cÕ ildԥn dövlԥt administrasiyasÕ ABù-Õn vԥ Qԥrbi AvropanÕn aparÕcÕ ali 

mԥktԥblԥrindԥ tԥdris proqramÕnÕn bir hissԥi oldu. 

Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn milli inkiúafÕnda bütün böyük nailiyyԥtlԥ-

rin ԥsasÕnÕ tԥúkil etdiyi kimi, Azԥrbaycanda effektiv dövlԥt idarԥçiliyi sis-

teminin yaradÕlmasÕ vԥ fԥaliyyԥt göstԥrmԥsinin ԥsasÕnÕ da Azԥrbaycan xalqÕ-

nÕn Ümummilli lideri Heydԥr Ԥliyevin vԥ onun siyasi kursunun layiqli da-

vamçÕsÕ, Prezident ølham Ԥliyevin  yaradÕcÕ fԥaliyyԥti vԥ idarԥçilik mԥdԥniy-

yԥti tԥúkil edir. 

Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçilik sisieminin u÷urlu islahatlarÕ vԥ tԥkmil-

lԥúdirilmԥsi, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti Heydԥr Ԥliyevin “Qԥrb 

ölkԥlԥrinin tԥcrübԥsi ԥsasÕnda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin modernlԥúdiril-

mԥsi haqqÕnda” FԥrmanÕna uy÷un olaraq, 1998-ci ildԥ baúlanmÕúdÕr. Bu qԥ-

rarÕn müdrikliyi vԥ uzaqgörԥnliyi dünya mԥdԥniyyԥti vԥ sivilizasiyasÕnÕn an-

tik tarixi ilԥ tԥsdiqlԥnir. Sokrat deyirdi ki, “ԥgԥr mԥn fleytanÕ düzԥltmԥk istԥ-

yirԥmsԥ, fleyta ustasÕnÕn yanÕna gedirԥm, ԥgԥr mԥn gԥmini tԥmir etmԥk istԥ-

yirԥmsԥ, gԥmiqayÕranÕn yanÕna gedirԥm, dövlԥtin düzԥldilmԥsi (idarԥ olun-

masÕ) üçünsԥ, hԥr kԥs yararlÕ hesab olunur”. Professor Rudolf fon Skala hԥlԥ 

XIX ԥsrdԥ özünün YunanÕstanÕn inkiúaf tarixinԥ dair tԥnqidi tԥhlilindԥ bu si-

tatÕ misal gԥtirmiúdir. Bԥúԥriyyԥtin mԥdԥniyyԥt tarixindԥ unudulmaz xidmԥt-

lԥri olan ölkԥsini necԥ xilas etmԥk haqqÕnda düúünԥrԥk, alim praktik tövsi-

yԥlԥr formulԥ etdi ki, onlarÕn reallaúdÕrÕlmasÕ YunanÕstanÕ o dövrdԥ düúdüyü 

böhrandan xilas edԥ bilԥrdi. OnlarÕn sÕrasÕnda “fԥaliyyԥtԥ vԥrdiúlԥr”in, “orta 

Avropa iúinԥ öyrԥdilmԥ”nin, “ԥkinçiliyԥ vԥ becԥrilԥn torpa÷Õn geniúlԥndiril-

mԥsinԥ öyrԥdilmԥ”nin tԥrbiyԥlԥndirilmԥsi zԥruriliyi qeyd olunurdu. Bu za-

man o, “siyasԥtdԥ vԥ jurnalistikada mühüm rol oynayan kԥmsavad insanla-

118 

rÕn ԥsl savadlÕlar tԥrԥfindԥn sÕxÕúdÕrÕlmasÕnÕn”, “lov÷alÕ÷a son qoyulmasÕ-

nÕn”, “bürokratiyada vԥ orduda dԥmir intizamÕn qurulmasÕnÕn” vacibliyini 

baúlÕca vԥzifԥ kimi göstԥrmiúdir. Alman professorunun tԥnqidi tԥhlil mԥntiqi 

diqqԥtԥlayiqdir, belԥ ki, o, ayrÕ-ayrÕ ölkԥlԥrin öz inkiúafÕnda Avropa vԥ dün-

ya sԥviyyԥsindԥn, bugün dԥ ԥhԥmiyyԥtini itirmԥyԥn, xarakterik geriqalma 

sԥbԥblԥrini  açmÕúdÕr.

25

  

XX ԥsrin 90-cÕ illԥrinin sonuna yaxÕn, ölkԥnin davamlÕ, rԥqabԥt qabiliy-

yԥtli vԥ tԥhlükԥsiz inkiúafÕna ԥsaslanan dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥti Azԥr-

baycan RespublikasÕnÕn u÷urlu inkiúafÕ üçün xüsusi ԥhԥmiyyԥt kԥsb etdi. O, 

milli dövlԥtçilik mԥdԥniyyԥtinin vԥ beynԥlxalq idarԥetmԥ subyekti kimi 

respublikanÕn inkiúafÕnÕn tԥkmillԥúdirilmԥsi üçün ԥn mühüm úԥrtlԥr qismin-

dԥ nԥzԥrdԥn keçirilmԥyԥ baúlandÕ. Bu mԥdԥniyyԥt siyasԥtçilԥrin vԥ mԥmur-

larÕn situasiyanÕ elmi ԥsaslanmÕú surԥtdԥ tԥhlil etmԥk vԥ “a÷aclarÕn arxasÕnda 

meúԥ”ni görmԥk, milli maraqlara cavab verԥn düzgün siyasi vԥ sosial-iqtisadi qԥ-

rarlar qԥbul etmԥk qabiliyyԥtinin inkiúaf ԥsasÕ kimi mԥnimsԥnilmԥyԥ baúlan-

dÕ. Bunu nԥzԥrԥ alaraq, Azԥrbaycan dövlԥti idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥtinin bütün 

sԥviyyԥlԥrdԥ inkiúafÕna qanunvericiliklԥ yardÕm etmiú vԥ edir, bu strateji sԥ-

nԥtin peúԥkar tԥlimini tԥúkil edir, insanlarÕn kulturoloji tԥhsili vԥ maarifinin 

tԥúkilinԥ, dövlԥt vԥ sosial idarԥçilik problemlԥrinin sistemli elmi tԥdqiqatla-

rÕnÕn inkiúafÕna yardÕm edir. O, alimlԥrin vԥ mütԥxԥssislԥrin innovativ fԥallÕ-

÷ÕnÕ, elmi müԥssisԥlԥr vԥ mԥrkԥzlԥr úԥbԥkԥsinin formalaúmasÕ vԥ inkiúafÕnÕ, 

bu sahԥdԥ mԥhsuldar beynԥlxalq ԥmԥkdaúlÕ÷Õ dԥstԥklԥyir. Bugün Azԥrbay-

can, demokratik ölkԥlԥrin elmi vԥ praktik fԥaliyyԥtini özündԥ tԥcԥssüm etdi-

rԥn vԥ eyni zamanda, öz milli maraqlarÕna, azԥrbaycançÕlÕq milli  ideologi-

yasÕna vԥ mԥdԥni dԥyԥrlԥr siteminԥ daha çox uy÷un gԥlԥn xüsusi dövlԥt ida-

rԥçiliyi vԥ inkiúaf modelini u÷urla inkiúaf etdirir.  

Yeni demokratik idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥtinin formalaúmasÕ müstԥqil 

demokratik Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn dövlԥt quruculu÷u prosesindԥ baú 

verirdi. Azԥrbaycanda sovet ictimai-siyasi sistemindԥn demokratik cԥmiyyԥt 

quruculu÷una keçid - ideoloji vԥ siyasi iúin ԥsaslÕ surԥtdԥ yenidԥn qurulma-

sÕnÕ, demokratik ölkԥlԥrin inkiúaf tԥcrübԥsinԥ vԥ dünya sivilizasiyasÕ nailiy-

yԥtlԥrinԥ ԥsaslanan yeni dövlԥtçilik mԥdԥniyyԥtinin formalaúdÕrÕlmasÕnÕ 

                                                            

25

 ønkiúaf etmԥkdԥ olan ölkԥlԥrdԥ bu cür catÕúmazlÕqlarÕn aradan qaldÕrÕlmasÕna böyük 

ԥhԥmiyyԥt verilir. Mԥsԥlԥn, Azԥrbaycanda bu problemlԥrin hԥllinԥ 1999-cu ildԥ 

Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕnÕn 

yaradÕlmasÕ, “Dövlԥt qullu÷u haqqÕnda” Qanunun qԥbul edilmԥsi, dövlԥt idarԥçiliyi 

islahatlar sisteminin hԥyata keçirilmԥsi, tԥcrübԥli xarici ekspertlԥrin bu prosesin elmi 

ԥsaslanmasÕ prosesinԥ cԥlb edilmԥsi vԥ digԥr dövlԥt tԥdbirlԥri. 

119 

gündԥmԥ gԥtirdi. Bu reallÕqlarÕ vԥ tԥlԥbatlarÕ nԥzԥrԥ alaraq, idarԥçilik mԥdԥ-

niyyԥtinin demokratiklԥúdirilmԥsi, köhnԥ dövlԥt idarԥçiliyinin dԥyiúdirilmԥ-

si vԥ administrativ-dövlԥt idarԥçiliyinin keyfiyyԥtcԥ yeni sisteminin yaradÕl-

masÕ üzrԥ XX ԥsrin 90-cÕ illԥrindԥ respublikada mԥqsԥdyönlü fԥaliyyԥt 

geniúlԥnmԥyԥ baúladÕ.  

1995-ci ildԥ Azԥrbaycan RespublikasÕ KonstitusiyasÕnÕn qԥbul edilmԥsi 

ilԥ milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin hüquqi ԥsasÕ qoyulmuúdur. Ölkԥ 

Prezidenti Heydԥr Ԥliyevin FԥrmanÕ ilԥ 1998-ci ildԥ dövlԥt idarԥçiliyi sis-

teminin islahatlarÕna start verildi. Bunun ardÕnca ölkԥdԥ dԥrhal bu sahԥdԥki 

islahatlarla ba÷lÕ problemlԥrin müzakirԥsi baúlandÕ. RespublikanÕn dövlԥtçi-

lik mԥdԥniyyԥti vԥ siyasi sistemindԥki dԥyiúikliklԥrlԥ diktԥ edilmiú obyektiv 

tԥlԥbatla úԥrtlԥnԥn bu müzakirԥ, dövlԥtçilik aparatÕnÕn tԥkmillԥúdirilmԥsi idi. 

1999-cu ildԥ Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin vԥziyyԥtini öyrԥn-

mԥk vԥ onun effektivliyini artÕrmaq üçün xüsusi olaraq Dövlԥt KomissiyasÕ 

yaradÕldÕ. Komissiya milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin qԥrb ölkԥlԥrinin tԥc-

rübԥsi ԥsasÕnda modernlԥúdirilmԥsi zԥruriliyi haqqÕnda qԥrar qԥbul etdi. Bu 

mԥsԥlԥyԥ Ümumdünya BankÕ, TASøS vԥ bir sÕra digԥr beynԥlxalq tԥúkilatlar 

cԥlb olundu. Xarici ekspertlԥr vԥ tԥúkilatlar büdcԥ, audit, dövlԥt qullu÷u vԥ 

hüquq sisteminin islahatÕ üzrԥ tövsiyԥlԥr verdilԥr.  

BaúlanmÕú islahatlar prosesindԥ, 1999-cu ilin yanvarÕnda BakÕda, döv-

lԥt quruculu÷u vԥ idarԥçiliyinin müxtԥlif sahԥlԥri üçün yüksԥk ixtisaslÕ mü-

tԥxԥssislԥrin hazÕrlÕ÷Õna, hԥmçinin dövlԥt bürokratiyasÕnÕn fԥaliyyԥtdԥ olan 

personalÕnÕn ixtisasÕnÕn artÕrÕlmasÕna baúlayan - Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn 

Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕ yaradÕldÕ.

26

 2000-ci  ildԥ 

Dövlԥt qullu÷u vԥ uy÷un normativ aktlar haqqÕnda Qanunun yaradÕlmasÕ vԥ 

fԥaliyyԥt göstԥrmԥsini nԥzԥrdԥ tutan Fԥaliyyԥt PlanÕ tԥsdiqlԥndi. 21 iyul 

2001-ci ildԥ Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn “Dövlԥt qullu÷u haqqÕnda” Qanun 

qԥbul edildi. Eyni vaxtda Dövlԥt qullu÷unu idarԥetmԥ ùurasÕ yaradÕldÕ. Qa-

nunun icra strategiyasÕ iúԥ qԥbul qaydalarÕnÕ iúlԥyib hazÕrlama÷Õ, mԥmurlarÕn 

hazÕrlÕ÷ÕnÕ, yeni idarԥçilik strukturlarÕnÕn, o cümlԥdԥn, administrasiyanÕn 

problemlԥrinin hԥllini vԥ qanunun icrasÕna nԥzarԥti, idarԥetmԥnin keyfiyyԥ-

tindԥ özünü büruzԥ verԥn qeyri-müԥyyԥnliklԥri aúkar etmԥyi vԥ aradan qal-

dÕrma÷Õ tԥmin edԥ bilԥcԥk intellektual vԥ institusional mԥrkԥzlԥrin yaradÕl-

                                                            

26

 

Qԥrb ölkԥlԥrinin tarixi tԥcrübԥsinin öyrԥnilmԥsi ԥsasÕnda milli dövlԥt idarԥçiliyi 

sisteminin modernlԥúdirilmԥsi vԥzifԥsini ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, 2006-cÕ ildԥ AR Prezidenti 

yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik AkademiyasÕnda ilk dԥfԥ olaraq, dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥti 

üzrԥ innovativ kulturoloji kurs daxil edilmiúdir.  

 

120 

masÕnÕ nԥzԥrdԥ tuturdu. SonrakÕ illԥrdԥ dövlԥt aparatÕnÕn tԥkmillԥúdirilmԥsi-

nԥ yönԥldilmiú bir sÕra qanunlar vԥ fԥrmanlar qԥbul edilmiúdir.  

Avropa Bԥrpa vԥ ønkiúaf BankÕnÕn 2003-cü il üçün hesabatÕnda qeyd 

edilirdi ki, “Azԥrbaycanda iri müԥssisԥlԥrin özԥllԥúdirilmԥsi ilԥ ba÷lÕ ԥsaslÕ 

hüquqi vԥ iqtisadi islahatlar, hüquq vԥ mԥhkԥmԥ islahatlarÕ hԥyata keçiril-

miú, bԥlԥdiyyԥ hakiliyyԥti institutu yaradÕlmÕú (1999-cu il), “Dövlԥt qullu÷u 

haqqÕnda” Qanun qԥbul edilmiúdir (2001-ci il)”. Hesabatda hԥmçinin qeyd 

olunurdu ki, nazirliklԥrin yenidԥn qurulmasÕ, birlԥúdirilmԥsi vԥ yenilԥrinin 

yaradÕlmasÕnda, daha rԥqabԥt qabiliyyԥtli mԥvacib strukturunu hԥyata keçir-

mԥyԥ imkan verԥn personalÕn sayÕnÕn ixtisarÕnda öz ifadԥsini tapan dövlԥtin 

rolunun “tԥminetmԥ funksiyasÕndan nizamlama funksiyasÕna” do÷ru dԥyiúil-

mԥsinԥ nail olunmuúdur. 

Dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin bundan sonrakÕ effektivliyinin artÕrÕlmasÕ 

vԥ onun inkiúaf strategiyasÕnÕn beynԥlxalq standartlara yaxÕnlaúdÕrÕlmasÕ 

mԥqsԥdilԥ, Azԥrbaycan RespublikasÕnÕn Prezidenti Heydԥr Ԥliyevin “Ölkԥ-

dԥ dövlԥt qullu÷unun modernlԥúdirilmԥsi haqqÕnda” FԥrmanÕna uy÷un ola-

raq, 2003-cü ildԥ Azԥrbaycanda, Avropa øttifaqÕ tԥrԥfindԥn maliyyԥlԥúdiri-

lԥn TASøS   (TASøS – Avropa øttifaqÕ tΩrΩfindΩn Avropa øttifaqÕ vΩ bu part-

nyor ölkΩlΩr arasÕnda harmonik vΩ möhkΩm iqtisadi vΩ siyasi ΩlaqΩlΩrin in-

kiúafÕna yardÕm etmΩk mΩqsΩdilΩ, MDB ölkΩlΩri üçün hazÕrlanmÕú proqram-

dÕr. ProqramÕn mΩqsΩdi – siyasi azadlÕq vΩ iqtisadi tΩrΩqqiyΩ Ωsaslanan cΩ-

miyyΩtlΩrin yaradÕlmasÕ üzrΩ partnyor ölkΩlΩrin sΩylΩrini dΩstΩklΩmΩkdΩn 

ibarΩtdir) layihԥsinin ekspert-mԥúvԥrԥt fԥaliyyԥti hԥyata keçirilmԥyԥ baúlan-

dÕ. “Azԥrbaycan RespublikasÕnda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin islahatlarÕ” 

adlÕ layihԥnin ԥsas vԥzifԥlԥri qismindԥ aúa÷ÕdakÕlar müԥyyԥn edildi:  

- dövlԥt idarԥçiliyi siteminin strateji islahatÕ vԥ “Dövlԥt qullu÷u haq-

qÕnda” Qanunun iúlԥnib hazÕrlanmasÕ; 

- islahat prosesinԥ öyrԥdilmԥ vԥ dövlԥt idarԥçiliyi sistemindԥ mütԥrԥq-

qi dԥyiúikliklԥri tԥmin etmԥyԥ qabil struktur úԥbԥkԥlԥrinin yaradÕlmasÕ; 

- dövlԥt qullu÷una qԥbul, dövlԥt qulluqçusu statusunun alÕnmasÕ vԥ da-

ha yüksԥk vԥzifԥyԥ irԥli sürülmԥk üçün lazÕm olan tԥlimatlarÕn iúlԥnib hazÕr-

lanmasÕ; 

- dövlԥt qullu÷unu idarԥ etmԥ üzrԥ ùuranÕn fԥaliyyԥtinin tԥúkil edilmԥsi; 

- dövlԥt qulluqçularÕnÕn vahid informasiya bazasÕnÕn yaradÕlmasÕ vԥ 

tԥdris-metodiki materiallarÕn hazÕrlanmasÕ. 

Birlԥúmiú KrallÕqdan olan ekspert Ronald Yanq tԥrԥfindԥn iúlԥnib ha-

zÕrlanmÕú layihԥ, Azԥrbaycanda islahatlarÕn u÷urla aparÕlmasÕ üçün böyük 

elmi vԥ praktik ԥhԥmiyyԥtԥ malik idi. O, Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi 

121 

vԥziyyԥtinin - dünya dövlԥt idarԥçiliyi tԥcrübԥsi, ԥsasԥn  aparÕcÕ demokratik 

ölkԥlԥrin tԥcrübԥsi kontekstindԥ ciddi tԥhlilini daxil edirdi. Layihԥdԥ enerjili 

vԥ yüksԥk effektli dövlԥt vԥ sosial idarԥçilik islahatlarÕnÕn hԥyata keçirilmԥ-

sinԥ mԥmurlarÕn daxili motivasiyasÕnÕ stimullaúdÕrma÷a qadir, AzԥrbaycanÕn 

davamlÕ milli inkiúafÕ vԥ sivil dünyaya onun dԥrin inteqrasiyasÕ üçün yeni 

imkanlar açan demokratik idarԥetmԥ sisteminin prinsiplԥri, dԥyԥrlԥri, texno-

logiyalarÕ vԥ üstünlüklԥrinin mahiyyԥti açÕqlanÕrdÕ.  

Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi vԥziyyԥtinin tԥhlilinin aparÕlmasÕ gedi-

úatÕnda, hökumԥtԥ yardÕm mԥqsԥdilԥ, TASøS layihԥsi tԥrԥfindԥn bürokrati-

yanÕn fԥliyyԥtindԥ ԥvvԥlki dövrdԥ yÕ÷ÕlÕb qalan bir sÕra nöqsanlar aúkar olun-

du. Belԥ nöqsanlar qismindԥ aúa÷ÕdakÕlar sadalanÕrdÕ: “...passivlik, tԥúԥbbü-

sün olmamasÕ, analitik tԥcrübԥnin vԥ siyasԥtin tԥnqidi qiymԥtlԥndirilmԥsinin 

olmamasÕ, rԥisԥ xoú gԥlmԥmԥk qorxusu, qaydalara formal münasibԥt, vԥtԥn-

daúlara qarúÕ laqeydlik, öz fԥaliyyԥtinin strateji qiymԥtlԥndirilmԥsinin olma-

masÕ. MԥmurlarÕn böyük bir hissԥsi prioritetlԥrin qurulmasÕ vԥ vԥzifԥlԥrin 

hԥllindԥ imkanlarÕ müԥyyԥnlԥúdirmԥk ԥvԥzinԥ, aktual mԥsԥlԥlԥrin siyahÕsÕnÕ 

tԥrtib etmԥklԥ kifayԥtlԥnirdilԥr”. 

TASøS layihԥsi Azԥrbaycanda sovet modeli stereotiplԥrindԥn azad, 

yeni dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin yaradÕlmasÕ zԥruriliyi haqqÕnda nԥticԥyԥ 

gԥldi. Yeni sistemin formalaúdÕrÕlmasÕ prosesindԥ onun ԥsas parametrlԥri 

qismindԥ: “úԥffaflÕq, elmtutumluluq, mԥrkԥzdԥnqaçma, bürokratiyanÕn peúԥ-

kar sԥriútԥliliyi, strateji prioritetlԥrin düzgün seçimi, rԥqabԥtԥ ԥsaslanan kadr 

siyasԥtinin aúkarlÕ÷Õ, yeni qiymԥtlԥndirmԥ mexanizmlԥri” müԥyyԥn edildi ki, 

bunlar bütün sԥviyyԥlԥrdԥ idarԥçilik islahatlarÕ gediúatÕnda tԥtbiq edilmԥyԥ 

baúlandÕ. 

Layihԥnin tövsiyԥlԥrindԥ dԥyiúikliklԥr tԥlԥb edԥn priorotet fԥaliyyԥt sa-

hԥlԥri aydÕn müԥyyԥn edilmiú, vԥ “nΩyi” dΩyiúmΩk lazÕmdÕr vԥ effektiv dΩyi-

úikliklΩrΩ “necΩ” nail olmaq olar kimi kulturoloji yanaúmanÕn diktԥ etdiyi 

ԥsas vԥzifԥlԥr formulԥ edilmiúdir. Hԥmçinin, siyasԥt vԥ idarԥetmԥ koordina-

siyasÕnÕn inkiúafÕ, qԥrarlarÕn qԥbulu, icrasÕ vԥ nizamlanmasÕ proseslԥrinin 

tԥkmillԥúdirilmԥsi, digԥr xidmԥtlԥri idarԥ etmԥk üçün orqanlarÕn vԥ sistemlԥ-

rin yaradÕlmasÕ zԥruriliyinԥ dair bir sÕra nԥticԥlԥr edildi. Layihԥdԥ demokra-

tik ölkԥlԥrin mԥdԥni standartlarÕnÕn tԥtbiq edilmԥsi üzrԥ tövsiyԥlԥr verilmiú-

dir: “vԥzifԥ hakimiyyԥtindԥn” “biliklԥr hakimiyyԥtinԥ” keçid, dövlԥt aparatÕ-

nÕn sayÕnÕn azaldÕlmasÕ, mԥú÷ulluq proqramÕnÕn iúlԥnib hazÕrlanmasÕ, vԥtԥn-

daú cԥmiyyԥti institutlarÕna siyasi dԥstԥyin göstԥrilmԥsi.     

Milli dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin modernlԥúdirilmԥsi proqramÕnÕn hԥ-

yata keçirilmԥsi ilԥ ԥlaqԥdar olaraq, 2000-ci illԥrin ԥvvԥlindԥn “Simurq” 

122 

AMA, elm, tԥhsil vԥ maarif metodlarÕ vasitԥsilԥ, ölkԥdԥ dövlԥt vԥ sosial ida-

rԥçilik mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna ԥlindԥn gԥlԥn töhfԥni vermԥyԥ sԥy göstԥ-

rirdi. Bu zaman biz úԥxsiyyԥtin ruhi mԥdԥniyyԥtinin apriorlu÷una vԥ ԥmԥk 

mԥdԥniyyԥti ilԥ idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥti arasÕndakÕ qÕrÕlmaz ԥlaqԥ mexanizm-

lԥrini baúa düúmԥyԥ ԥsaslanÕrdÕq. Bu yeni vԥzifԥnin yerinԥ yertirilmԥsi, ԥnԥ-

nԥvi olaraq, “Simurq” AMA-nÕn fԥaliyyԥti üçün prioritet olan yüksԥk in-

tellektual vԥ mԥnԥvi mԥdԥniyyԥtli úԥxsiyyԥtlԥr vԥ liderlԥrin formalaúmasÕ 

effektivliyindԥn asÕlÕ idi. Ona görԥ dԥ bu istiqamԥtdԥ bizim iúimizin ԥsasÕnÕ 

insanÕn universal inkiúaf ԥsasÕ kimi, ruhi mԥdԥniyyԥtin aparÕcÕ ԥhԥmiyyԥtinԥ 

dԥyiúmԥz inam tԥúkil edir, belԥ ki, úԥxsiyyԥtin mԥhz yüksԥk ruhi mԥdԥniy-

yԥti insanÕn ԥmԥyinԥ müsbԥt tԥsir göstԥrir, ictimai münasibԥtlԥrdԥ qarúÕlÕqlÕ 

anlaúma vԥ sabitlik amili olur, cԥmiyyԥtin mütԥrԥqqi inkiúafÕna yardÕm edir. 

Ruhi mԥdԥniyyԥtin - biliklԥr, bacarÕq, mütԥúԥkkillik, mԥsuliyyԥt vԥ etika ki-

mi sԥviyyԥ indikatorlarÕ qismindԥ çÕxÕú edԥn xüsusiyyԥtlԥrinin oldu÷u ԥmԥk 

mԥdԥniyyԥti – istehsal edilԥn mԥhsulun effektivliyini vԥ keyfiyyԥtini, icti-

mai ԥmԥk mԥhsuldarlÕ÷ÕnÕn artÕmÕnÕ tԥmin edir. Bu, cԥmiyyԥtin, istisnasÕz 

olaraq, dövlԥt rifahÕnÕn yüksԥlmԥsinԥ tԥsir edԥn bütün ruhi vԥ maddi mԥdԥ-

niyyԥt sahԥlԥrinԥ münasibԥtdԥ ԥdalԥtlidir. Elm vԥ tԥhsil, idarԥetmԥ vԥ dövlԥt 

qullu÷u, sԥnaye vԥ kԥnd tԥsԥrrüfatÕ, nԥqliyyat vԥ rabitԥ, tikinti vԥ ticarԥt, in-

cԥsԥnԥt vԥ xidmԥt sahԥsi – bunlar hamÕsÕ insanlarÕn yüksԥk ԥmԥk mԥdԥniy-

yԥtini, o cümlԥdԥn, yüksԥk idarԥetmԥ mԥdԥniyyԥtini tԥlԥb edir.  

Bunu nԥzԥrԥ alaraq, uy÷un hökumԥt qԥrarlarÕnÕ ԥldԥ rԥhbԥr tutaraq, 

2000-ci illԥrin ԥvvԥllԥrindԥ “Simurq” AMA, xarici ölkԥlԥrin idarԥçilik mԥ-

dԥniyyԥti tԥcrübԥsinԥ hԥsr olunmuú fundamental monoqrafiyanÕn hazÕrlan-

masÕna baúladÕ. Assosiasiya güman edirdi ki, u÷urla inkiúaf edԥn Azԥrbay-

can cԥmiyyԥti vԥ dövlԥti üçün: dövlԥt idarԥçiliyi úԥbԥkԥsinin modernlԥúmԥsi 

vԥ inkiúafÕ, dövlԥt qulluqçularÕnÕn çoxsaylÕ korpusunun hazÕrlÕ÷Õ vԥ tԥkmil-

lԥúdirilmԥsi üçün, respublika tԥlԥbԥlԥri, gԥnclԥri vԥ vԥtԥndaúlarÕ üçün  mԥdԥ-

niyyԥt vԥ idarԥetmԥ vԥ özünüidarԥ elmi sahԥsindԥ universal kulturoloji bi-

liklԥr vacibdir.    

Bu dövrdԥ respublikada keyfiyyԥtcԥ yeni dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin 

yaradÕlmasÕna yardÕm, hԥmçinin kulturoloji maarifçilik vԥ vԥtԥndaú cԥmiy-

yԥtinin islahat proseslԥrinԥ daha geniú surԥtdԥ cԥlb edilmԥsi mԥqsԥdilԥ, “Si-

murq” AMA TASøS layihԥsi ilԥ ԥmԥkdaúlÕq yaratdÕ vԥ layihԥnin ԥsas sԥnԥd-

lԥrini öyrԥndi. Dövlԥt idarԥçiliyi problemlԥrinin sistemli kulturoloji tԥdqi-

qatlarÕnÕ hԥyata keçirԥrԥk, TASøS layihԥsi ilԥ ԥmԥkdaúlÕq prosesindԥ, özü-

nün peúԥkarlÕ÷Õ sayԥsindԥ Assosiasiya bu nüfuzlu beynԥlxalq tԥúkilatÕn eti-

madÕnÕ qazandÕ. “Simurq” AMA-nÕn bu sahԥdԥ elmi nüfuzunun göstԥricisi – 

123 

TASøS-in xahiúi ilԥ 12 oktyabr 2004-cü ildԥ TASøS eksperti Ronald YanqÕn 

“Azԥrbaycan RespublikasÕnda dövlԥt idarԥçiliyi sistemi islahatlarÕ” layihԥsi-

nԥ AssosiasiyanÕn öz rԥyini hazÕrlamasÕ vԥ bu beynԥlxalq tԥúkilata tԥqdim 

etmԥsi oldu. 

Respublika üçün layihԥnin reallaúdÕrÕlmasÕnÕn kulturoloji ԥhԥmiyyԥtini 

nԥzԥrԥ alaraq, 26 noyabr 2004-cü ildԥ “Simurq” Azԥrbaycan Mԥdԥniyyԥt 

AssosiasiyasÕ BakÕda, AR Prezidenti yanÕnda Dövlԥt ødarԥçilik Akademiya-

sÕ, “TASøS” proqramÕ vԥ “Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi sisteminin islahat 

layihԥsi” ilԥ birlikdԥ “Azԥrbaycanda dövlԥt idarԥçiliyi sistemi islahatlarÕ” 

mövzusunda kulturoloji seminar keçirdi. Seminarda Özbԥkistan Respublika-

sÕ Prezidenti yanÕnda siyasi vԥ iqtisadi idarԥçilik strategiyasÕ sahԥsindԥ 

ekspert, Birlԥúmiú KrallÕqdan olan mütԥxԥssis Ronald Yanq çÕxÕú etdi. 

RespublikanÕn tanÕnmÕú alimlԥri vԥ mütԥxԥssislԥrinin iútirakÕ ilԥ Azԥrbay-

canda dövlԥt idarԥçiliyi sahԥsindԥ islahatlarÕn layihԥsinin ekspert fԥaliyyԥti 

dinlԥnildi vԥ müzakirԥ edildi. Respublikada demokratik idarԥçilik mԥdԥniy-

yԥtinin formalaúmasÕna fԥal yardÕmÕna görԥ ùotlandiya mütԥxԥssisi Ronald 

Yanq “Simurq” AMA-nÕn xarici Fԥxri üzvü diplomu ilԥ tԥltif olundu. 

2000-ci illԥrin ortalarÕna yaxÕn respublikada, demokratik prinsiplԥrԥ 

vԥ islahatlar prosesindԥ xarici ölkԥlԥrin tԥcrübԥsinin yaradÕcÕ istifadԥsinԥ 

ԥsaslanan keyfiyyԥtcԥ yeni dövlԥt idarԥçiliyi sistemi yaradÕldÕ. Bu sistem 

çԥrçivԥsindԥ hüquqi dövlԥt quran AzԥrbaycanÕn strateji maraqlarÕna ca-

vab verԥn, elmi ԥsaslanmÕú idarԥçilik texnologiyasÕ vԥ innovativ fԥaliyyԥt 

proqramÕ istifadԥ olunma÷a baúlandÕ. Bu dövrdԥ ilk dԥfԥ “Simurq” Azԥr-

baycan Mԥdԥniyyԥt AssosiasiyasÕnÕn AR Prezidenti yanÕnda Dövlԥt øda-

rԥçilik AkademiyasÕ ilԥ birlikdԥ iúlԥyib hazÕrladÕ÷Õ “ødarԥetmԥ mԥdԥniy-

yԥti” fԥnni tԥlԥbԥlԥrԥ, mԥmurlara vԥ Akademiyada ikinci tԥhsil alan úԥxs-

lԥrԥ u÷urla tԥdris edilmԥyԥ baúlandÕ.

27

 

Bu innovativ kurs ABù, Birlԥúmiú 

KrallÕq, Almaniya, Fransa, Yaponiya, Rusiya vԥ digԥr ölkԥlԥrin zԥngin 

dövlԥt idarԥçiliyi vԥ dövlԥt qullu÷u tԥcrübԥsini özündԥ ehtiva edirdi. Bu-

nunla yanaúÕ qԥdim vԥ orta ԥsrlԥr dövründԥ ùԥrq vԥ Qԥrb ölkԥlԥrinin döv-

lԥtçilik vԥ dövlԥt idarԥçiliyi mԥdԥniyyԥti, kulturologiya, sosial idarԥetmԥ, 

liderlik mԥdԥniyyԥti, ailԥnin idarԥ edilmԥsi mԥdԥniyyԥti vԥ özünüidarԥ 

                                                            

27

 2009-cu ildԥ BakÕda ilk dԥfԥ, Azԥrbaycan vԥ xarici alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥrin, siyasԥtçilԥr 

vԥ Milli Mԥclis deputatlarÕnÕn, diplomatlarÕn yüksԥk qiymԥtini qazanmÕú “ødarԥetmԥ 

mԥdԥniyyԥti. Xarici ölkԥlԥrin tԥcrübԥsi” monoqrafiyasÕ dԥrc olundu. Müasir kulturologiya 

elminin tԥdqiqatçÕlÕq metodlarÕ vԥ nailiyyԥtlԥri ԥsasÕnda hazÕrlanan bu kitab, 2012-ci ildԥ 

Tԥhsil Nazirliyi tԥrԥfindԥn respublikanÕn ali mԥktԥblԥri üçün dԥrs vԥsaiti kimi tԥsdiq 

edilmiúdir.    

124 

mԥdԥniyyԥtinin metodoloji mԥsԥlԥlԥri kimi milli insan kapitalÕnÕn inkiúa-

fÕ üçün vacib mövzular burada öz ԥksini tapmÕúdÕr.   

Assosiasiya öz fԥaliyyԥtindԥ sülh mԥdԥniyyԥtinin bԥrqԥrar olmasÕ ma-

raqlarÕnda qlobal idarԥçilik mԥsԥlԥlԥrinԥ dԥ diqqԥt ayÕrÕrdÕ. BMT yanÕnda 

akkreditasiya olunmuú Bütün dünyada sülh u÷runda Beynԥlxalq Federasiya 

ilԥ ԥmԥkdaúlÕqda, 2003-cü ilin avqustunda “Dünya mΩdΩniyyΩti müdafiΩ 

edΩrsΩ, mΩdΩniyyΩt dünyanÕ xilas edΩr!” úüarÕ altÕnda BakÕda “Dönüú mԥr-

hԥlԥsindԥ qlobal idarԥetmԥ: dԥyiúԥn cԥmiyyԥtdԥ sülhün bԥrqԥrar olmasÕna 

innovativ yanaúmalar” mövzusunda beynԥlxalq seminar keçirildi. SeminarÕn 

iúindԥ respublika dövlԥt strukturlarÕ, parlament, sԥfirliklԥr, qeyri-hökumԥt 

vԥ dini tԥúkilatlarÕn yüzdԥn artÕq nümayԥndԥlԥri, alimlԥr vԥ mütԥxԥssislԥr, 

jurnalistlԥr vԥ gԥnclԥr iútirak edirdilԥr. OnlarÕn arasÕnda Bütün dünyada sülh 

u÷runda Beynԥlxalq FederasiyanÕn üzvlԥri – Cek Korli vԥ Aleksandr Jiqa-

lov, Milli Elmlԥr AkademiyasÕnÕn prezidenti Mahmud Kԥrimov, ùeyxülisla-

mÕn müavinlԥri – HacÕ Sabir Hԥsԥnli vԥ HacÕ Salman, BakÕ sinaqoqunun 

sԥdri – Mixail Bekker, Cin Xalq RespublikasÕnÕn fövqԥladԥ vԥ sԥlahiyyԥtli 

sԥfiri – Çjan Siyun, Azԥrbaycanda TatarstanÕn sԥlahiyyԥtli nümayԥndԥsi – 

Rafael ølyazov, Türkiyԥ, Almaniya, øsrail sԥfirliklԥrinin, ATԤT-in (Avropa-

da Tԥhlükԥsizlik vԥ ԤmԥkdaúlÕq TԥúkilatÕ) nümayԥndԥlԥri var idi.  Seminar 

iútirakçÕlarÕ arasÕnda hԥmçinin: “Xԥzԥr” Beynԥlxalq fondunun prezidenti 

Rԥhim Hüseynov, Gԥnclԥr vԥ ødman Nazirliyinin idarԥ rԥhbԥri Firudin Qur-

banov, Azԥrbaycan Rԥssamlar øttifaqÕnÕn katibi A÷aԥli øbrahimov, Azԥrbay-

can Hԥmkarlar KonfederasiyasÕ Mԥdԥniyyԥt úöbԥsinin müdiri, ԥmԥkdar mԥ-

dԥniyyԥt iúçisi Namiq Hüseynov, øqtisadi ønkiúaf Nazirliyinin mԥsul iúçisi 

Namiq Heydԥrov, Tԥhsil Cԥmiyyԥtinin sԥdri, prof. Ԥjdԥr A÷ayev, respubli-

ka Mԥdԥniyyԥt Fondunun birinci müavini, ԥmԥkdar mԥdԥniyyԥt iúçisi Rafiq 

KaúanlÕ, professorlar – Rafiq Zeynalov vԥ Kamil Sԥlimov, dosent Sevda 

Ԥlizadԥ, Tԥhsil øslahatlarÕ ønstitutunun direktoru, prof. Abdulla Mehrabov, 

øqtisadiyyat ønstitutunun direktoru, AMEA-nÕn müxbir üzvü ùahbaz Mura-

dov, politoloq Svetlana Bayramova, tanÕnmÕú cԥrrah Xudayar Mustafayev 

vԥ b. var idi.  

Seminarda sülhü qoruma fԥaliyyԥtinԥ görԥ akademik Madsud Ԥliyevԥ, 

ùeyxülislamÕn müavini, tanÕnmÕú ilahiyyԥtçi HacÕ Sabir Hԥsԥnliyԥ vԥ 

“Sülh vԥ demokratiya u÷runda” QHT-nÕn rԥhbԥri, professor Ԥli Abbaso-

va tԥntԥnԥli surԥtdԥ “Sülh sԥfiri” beynԥlxalq diplomlarÕ tԥqdim olundu. 

Sülh mԥdԥniyyԥti sahԥsindԥki fԥaliyyԥtdԥ istifadԥ üçün seminarÕn tövsi-

yԥlԥri Bütün dünyada sülh u÷runda Beynԥlxalq Federasiyaya vԥ BMT-yԥ 

tԥqdim  olundu. 

125 

 “Simurq” AMA-nÕn Azԥrbaycan cԥmiyyԥtinin sosial-mԥdԥni inkiúafÕn-

dakÕ rolunu qiymԥtlԥndirmԥk üçün AssosiasiyanÕn dövlԥt strukturlarÕ vԥ 

QHT-lԥ birlikdԥ hԥyata kecirdiyi daha sosial ԥhԥmiyyԥtli layihԥlԥrindԥn biri-

ni - Azԥrbaycanda yoxsullu÷un azaldÕlmasÕna yönԥldilmiú layihԥni nԥzԥrdԥn 

keçirԥk. Yoxsulluqla mübarizԥ, - tԥhsil vԥ sԥhiyyԥ, iqtisadi inkiúaf, enerji is-

tehsalÕ vԥ istehlakÕ, kԥnd tԥsԥrrüfatÕ vԥ da÷ rayonlarÕnÕn inkiúafÕ, ekologiya 

vԥ turizm, ԥhalinin sosial müdafiԥsi, investisiya siyasԥti, vԥtԥndaúlarÕn bԥlԥ-

diyyԥ özünüidarԥsi, insan hüquqlarÕ, sosial cԥhԥtdԥn hԥssas vԥtԥndaúlarÕn 

dԥstԥklԥnmԥsi, qaçqÕnlar vԥ mԥcburi köçkünlԥrin problemlԥrinԥ dövlԥtin vԥ 

cԥmiyyԥtin diqqԥtinin artÕrÕlmasÕnÕ tԥlԥb edirdi.  

Layihԥ Azԥrbaycan RespublikasÕ Prezidentinin 20 fevral 2003-cü il tarixli 

“2003-2005-ci illΩr üçün AzΩrbaycan RespublikasÕnda yoxsullu÷un azaldÕl-

masÕ vΩ iqtisadi inkiúaf üzrԥ DövlΩt ProqramÕ” FԥrmanÕna uy÷un olaraq, 

Azԥrbaycanda yoxsullu÷un azaldÕlmasÕ vԥ sosial-iqtisadi inkiúaf çԥrçivԥsindԥ, 

respublika øqtisadi ønkiúaf Nazirliyinin Yoxsullu÷un azaldÕlmasÕ üzrԥ katibliyi vԥ 

“Ümid” qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕ ilԥ birgԥ yerinԥ yetirilirdi.   

Azԥrbaycanda yoxsullu÷un azaldÕlmasÕ üzrԥ layihԥnin hԥyata keçirilmԥsi 

prosesindԥ Assosiasiya, cahillik – úΩr vΩ yoxsulluqdur anlayÕúÕna ԥsaslanÕrdÕ, yox-

sulluq (maddi vԥ ruhi anlamda) isԥ vԥtԥndaú hԥmrԥyliyini pozur vԥ ölkԥni xarici 

ça÷ÕrÕúlar qarúÕsÕnda gücsüz edir. Bunu nԥzԥrԥ alaraq, “Simurq” AMA yoxsullu-

÷un azaldÕlmasÕ probleminin xüsusi kulturoloji tԥhlilini keçirmԥyi tԥklif etdi ki, 

bu tԥhlilin nԥticԥlԥri ԥhalinin yoxsulluqla mübarizԥ qabiliyyԥtinin artÕrÕlmasÕna 

yönԥldilmiú düzgün metodoloji istiqamԥtlԥr vԥ tԥlim metodlarÕnÕn seçilmԥsinԥ 

yardÕm etmԥli idi. Layihԥnin elmi tԥminat metodikasÕ: insanlarÕn dԥyԥrlԥr sis-

temi, psixologiyasÕ vԥ tԥfԥkkür mԥntiqinin, vԥ davranÕúÕnÕn öyrԥnilmԥsini 

nԥzԥrdԥ tutan mԥdԥni antropologiya sahԥsindԥ keyfiyyԥtcԥ yeni tԥdqiqatlarÕ; 

ԥhalinin sosial vԥziyyԥtini vԥ onun tԥlԥbatlarÕnÕ öyrԥnmԥk imkanÕ verԥn ԥnԥ-

nԥvi sosial sor÷unu; mԥú÷ulluq vԥ hԥyat tԥminatÕ resurslarÕnÕn axtarÕúÕ prob-

leminin hԥlli ilԥ ba÷lÕ marketinq tԥdqiqatlarÕnÕ daxil edԥn sistemli tԥhlilin 

aparÕlmasÕnÕ nԥzԥrdԥ tuturdu. 

 “Simurq” AMA-nÕn Azԥrbaycanda yoxsulluq problemlԥrinԥ sistemli 

kulturoloji yanaúma mԥntiqi - yoxsul insanÕn seçim azadlÕ÷Õndan mԥhrum 

olmasÕ vԥ layiqli hԥyat tԥminatÕ vԥ inkiúaf üçün mԥhdud olmasÕna ԥsaslanÕr-

dÕ ki, bu da dövlԥtdԥ vԥ cԥmiyyԥtdԥ özünü neqativ úԥkildԥ göstԥrir. Dünya 

praktikasÕ tԥsdiq edirdi ki, yoxsullarÕn tԥhsil vԥ sԥhiyyԥ kimi mԥdԥni nemԥt-

lԥrԥ mԥhdud ԥlyetԥrliyi, maddi tԥminatÕn olmamasÕ, sosial sÕxÕntÕ, ekoloji 

cԥhԥtdԥn müdafiԥ olunmamasÕ – ictimai sabitsizlik, böhranlar, münaqiúԥlԥr 

vԥ terrorçulu÷un potensial mԥnbԥyidir.   

126 

AclÕq, xԥstԥliklԥr, cinayԥtkarlÕq vԥ digԥr neqativ sosial tԥzahürlԥrin da-

÷ÕdÕcÕ proseslԥrԥ, vԥtԥndaú hԥmrԥylinin pozulmasÕna aparan vԥ milli tԥhlü-

kԥsizlik üçün tԥhlükԥ yaradan antimԥdԥniyyԥtin sosial bazasÕ oldu÷u úübhԥ 

do÷urmurdu. Yoxsullar xԥstԥliklԥr vԥ tԥbii fԥlakԥtlԥr, iqtisadi vԥ siyasi çԥ-

tinliklԥr qarúÕsÕnda müdafiԥsizliyi aúkar edirlԥr. Yoxsullar sosial-siyasi hԥ-

yatda tamdԥyԥrli iútirakdan, onlarÕn hԥyatÕnda özünü göstԥrԥcԥk mühüm qԥ-

rarlarÕn qԥbul edilmԥsinԥ tԥsir imkanÕndan mԥhrumdurlar.  

Yoxsulluqdan qurtulmaq vԥ insana layiq hԥyat tԥrzinԥ nail olmaq, gös-

tԥricilԥri - tԥhsilin sԥviyyԥsi, gԥlirlԥrin sԥviyyԥsi vԥ uzunömürlülük olan, in-

sanÕn inkiúaf indeksini yüksԥltmԥk – biliklԥrԥ, bacarÕ÷a, mütԥúԥkkilliyԥ, mԥ-

nԥviyyata vԥ mԥqsԥdyönlü yaradÕcÕ fԥaliyyԥtԥ ԥsaslanan sosial hԥyat fԥaliy-

yԥti texnologiyalarÕnÕn hazÕrlanmasÕ yolu ilԥ mümkündür. Buradan, ԥhali-

nin, xüsusilԥ AzԥrbaycanÕn regionlarÕnda az tԥhsilli insanlarÕn konkret bilik-

lԥr vԥ vԥrdiúlԥr qazanmasÕna, istehsal, ticarԥt vԥ istehlak mԥdԥniyyԥtinin, 

idarԥçilik, etik, hüquq, tibb vԥ ekoloji mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna yardÕm edԥn 

kulturoloji seminarlarÕn vԥ treninqlԥrin keçirilmԥsi zԥruriliyi haqqÕnda nԥti-

cԥyԥ gԥlindi. Belԥ seminarlar tԥbii, maliyyԥ, maddi-texniki resurslar vԥ in-

san kapitalÕnÕn optimal istehlakÕna, yoxsul ԥhali arasÕnda hԥyat resurslarÕ 

defisitini aradan qaldÕrma÷a yardÕm edir.    

Yoxsulluq problemlԥrinin hԥllinԥ kulturoloji yanaúma üzrԥ “Simurq” AMA-

nÕn tövsiyԥlԥri – Quba, NaxçÕvan, ùԥki, MasallÕ, Gԥncԥ, ùamaxÕ, ømiúli, ùԥmkir, 

Qazax, A÷stafa, Salyan, HacÕqabul, LaçÕn, A÷su, SaatlÕ, Tovuz, Neftçala, Qax, 

Xaçmazda vԥ respublikanÕn digԥr rayonlarÕnda keçirilԥn seminarlar vԥ treninqlԥr-

dԥ nԥzԥrԥ alÕnÕrdÕ. Yoxsullu÷un aradan qaldÕrÕlmasÕna yardÕm mԥqsԥdilԥ, yerli 

ԥhalinin tԥhsil vԥ ümumi mԥdԥni sԥviyyԥsinin yüksԥldilmԥsinԥ yönԥldilmiú bu 

görüúlԥrdԥ - “Simurq” AMA-nÕn vitse-prezidenti Namiq Hüseynov, Assosiasiya-

nÕn rԥyasԥt heyԥtinin üzvü Svetlana Bayramova, AssosiasiyanÕn rԥyasԥt heyԥtinin 

mԥsul katibi A÷azԥki Mԥlikov vԥ “Simurq”un digԥr üzvlԥri fԥal iútirak edirdilԥr. 

2003-2004-cü illԥr ԥrzindԥ AzԥrbaycanÕn bir çox rayonlarÕnda maariflԥndirici 

kulturoloji ictimai seminarlar vԥ treninqlԥr keçirilmiúdir ki, burada yüzlԥrlԥ kԥnd 

ԥmԥkçilԥri, yoxsul ailԥlԥr, icmalar, dövlԥt vԥ qeyri-hökumԥt tԥúkilatlarÕnÕn, 

respublika regionlarÕnÕn qadÕnlar vԥ gԥnclԥr tԥúkilatlarÕnÕn nümayԥndԥlԥri  zԥruri 

biliklԥr vԥ bacarÕqlar ԥldԥ etmiúlԥr.   

Respublika øqtisadi ønkiúaf Nazirliyinin Yoxsullu÷un azaldÕlmasÕ üzrԥ katib-

liyinin rԥhbԥrliyi altÕnda, hԥmçinin “Ümid” qeyri-hökumԥt tԥúkilatÕ vԥ “Simurq” 

AMA-nÕn iútirak etdiyi, Azԥrbaycanda yoxsullu÷un azaldÕlmasÕ üzrԥ geniú miq-

yaslÕ Dövlԥt ProqramÕnÕn hԥyata keçirilmԥsi nԥticԥsindԥ, 2005-ci ildԥ respublika-

da yoxsullu÷un sԥviyyԥsi 2002-ci il ilԥ müqayisԥdԥ 46, 7 %-dԥn 29, 3%-ԥ endi. 

127 

SonrakÕ illԥrdԥ bu istiqamԥtdԥ u÷urlar daha da artdÕ, vԥ 2007-ci ilin sonuna yaxÕn 

yoxsulluq sԥviyyԥsi 15, 8%-dԥk endi.

28

 

    

2000-ci illԥrin birinci yarÕsÕnda AssosiasiyanÕn yaradÕcÕ fԥaliyyԥtinin 

beynԥlxalq tanÕnmasÕ göstԥricilԥrindԥn biri, onun beynԥlxalq konfranslarda 

vԥ seminarlarda iútirakÕ idi. AssosiasiyanÕn kulturoloji tԥdqiqatlarÕnÕn nԥti-

cԥlԥri ABù, Rusiya, Fransa, Tayland, MacarÕctan vԥ digԥr ölkԥlԥrdԥ 

beynԥlxalq konfranslarda mԥruzԥ edilirdi. OnlarÕn arasÕnda: BMT-dԥ - 

“Vԥtԥndaú Cԥmiyyԥtinin cavabÕ: Millenium üzrԥ BMT-nin Bԥyԥnnamԥsi” 

Beynԥlxalq konfransÕ (Nyu-York, BMT, 21-22 oktyabr 2000-ci il), ABù-

da - Sülh mԥdԥniyyԥti vԥ inkiúaf mԥsԥlԥlԥri üzrԥ liderlԥrin Beynԥlxalq 

seminarÕnÕ (Vaúinqton, 23-25 fevral 2001-ci il), Rusiyada - Sülh mԥdԥniy-

yԥti vԥ inkiúaf mԥsԥlԥlԥri üzrԥ liderlԥrin Beynԥlxalq seminarÕnÕ (Moskva, 

20-21 may 2001-ci il), Azԥrbaycanda - Mԥdԥniyyԥt siyasԥti üzrԥ Beynԥl-

xalq konfrans (BakÕ, 27-29 iyun 2001-ci il), YUNESKO-nun iútirakÕ ilԥ 

Rusiyada - “Kulturologiya-Mԥdԥni siyasԥt-ønkiúaf” Beynԥlxalq konfransÕ 

(Moskva, 1-3 iyul 2001-ci il), Taylandda - Qlobal cԥmiyyԥtin etik vԥ sosial 

mԥdԥniyyԥt üzrԥ BMT-nin Beynԥlxalq konfransÕ (Banqkok, sentyabr, 

2003-cü il), Rusiyada -  Beynԥlxalq fԥlsԥfi-kulturoloji konqress (Sankt-

Peterburq, oktyabr, 2003-cü il), Cԥnubi Koreyada - “Liderlik vԥ ødarԥ-

etmԥ: DünyanÕn YaxúÕ ødarԥ edilmԥsi BöhrandadÕr” Ümumdünya Sammiti 

(Seul, yanvar, 2004-cü il), Fransada - “Azԥrbaycan bugün: dil, ԥdԥbiyyat 

vԥ cԥmiyyԥt” Beynԥlxalq kollokviumunun (Paris, may, 2004-cü il) vԥ s. 

adlarÕnÕ çԥkmԥk olar.   

 “Simurq” AMA-nÕn ücüncü qurultayÕndan sonrakÕ illԥr ԥrzindԥ BakÕda 

onlarla respublika vԥ beynԥlxalq konfranslar vԥ seminarlar keçirilmiúdir. Bu 

-  tԥhsil, ekologiya, incԥsԥnԥt, iqtisadiyyat üzrԥ, sahibkarlÕq vԥ mesenatlÕq 

mԥdԥniyyԥti üzrԥ, Lütfi Zadԥnin qeyri-sԥlis mԥntiq nԥzԥriyyԥsi vԥ s. üzrԥ 

konfranslar vԥ seminarlar idi. Bu vԥ ya digԥr problem üzrԥ mütԥxԥssislԥrԥ 

ԥn yeni informasiyalarla, fikirlԥrlԥ mübadilԥ etmԥk imkanÕ verԥrԥk, onlarÕn 

hԥr biri canlÕ, aydÕn, çox  maraqlÕ keçirdi. Seminarlar insanlarÕn elmi dünya-

görüúü vԥ etik mԥdԥniyyԥtinin inkiúafÕna yardÕm edirdilԥr.    

Özünün elmi konsepsiyalarÕna vԥ kulturoloji tԥdqiqatlarÕnÕn nԥticԥlԥri-

nԥ ԥsaslanaraq “Simurq” AMA, ictimai-faydalÕ elmi, tԥhsil vԥ maarifçilik 

                                                            

28

 http://csln.info/news/urn:news:1CF1C94. 2013-cü ilin may ayÕnda Dünya BankÕ vԥ 

Beynԥlxalq Valyuta Fondunun hԥr il keçirilԥn Parlament ùԥbԥkԥsinin konfransÕnda çÕxÕú 

edԥrԥk, Azԥrbaycan Mԥrkԥzi BankÕnÕn sԥdri Elman Rüstԥmov, yoxsullu÷un ümumdünya 

sԥviyyԥsinin 21% tԥúkil etdiyi halda, ölkԥmizdԥ yoxsulluq göstԥricisinin 6%  olmasÕ 

haqqÕnda mԥlumat verdi.  http://www.trend.az/capital/business/2163863.html 

128 

strukturlarÕ vԥ mexanizmlԥrinin, hԥmçinin milli mԥdԥniyyԥtin inkiúafÕna yö-

nԥldilmiú ekspert tövsiyԥlԥrinin müxtԥlif formalarÕnÕ ifadԥ edԥn yeni-yeni la-

yihԥlԥri iúlԥyib hazÕrlama÷a vԥ sosial-mԥdԥni inkiúaf praktikasÕna tԥtbiq 

etmԥyԥ sԥy göstԥrirdi. YalnÕz 2001-2008-ci illԥrdԥ onun tԥrԥfindԥn, milli-

mԥdԥni inkiúaf, ilk növbԥdԥ, insan kapitalÕnÕn formalaúmasÕ vԥ inkiúafÕ tԥlԥ-

batlarÕna cavab verԥn 15 ciddi layihԥ hԥyata keçirilmiúdir.     

Üçüncü qurultaydan sonra AssosiasiyanÕn tam yaxud qismԥn hԥyata 

keçirilmiú layihԥlԥri arasÕnda aúa÷ÕdakÕ layihԥlԥrin adlarÕnÕ çԥkmԥk olar:  

9  “Azԥrbaycanda yeni mԥdԥniyyԥt siyasԥtinin formalaúmasÕna yar-

dÕm” (2001); 

9  “Vԥtԥndaú Cԥmiyyԥti Mԥdԥniyyԥtinin Beynԥlxalq Forumu” (2001); 

9  “Qlobal idarԥetmԥ vԥ sülh mԥdԥniyyԥtinin bԥrqԥrar edilmԥsinԥ inno-

vativ yanaúmalar” (2003); 

9  “AzԥrbaycanÕn orta mԥktԥb trenerlԥri, qaçqÕn müԥllimlԥri üçün sülh 

mԥdԥniyyԥti üzrԥ treninq” (2003); 

9  “Tԥlԥbԥ-kulturoloqlar üçün istehsalat praktikasÕ konsepsiyasÕ vԥ 

proqramÕ” (2004); 

9  “Azԥrbaycanda yoxsullu÷un azaldÕlmasÕna yardÕm” (2003-2004); 

9  “Simurq” Beynԥlxalq kulturoloji jurnal (2005); 

9  “Mԥhkum qadÕnlara qarúÕ münasibԥtdԥ etikanÕn rolu: ailԥ vԥ cԥmiy-

yԥt kontekstindԥ” (2006-2007) vԥ s.