Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ORTA ƏSRLƏRDƏ DAŞKƏSƏNDƏ METALİŞLƏMƏ SƏNƏTİ Vüsalə AXUNDOVA
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- ОСОБЕННОСТИ КОНСТИТУЦИОННОЙ РЕФОРМЫ Рейхан ДЖАФАРОВА
- ZƏRBAYCAN VƏ TÜRKİYƏ TƏBBİ QAZ BAZARIN HÜQUQİ BAXIMDAN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ Sara ƏLİYEVA
- 1. Azərbaycan təbii qaz bazarını tənzimləyən qanunvericilik
- 2. Azərbaycan təbii qaz bazarında Energetika Nazirliyi və ARDNŞ-nin rolu
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1715
kilsəsinin nəsranilərə məxsus olduğu, eyni zamanda Abşeronun bir sıra qədim qəbiristanlarında nəsrani müqəddəslərinin sərdabələri olduğu məlumdur. Orta əsrlərdə Azərbaycanda iudaist dininin daşıyıcıları olan yəhudi icmaları da mövcud idi.. Onların Azərbaycanda məskunlaşması ilə bağlı araşdırıcılar arasında fərqli fikirlər mövcuddur. Tarixçi alim Tarix Dostəliyev “Şimali-şərqi Azərbaycan IX-XV əsrlərdə” adlı əsərində yəhudilərin Azərbaycanda mənşəyi ilə bağlı, bəzi tədqiqatçılar tərəfindən irəli sürülən Sasanilərin köçürtdükləri İran mənşəli əhalinin sonradan iudaizmi qəbul etmələri və bunun əsasında Azərbaycanda yəhudi icmasının yaranması haqqındakı versiyanı rədd edərək qeyd edir ki, yəhudilər dünyanın bir çox məməkətlərinə səpələndikdən sonra da müxtəlif xalqlar arasında yaşayaraq onların dillərini qəbul etsələr də, dini mənsubiyyətlərini qoruyub saxlaya bildikləri kimi Azərbaycanda da öz icmalılığını və dini mənsubiyyətini qoruyub saxlamışlar.
Vüsalə AXUNDOVA Gəncə Dövlət Universiteti AZƏRBAYCAN
Təbii sərvətlərlə zəngin olan Daskəsən rayonunun strateji məhsulları olan dəmir, alüminium, kobalt, mərmər və sair məhsulların çıxarılması üçün qazıntılar aparılmışdır. 1959-1960-cı illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan sayı hesabı bilinməyən kurqan tipli dəfn abidələri göstərir ki, bu ərazilər istifadə edilib. Bu əraziyə isə yay vaxtında yalnız bir yerdən simal-sərq tərəfdən Kür çayı vadisindən gəlmək mümkündür. (1) Sözsüz ki, İslamiyyətə qədər yerli əhali xristiyan olub, isalam laşdırma siyasəti dağlıq ərazidə ləng getdiyi üçün Daskəsən dağlarında Alban-Xristiyan məbədləri də olduqca çoxluq təşkil edir. Orta əsrlərdə Daşkəsən rayonu ərazisində mədən işi ilə məşğul olunmuşdur. (2) Metallurgiya və metalişləmə iqtisadi həyatın bütün sahələrinə güclü təsir göstərən fəaliyyət sahələri idi. Metalişləmə sənətinin inkişaf səviyyəsi onun texnoloji təkmilləşməsi bu və ya digər dərəcədə əkinçiliyin sənətkarlığın hərb sənətinin və təsərrufat məisətinin durumuna təsir göstərir,sənətkarlığın texniki səviyyəsini müəyyənləşdirirdi. Ehtimallara görə Gədəbəy, Daşkəsən, Şiz, Marağa filiz yataqları metallurgiyanı zəruri xammalla təmin etməkdə başlıca rol oynayırdı. XX - əsrin 30-cu illərində A .A. İyessen və B. Y. Degen Kovalevski Şəmkir, Gəncə , Daşkəsən,Tərtərçay hövzəsində mis, dəmir, filiz yataqlarında qədim və orta əsr mədənlərinin qalıqlarını qeydə almışlar. Görünür son orta əsrlərdə filizçıxarma prosesi XVIII - XIX-əstlərdə mövcud olmuş üsul və texnikadan fərqlənməmiş, Y. Veydenbaumun təsvir etdiyi şəkildə olmuşdur. Həmin təsvirə görə çox darısqal olan mədənə fəhlələr iməkləyərək girir. Uzanmış halda filizi qopararaq torbalara doldurur və kəndir vasitəsilə bayıra çıxarırdılar. Tədqiqatçılar yerli yataqlardan çıxarılan filizin mədənlərin yaxınlığında əridildiyini bildirirlər. Bu səbəbdən filiz yataqlarının olduğu kəndlərin sakinləri metallurgiya ilə yaxından məşğul olurdular. Məsələn müəyyən olunmuşdu ki, Quşçu, Seyidlər, Çovdar, Bayan, Daşkəsəndə yerli kənd əhalisi ənənəvi şəkildə bir neçə əsr ərzində dəmir və mis filizinin çıxarılması ilə və əridilməsi ilə məşğul olmuşdur. Mənbələrdən məlum olur ki, filiz əridən kürələr ortasında çalaşəkilli odluğu olan açıq ocağa bənzəyirdi. Filiz parçalarını və kömürü kürəyə qat-qat yığaraq körük vasitəsilə odluğa hava üfürülürdü. Nəticədə kürənin aşağı hissəsində kömür közünün hərarətinin yüksəlməsi ilə əmələ gələn və yüksək hərarətlə qızan karbon oksidi yuxarı qalxır, filiz və kömürü qızdıraraq onlarla kimyəvi reaksiyaya girirdi. Bu yolla filizdəki dəmirin və tərkibindəki maddələrin oksidləşməsi nəticəsində bir tərəfdən dəmir, digər tərəfdən isə metal pasa əmələ gəlirdi. Beş saat ərzində filiz əriyib qaynar kütləyə çevrilirdi. Hasil olunmuş ərinti qırsının tərkibində hələ metal pasa olduğundan onu döyərək saflaşdırırdılar. E. Veydenbaum qeyd edirdi ki, filiz əritmə kürələrində yüksək hərarəti almaq üçün odluğa güclü hava üfürülməsi zəruri idi. Kürəyə süni hava üfürülməsini təmin etmək üçün körüklərdən istifadə olunurdu. (3) Körüklərin dəri hissələri dövrümüzə qədər gəlib çatmasa da, onların oda davamlı saxsı başlıqları tapılmışdır.Bəsit texnalogiyaya əsaslanan belə metaləritmə kürələrində yuksək hərarətin alınmasının təminatı üçün alışarkən zəngin karbon oksidi əmələ gətirən yüksək koloritli yanacaq növü lazım idi. Bu ilk növbədə yüksək hərarət verən oduncaqlı ağac növləri – palıd, ardıc, IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1716
arçan, vələs və s.-dən alınan kömür idi. Kiçik Qafqaz dağlarının zəngin meşə zolağı ilə örtülən Daşkəsən rayonunda kömür, mis, dəmir filizi geniş istifadə olunmuş, kömürdən yanacaqda da istifadə etmişlər. Metal qırsa, adətən, dəyirmi kündə formalı görünüş verirdilər. Metallurqların hasil etdiyi xammal adətən istehsal üçün yararlı olmurdu. Sənətkarlar onu emal edib yararlı hala salmalı idi. Metaləritmə kürələri adətən şəhərlərin rabad hissəsində yerləşirdi. (4) Q. V. Abix Gəncə gölünün şimalında və simal-qərbində yerləşən dağların ətəklərini zəngin filiz yataqları olduğunu hesab edir. Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində yerləşən Gədəbəy, Daşkəsən, Zəylik, Bayanda metal filizlərinin çoxluğunu qeyd edir. Onların yalnız qizil və gümüşə aid olmayıb,həm də mis və maqnitli dəmir filizindən ibarət olduğunu filizlərin tərkibinin müxtəlifliyini söyləyir. Daşkəsəndə aparılan geoloji tədqiqatların nəticələrindən qədim dövrlərdə, mis - dəmir mədənlərində istifadə olunması məlumdur. Q. V. Abix də Daşkəsən dərəsində zəngin mis və dəmir filizlərindən hələ lap qədim zamanlardan başlayaraq istifadə olunduğunu göstərir. (5) Bu barədə E. Veydenbaum da məlumat vermiş və bölgədə mis, dəmir filizi yataqlarının olmasını qeyd etmişdir. Orta əsrlərdə dəmirçilikdə yanacaq materialı kimi istifadə etmək üçün ağac kömurunu hazırlamaq məqsədilə zəngin Daşkəsən meşələrindən istifadə edilmişdir.Bu baxımdan sənətkarlığın yaranmasına və inkişafına əlverişli zəmin yaranmışdır. Daşkəsən rayonunun qedim tarixə malik olduğunu Rus arxeoloqları da təsdiq edir. (6) Sinder V. A. Gəncəçay ərazisində , Gəncə ilə Xanlar arasındakı sahədə maddi mədəniyyət abidələri və Çovdar kəndi yaxınlığındafiliz yataqlari askar etmişdir. Dağ mühəndisi Ferdinand Lass Daşkəsən və Quşçu kəndi ərazisində daş qutu qəbirlər aşkar etmişdir. E. Resler Gəncəçay hövzəsində bir sıra arxeoloji abidələri nəzərdən keçirdi. Rusiya hakim dairələri Qafqazın arxeoloji baxımdan tədqiq edilməsinin zəruri olduğunu qeyd edirdi. Son orta əsrlərdən etibarən Qafqazın o cumlədən Azərbaycanın nisbətən sistemli şəkildə və Qafqaz arxeologiya cəmiyyətinin nəzarəti altında öyrenilməsi başlanıldı. Bu tedqiqatda hem yerli, hem xarici, hem de rus arxeoloqları mühüm rol oynayırdılar. Tedqiq olunan ərazilər içərisində Daşkəsən rayonunun zəngin filiz yataqları da vardı. Bu tesadüfi deyildi. Tebii ki, Daşkəsən rayonu Qafqazın bir guşəsi kimi faydalı, strateji təbii məhsullarla zəngindir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1717
PROCEEDINGS SECTION V HISTORY AND LAW Law IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1718
ОСОБЕННОСТИ КОНСТИТУЦИОННОЙ РЕФОРМЫ Рейхан ДЖАФАРОВА Бакинский Славянский Университет srf.75@rambler.ru АЗЕРБАЙДЖАН
Конституционная реформа, являясь процессом конституционного развития государства, выступает как самостоятельный объект исследования. Однако заметим, что на сегодняшний день проблема конституционных преобразований недостаточно разработана юридической наукой. Тем самым, анализ фундаментальных элементов теории конституционной реформы остается актуальным. Исследователи в своих работах осветили теоретические проблемы пересмотра конститу- ции в сравнительно-правовом аспекте. Некоторые ученые утверждают о необходимости использования правовых процедур преобразования конституции, при этом выступая против не правовых, силовых средств изменения конституционного устройства. Как отметил профессор, государствовед А. Д. Градовский: [156, c.92] «Конституция, конечно, может быть изменена, ибо ни одно государственное устройство не может претендовать на вечное существование. Но пока известные конституционные положения существуют, все власти должны сообразовываться с ними».
Еще один профессор А. А. Белкин в своих работах писал о том, что основная задача изменений конституций заключается в обеспечении сохранения действующей конституции как определенной ценности, какой она была представлена учредителями. По его мнению, принцип «нерушимости конституции» является принципом охраны конституции. Так же он считает, что принцип «абсолютной нерушимости» конституции не нашел своего оправдания ни логически, ни исторически [68, c.6]. Существуют разные мнения ученых по вопросу изменений, отражающихся в конститу- циях. Как считает Ю.Л. Шульженко, при отсутствии в конституции существенных изменений, происходящих в государственной и общественной жизни, со временем она может превратиться в «исторический документ, не отражающий реальную действительность» [206, c.9]. Отметим, что в процессе разработки теории конституционной модернизации в нынешнее время большое внимание уделяется вопросу о надлежащем перечне субъектов и об их составе (имеющих право на пересмотр конституции и праве вносить соответствующие поправки). Так же вопрос условий и порядка правового регулирования субъектов права на конституционную модернизацию занимает особое место в современной конституционной науке: является ли достаточным в этом случае внутригосударственное регулирование или есть ли необходимость ставить вопрос и осмыслять потребность международного правового признания и регулирования данного права. Итак, конституционную реформу рассматривают как политико-правовой процесс, который основывается на положения различных документов, которые, в свою очередь, отличаются по порядку принятия и сферам действий. Отметим, что конституционные реформы делятся на два типа: частичную и полную. Частичная конституционная реформа, предполагающая изменения отдельных положений Основного закона, вносит поправки в его текст. Полная же конституционная реформа вводит в действие новую Конституцию и, тем самым прекращает действие прежней [53, c.167]. Конституции по способам проведения конституционных реформ делятся на народные, октроированные и договорные. Рассматривая каждую из них, заметим, что народные конституции принимаются непосредственно гражданами той или иной страны, а другими словами, референдумом. К примеру, можно показать Конституцию Испании 1978 года, Франции 1958 года и другие. Также народные конституции могут приниматься либо парламентом, либо учредительным собранием, т.е. органом, созываемым для принятия новой конституции. К примеру, можно привести Конституцию Болгарии 1991 года. Известен и тот факт, что способы принятия народных конституций комбинировались. Например, Конституцию Италии 1947 года, которое ранее разработало Учредительное собрание, затем утвердил референдум, Конституция же Испании 1978 г. была разработана парламентом и принята референдумом.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1719
Октроированные конституции являются дарованными конституциями. Надо отметить, что дарование всегда осуществлялось монархом. К ряду дарованных конституций относятся Конституции Марокко 1911 года, Японии 1889 г., Монако 1962 года и другие. Однако после периода Второй мировой войны дарование осуществлялось метрополиями: при изменении формы или прекращении колониального господства. Именно этим способом вступили в силу Конституции более 30 стран Британского Содружества. Конституции, которые принимаются путем соглашения нескольких субъектов, например, государствами, объединяющимися в федерацию, либо парламентом и монархом и др. К договорным конституциям можно отнести английские конституционные акты XVII-XVIII веков.
Возможность конституционных реформ содержится в самой конституции, так как в ней, как правило, находятся положения о субъектах права, имеющих право внести предложение об изменении конституции и принять окончательное решение. Итак, особенностью конституционных реформ можно считать то, что она является как социально-политическим, так и правовым процессом. Именно в процессе конституционной реформы осуществляются мероприятия переустройства государства, а точнее, его территории, органов власти, отношений с политическими объедине- ниями, с социальными общностями и властвующими субъектами. Этот процесс, несомненно, находит свое отражение в содержании явлений, которые подлежат анализу в ходе исследования конституционной реформы. Также посредством акций совершается реформирование права как каждой его отрасли в отдельности, так и в целом. Несмотря на сложный и масштабный характер этой деятельности, она считается самостоятельным процессом, подвергаясь внутренней систематизации, наделяет такими же качествами эмпирический материал, привлекаемый к теоретическому анализу. Такая самостоятельность государства и права, нашедшая свое место в литературе, отражается в процессе конституционной реформы. Отметим, что в современных обществах внесение качественно новых элементов в конституции часто воспринимаются как показатели эффективного конституционализма. Адекватность конституции страны к изменениям в различных сферах общества имеет особое значение для стабильного и продолжительного развития любого государства. Вследствие этого, в соответствии с развитием общества, конституционные реформы приобретают динамичный характер. Качественные и своевременные конституционные реформы обеспечивают гибкость урегулирования общественных отношений и создание надежных правовых механизмов для демократического и правового государства. По нашему мнению, право на конституционную модернизацию должно стать сердцевиной нового формирующегося института модернизации, а также занимать достойное место в системе конституционных коллективно - реализуемых прав граждан.
ZƏRBAYCAN VƏ TÜRKİYƏ TƏBBİ QAZ BAZARIN HÜQUQİ BAXIMDAN MÜQAYİSƏLİ TƏHLİLİ Sara ƏLİYEVA Ankara Universiteti “Azərsu” ASC “Sukanal” Elmi-Tədqiqat və Layihə İnstitutu
Bakı /AZƏRBAYCAN Xülasə Azərbaycan yerləşdiyi coğrafi ərazi etibarı ilə zəngin təbii qaz və neft yataqlarına malikdir. Hələ XIV əsrdən etibarən Azərbaycanda neft və qaz çıxarılmağa başlanılmışdır. Hazırda Azərbaycan geniş şəkildə təbii qaz istehsal və ixrac edən ölkədir. Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin (ARDNŞ) son məlumatına görə, Azərbaycanın çıxarıla bilən qaz ehtiyatı 2,55 trilyon kubmetr həcmindədir. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1720
İmzalanmış nəhəng təbii qaz müqavilələri ilə Azərbaycan yaxın gələcəkdə Avropa bazarını təbii qazla təmin etməyi planlaşdırır. XXI əsrin nəhəng layihəsi hesab olunan “TANAP” layihəsi ilə Azərbaycan təbii qazı Türkiyə ərazisindən keçərək, Avropaya nəql olunacaq.Yəni Azərbaycan həm Türkiyə bazarını indi olduğu kimi gələcəkdə də təbii qazla təmin edəcək, həm də Türkiyə üzərindən Avropa bazarına təbii qazı nəql edəcək. Belə olduğu halda, mövzunun aktuallığı nəzərə alınaraq, Azərbaycan və Türkiyə təbii qaz bazarı hüquqi baxımdan müqayisəli şəkildə təhlil edilməyə çalışılmışdır.
Azərbaycan təbii qaz bazarının necə tənzimləndiyini görmək üçün əlaqəli qanunvericilik aktlarına nəzər salınmalı və bazarla birbaşa əlaqli qurumlar olan ARDNŞ-in və Energetika Nazirliyinin roluna diqqət yetirilməlidir. 1. Azərbaycan təbii qaz bazarını tənzimləyən qanunvericilik Əvvəlcə bunu qeyd etmək zəruridir ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 14-cü maddəsinə əsasən dövlət bütün ilkin enerji materiallarının yataqları üzrə müstəsna mülkiyyət hüququna malikdir. Azərbaycan təbii qaz bazarını tənzimləyən qanunvericilik aktları daxili bazarda əsasən “Energetika haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və “Qaz təchizatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Xarici bazarda isə, ikitərəfli hökumətlərarası sazişlərlə və beynəlxalq hüququn ümumi norma və prinsipləri ilə tənzimlənir. 1.1. “Qaz təchizatı haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu 1998-ci il tarixli Qanun energetika qanunvericiliyinin əsas prinsipləri üzərində qurulmuşdur, spesifik olaraq təbii qaz təchizatı sahəsindəki fəaliyyətləri tənzimləyir. Qanunun birinci maddəsinə əsasən qaz təchizatı sahəsində fəaliyyət – qazın istehsalı, emalı, saxlanması, nəqli, paylanılması, mayeləşdirilməsi və istifadəsi, həmçinin sənaye və istehlakçı qurğularının tikintisi, istifadəsi, nəzarəti, sınağı və sertifikatlaşdırılmasıdır. Azərbaycan təbii qaz bazarını daxili məsələlərdə tənzimləyən bu Qanun hazırlanarkən və təkmilləşdirilərkən Avropa Birliyinin Təbii Qaz üzrə daxili bazar üçün ümumi qaydalar (2009/73/EC Direktivi) Direktivi əsas mənbə kimi götürülmüşdür. Hazırda da Azərbaycan energetika qanunvericiliyinin Avropa İttifaqının qaz direktivlərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində işləri davam etdirir. Bu çərçivədə “Qaz təchizatı haqqında” Qanuna əlavə və dəyişikliklər edilməsi,“Qaz Şəbəkə” Məcəlləsinin layihəsinin hazırlanması, təbii qaz bazarında rəqabət şəraitinin yaradılması, yüksək xidmət standartları, təchizat təhlükəsizliyi və davamlılığının təmin edilməsi, ölkədə tənzimləyici strukturun (tənzimləyici orqan) yaradılması istiqamətində işlər aparılır. 1.2. Ölkə xaricinə nəql zamanı tənzimləmələr Azərbaycan təbii qazının xarici ölkələrə nəqli zamanı hüquqi məsələlər dövlətlər arasında bağlanan ikitərəfli Hökumətlərarası Sazişlərlə və beynəlxal hüququn hamılıqla qəbul olunan ümumi norma və prinsipləri ilə tənzimlənir. Nümunə kimi göstərə bilərik ki, Azərbaycan təbii qazını Türkiyə və Avropaya nəql edəcək “TANAP” layihəsi üzrə bütün məsələlər 25 oktyabr 2011 ci il tarixli “TANAP”-ın tikintisi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Cumhuriyyəti arasında imzalanmış İzmir Memorandumu və 26 iyun 2012 ci il tarixində İstanbulda imzalanmış “Türkiyə
siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. “Energetika haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda və “Qaz təchizatı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda göstərilən təbii qaz bazarını tənzimləyən və nəzarəti həyata keçirən müvafiq icra hakimiyyəti orqanı Energetika Nazirliyidir. Qeyd olunan qanunlardakı enerji sahəsindəki fəaliyyətə - yəni enerji növü kimi təbii qazın emalına, nəqlinə, paylanmasına dövlət nəzarətini, strukturuna daxil olan müxtəlif qurumlar vasitəsilə həyata keçirir.
bazasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti yaradılmışdır. |