Collection b

MAY 
2023
ISSN: 2181-3558
 
123 
INTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA TADQIQOTLAR JURNALI 
JOURNAL OF INTEGRATED EDUCATION AND RESEARCH
asr oxiri – XXI asr boshlariga to`g`ri kelgan hamda ularni qaysi mavzu asosida 
yaratishda leksikografik manba sifatida foydalanish amaliyoti hisobga olindi[3]. 
N.Y. Shvedova ishlab chiqilgan LMB ning mazmuni rus semantik lug`atining 
birinchi jildi misollari asosida ekanligi borasida o`z fikrlarini keltirgan edi.
Tadqiqot uchun material sifatida ko'rsatilgan lug'atdan doimiy tanlab olish usuli 
bilan tanlangan shaxs va shaxslar guruhining nominatsiyasi ma'nosiga ega otlar va 
salbiy-baholash semantikasi bo'ldi. Material mafkuraviy, semantik va uslubiy 
tamoyillar asosida tanlangan[5].
Ma’lumotlar bazasi texnologiyasi turli sohalarda, jumladan, tilshunoslikda, 
masalan, “tipologik va qiyosiy, fonetik, leksik, grammatik tadqiqotlarda; 
leksikografiya; semantik tadqiqotlar, shu jumladan, tezauruslarni tuzish; matematik 
tilshunoslikda va amaliy lingvistik muammolarni hal qilish uchun (lingvistik 
didaktik, avtomatlashtirilgan tarjima, avtomatik tanib olish va nutq sintezi) 
foydalaniladi. Mishankina gumanitar fanlarda ma'lumotlar bazasi texnologiyasiga 
asoslangan axborot tizimlarini yaratish va ma'lumotlarni qayta ishlash bilan bog'liq 
muammolarni ko'rib chiqadi, xususan, ushbu texnologiyadan filologik (lingvistik) 
tadqiqotlar sohasida foydalanish bilan bog'liq ekanligi xususida fikr yuritadi[9].
Tadqiqotchi mavjud ma'lumotlar bazalari haqida tarixiy ma'lumot beradi va 
LMBni alohida toifaga ajratib, uni ikki turga bo'lishni taklif qiladi:
I. 
To'liq matnli (to'liq matnlarni o'z ichiga olgan).
II. 
Faktografik (turli til darajasidagi lingvistik birliklarni o'z ichiga 
olgan)[11]. 
To'liq matnli LMBga misol sifatida biz Tomsk davlat universiteti jamoasi 
(N.A. Mishankina, I.V. Tubalova, Y.A. Emer) tomonidan ishlab chiqilgan "O`rta 
Sibir folklori" ma'lumotlar bazasini keltirishimiz mumkin. Ushbu ma'lumotlar 
bazasini yaratishdan maqsad Sibir xalq madaniyatining ilgari mavjud bo'lmagan 
folklor materialini antropologiya, etnografiya, madaniyatshunoslik, tilshunoslik va 
Sibir mintaqasi tarixi sohasidagi turli tadqiqotlar uchun qulay va munosib formatda 
birlashtirish va taqdim etishdir. Bu maʼlumotlar bazasiga rus tilidagi turli janrdagi 
xalq ogʻzaki ijodi matnlari, masalan, qoʻshiqlar, topishmoqlar, maqollar, 
olmoshlar, til oʻgirishlari kiritilgan[13]. 
Shuningdek, boshqa adabiyotlarda lingvistik bazaning boshqa turlari ham 
alohida qayd etib o`tiladi. Uning birinchi turi, shuningdek, elektron kutubxonalar, 
matn to'plamlari va matn korpusini o'z ichiga oladi. Ikkinchi turdagi lingvistik 
bazalar orasida ulardagi til tavsifi darajasiga ko'ra, mos ravishda fonetik, 
morfologik, leksik va sintaktik lingvistik bazalarni ajratib ko'rsatish mumkin[4]. 
Leksik birliklar taqdim etilgan LMBlar, ayniqsa, an'anaviy va elektron 
lug'atlarni tuzish uchun leksikografik amaliyotda faol qo'llaniladi. Zamonaviy 
kompyuter texnologiyalari leksikografik ma'lumotlarni to'plash va saqlash 
jarayonini soddalashtirishga imkon beradi, yozuvlari an'anaviy katalog kartasiga 
o'xshash oddiy fayl o'rniga ma'lumotlar bazasidan foydalanadi. Biroq, leksik 
LMBlar nafaqat yangi lug'atlarni yaratishda, balki turli xil lingvistik tadqiqotlarda 
ham qo'llaniladi, chunki LMB leksikografik ma'lumotlarni taqdim etishning 

---