Conference committees conference chairs c
„NO DISH WITHOUT FISH!”– THE SCIENTIFIC MYTHOLOGY
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- MONQOLLAR DÖVRÜ İSLAM TARİXŞÜNASLIĞININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Arzu XASIYEVA
|
„NO DISH WITHOUT FISH!”– THE SCIENTIFIC MYTHOLOGY OF RATIONAL NUTRITION IN SOCIALIST ROMANIA Ella STINIGU Ț Ă Babe ș -Bolyai University of Cluj-Napoca ella.stiniguta@yahoo.ro ROMANIA
entire mythology under the mask of science and reason.
Although there are numerous publications on the history of communism, few authors highlighted the importance of myth and mythology in the general structuring of communist project. Consequently, they focused on analyzing how different pre- existing myths were reinvented and used by the communist states and how they influenced and legitimatized the political, social and economical practices of these regimes. Among the myths that formed the “scientific mythology of communism”, that of the New Man held a special place for two reasons. Firstly, the project of building socialism and communism aimed not only at generating new ideological, social and political changes but at specifically relating them to a higher purpose, that of fostering the creation of the New Man. Secondly, while the New Man was to be shaped by his new living and working conditions, he was also responsible for carrying out the plan for building the communist society as envisioned by the official ideology. Therefore, given his significant role in constructing the new world, the communist regimes took great interest in creating and promoting the
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1687
New Man and his myth. The party propaganda took the leading role in this official endeavor using the printed press as its main loudspeaker. Thus, the Party entrusted its propaganda and press with the task of educating people in order to transform them into New Socialist Men. To fulfill this mission, the press produced “numerous models of New Man, ideological symbols in flesh” represented by model workers or peasants, exemplary cadres “who consciously worked for the new state.” This created a socialist pantheon populated by ordinary heroes, “warrior(s) for socialism” whose exemplary work elevated them to status of model of New Man. Moreover, not only work, but also living a “cultured” existence functioned as a means for defining and identifying the New Man. This propagandistic making of extraordinary people out of ordinary individuals reflected the ideologically motivated faith that each of them was a potential hero, had a fullness of life, strength, and beauty which were realized by mobilizing the will and serving a larger, trans-individual whole: society, humanity, or even the course of history. I use the term propaganda to define the organized and deliberate process of communicating certain ideas and values. The main purpose of this process is to convince people to think and act in a certain way that would ensure the fulfillment of some specific objectives which would bring benefits to the organizers of this process. The Romanian communist regime used various propaganda instruments, such as the printed press, and radio, in order to broadcast its ideological message to the population at large. According to Matthew Lenoe, who analyzed the Soviet newspapers and their contribution to “the production of culture” during the NEP years, propaganda performed exclusively an educational role: it taught “peasants and proletarians to read, drawing them into political life, transforming their worldview (…)” and thus being “with the long-term project of educating the downtrodden (…) masses to be worthy citizens of the socialist utopia.”. Similar to the Soviet case, as my paper will show, the Romanian communist regime used propaganda as the main means of educating population. Consequently, raising people’s “cultural level” aimed at eradicating illiteracy or acquiring professional knowledge or any other type of knowledge as “cultured” existence became the defining feature of the New Man. In order to create and then to complete the creational process of the New Man, the communist ideology promoted a new “life style” for this Man, who had to be the most diligent and also the healthiest human ever. Besides the fact that the state – by the introduction of censorship and other types of limitations – decided what kind of books are likely to be read, what kind of movies to be watched, which countries to be visited by the New Man, at the beginning of the 9 th decade of the last century, the Party decided to control even one of the most intimate activity of people: eating. The new alimentation system imposed by the regime was said to be based on the newest nutrition research, but in fact, it was a consequence of the disastrous economical situation of Romania. The austerity laws elaborated in the 80s (food, electricity and gas shortenings) were not an expression of the benevolent attitude of the Party for the health of the people as all the papers wrote, but a real „domestic genocide”. This paper aims to describe how the scientific mythology of the New Alimentation was created (the nutritional propaganda – posters, commercials) and what was hidden behind it, by analyzing the Romanian papers, periodicals and medical writings of the 80’s. Also, an important part of the research is dedicated to the study of the collective mentality and the elements which continue to punctuate the Romanian collective mental state even after 25 years since the fall of the Communist regime. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1688
MONQOLLAR DÖVRÜ İSLAM TARİXŞÜNASLIĞININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Arzu XASIYEVA AMEA akad. Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu AZƏRBAYCAN
İslam tarixşünaslığı dedikdə isə tarixşünaslığın İslamdan sonra yaranan və külli miqdarda tarixi əsərlərin yaranmasına səbəb olan dövrü nəzərdə tutulur. Hz. Peyğəmbər dövründən başlayaraq Qurana şərhlər verən və ya Hz. Peyğəmbərin həyatından bəhs edən əsərlər yaranmağa başlayır. Məhz İslamın ilkin dövrlərində yaranan tarixşünaslıq ədəbi və şifahi ənənə ilə zəngin idi, yaranmış əsərlərdə tarixi metodologiya, məqsəd, faydalılıq, zəruri məlumatlar demək olar ki yox idi. Əsərlərin mövzuları adətən antik ərəb dövrü, müqayisəli xronolgiya, Quranda tarixi qeydlərin tərcüməsi, Hz.Peyğəmbərin həyatı (Sira) və onun hərbi səfərləri (Magazi), ərəb qəbilələrinin şəcərənaməsi və onların qəhrəmanlıq fəaliyyətləri.Tarixi hadisələrin yazılma üslublarında da bəzi dəyişikliklər mövcud idi, bir qisim əsərlər tarixi hadisələri olduğu kimi çatdırırdı, bir qismində xronoloji ardıcıllığa riayət olunurdu, digər qismində isə hadisələr əlifba sırası ilə şərh olunur, bir qismi isə şəcərə prinsipinə görə yazılırdı. Monqol istilaları Orta və Yaxın Şərqi öz dağıdıcı təsirinə məruz qoymuş və bu proses zamanı nəzm tənəzzül etmə dövrünü yaşasa da, tarixşünaslıq inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Ərəb dilində geniş yayılmış İslami tarixşünaslıq bu proseslərdən sonra Elxanilər dövründə fars dilli ölkələrdə öz yerini fars dilinə verdi. Ancaq qeyd olunmalıdır ki, Monqol dövrü tarixşünaslığı Samanilər, Qəznəvilər və Səlcuqilər dövrünün tarixşünaslığının imtiyazlarından öz təcrübəsində bəhrələnmişdir. V.Bartoldun da qeyd etdiyi kimi, Müsəlman əsrinin ilk üç yüzilliyində ərəb dili demək olar ki, bütün elmi və ədəbi əsərlərin dili idi, lakin hicri ilə dördüncü əsrdən fars dili tədricən Müsəlman Şərqinin ədəbi dilinə çevrilir. Tarixçi Abbas İqbala görə XIII əsrdə yazılmış bir çox tarixi əsərlər içərisində 4 kitab- Cəlaləddin Nəsəvinin “Seyret” əsəri, Cüveyninin “Cahanqoşa”sı, “Tarixi Vəssaf” və Rəşidəddinin “Tarixi Qazani” əsərləri Monqol tarixinin 4 mühüm sütunlarıdırlar. Monqolların öz kökləri, nəsilləri ilə fəxr etmələri, etdikləri zəfərlərin tarixdə həkk olunmasına olan istəkləri, zikr olunan dövr və şəraitdə baş vermiş müharibə və istilalar, Avropa xalqları və xristian dövlətləri ilə əlaqələrin yaranması, bu əlaqələr nəticəsində geniş məlumatların əldə olunması, çin və monqol elmləri (texniki), dövrün tarixçilərinin digər xalqların tarixinə maraq göstərməsi, monqol tarixi barədə yeni məlumatlar əldə etmək, Qazan xan kimi hakimin tarixşünaslığı inkişaf etdirmək üçün səyləri, Cüveyni və Rəşidəddin kimi divan nümayəndələrinin
idarəçiliyi, geniş biliyi, Səlib yürüşlərinin səbəbləri və s. səbəblər tarixi əsərlərin geniş rəvac tapmasına güclü təsir etmişdir. Ancaq yaranmış tarixi əsərlərin adları ərəbcə verilirdi, bunun əsas səbəbi kimi isə islamın ilkin dövrlərində qonşu ölkələr kimi İranda da ərəb dilinin dominant mövqe qazanıb İslam tarixşünaslığının rəsmi və əsl dili olmasıdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz tarixşünaslığın mühüm xüsusiyyətlərini şərh etdikdən sonra dövrün tarixi əsərlərini qruplaşdırıb belə qeyd etmək olar: 1) Ümum tarixçilik: Nəsrullah Əbdullah bin Ömər Beyzəvinin 4 hissədən ibarət “Nizam ət- təvarix” əsəri (başlanğıcdan Monqol hücumunadək İran tarixi), Fəzlullah Rəşidəddin Həmədaninin 3 cildlik “Cami ət-təvarix” əsəri, Əbu Süleyman Davud bin Əbülfəzl Məhəmməd Bənakətinin 9 hissəli “Tarixi Bənakəti” əsəri (müsəlman və qeyri müsəlman- ingilislər, portuqaliyalılar, polşalılar, şimali İtalyanın Lombardi nahiyəsinin əhalisi- xalqların tarixi), Həmdullah ibn Əbubəkr Mustovfi Qəzininin 6 babdan ibarət “Tarixi qozidə” əsəri (yaradılışdan Xacə Qiyasəddin Rəşidinin zamanınadək olan hadisələr tarixi), Mirxondun “Rozət əs-səfa” əsəri (dünyanın yaradılışından tarixçinin dövrünədək olan hadisələri əhatə edir), İbn Təqtəqi kimi tanınan Məhəmməd bin Əli Təbatəbaiyinin “Tarixi Fəxri” əsəri müxtəsər yazdığı sözləri sıxışdırıb mənanı qəliz verdiyi bu əsər də
bəzi mühüm məlumatları özündə ehtiva edir (İslam xəlifləri, onların vəzirləri, xilafət dönəminin arasında hakim olan sultan və padşahlar haqqında məlumat), Əbubəkr Əl-qutbi Əl-əhərinin “Tarixi Şeyx Üveys” əsəri (Hz.Adəmdən müəllifin dövrünədək olan hadisələr), Hafiz Əbru kimi tanınan Şəhabəddin Əbdullah bin Əburəşidin 4 cildli 4 hissəli “Zobdət ət-təvarix və ya Məcmə ət-təvarix” əsəri, Xandəmir kimi tanınan Qiyasəddin bin Həmaməddin Hüseyninin 4 cildlik “Həbib əs-siyar fi əxbar əfrad bəşər” əsəri (əvvəlki hissələri
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1689
kompilyasiya xarakteri daşıyan bu əsər Teymurilər dövrü və Səfəvilərin ilkin dövrü üçün mühüm mənbədir). 2) Xüsusi tarixçilik: Nəsəvi kimi tanınan Məhəmməd bin Əhməd bin Əli bin Məhəmmədin “Si- rəti Cəlaləddin Mənkberni” (Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın oğlunun 11 illik sərgüzəşti, onun Çingizlə döyüşləri əks olunub) və “Nəfsə tul-məsdur” (Monqol istilasından şikayət) əsərləri, Molana Kəmaləd- din Əbdürrizaq Səmərqəndinin 2 cildlik “Mətlə əs-səədeyn va məcməə bəhreyn” əsəri (Sultan Əbu Səid Qorqaninin həyat döövrünün hadisələrini, Sultan Hüseyn Bayqaranın 2 illik hakimiyyət tarixini verir).
Məhəmmədin “Tarixi Səlaceqe və ya məsameratol əxbar və masayeratol əxyar” əsəri (əsər Səlcuq sultanları haqqında faydalı məlumat versə də, müəyyən qismləri Monqollar və Xarəzmşahlar haqda məlumat verir), Mahmud Kutbinin “Tarixi Al-i Müzəffər” əsəri (Al-i Müzəffər sultanlarının şərhi halı), Nasirəddin Monşi Kirmaninin “Səmtul ala hadratal ulya” əsəri (Kirman Qaraxitaylarının padşahlığı (619-703 q.) tarixini), Əlaəddin Ata Məlik bin Məhəmməd Cüveyninin “Cəhanqoşayi Cüveyni” (Monqollar, Xarəzmşahlar, İsmaililər tarixi) əsəri, Vəssaf əl-Həzrətin “Tarixi Vəssaf və ya təcziyət əl-əmsar təzhiyət ol-əsar” əsəri (Elxanilər tarixindən bəhs edir) əsəri, Muinəddin bin Cəmaləddin Məhəmməd Moəllem Yəzdinin “Məvahib ol-elahi dər tarixi ali müzəffər” əsəri (Əmir Mübarizəddin Məhəmməd Müzəffərin həyatından başlayaraq Şah Şücanın hakimiyyətinin ortalarınadək olan dövrü əhatə edir). Məhəmməd Əli bin Məhəmməd Şəbankareinin “Məcmə ol-ənsab” əsəri (Elxani hakimiyyətinin son dövrü 720-740 h.q. mühüm məlumat verir).
hisssəli “Dəstur əl-katib fi təyin əl-məratib” əsəri, Nəsirəddin Monşi Kirmaninin “Nəsaim əl-əshar min lətayem ol-əxbar” əsəri (əsərdə Elxani vəzirlərinin əksəriyyətinin adı zikr olunduğundan əhəmiyyətlidir), Xandəmirin “Dəstur əl-vuzəra” əsəri, Monşi ləqəbi ilə tanınmış Məhəmməd bin Əli bin Cəmal əs-Səlamın “Homayunnamə” əsəri (Monqollar dövrü idari quruluşu haqda məlumat verir). Həmdulllah Mustovfinin “Nuhzətəl qolub” əsəri (Elxanilər dövründə İranın iqtisadi coğrafiyasından bəhs edir), Xacə Nəsirəddin Tusinin “Tarixi Fəthi Bağdad” əsəri (Bağdadın fəthindən bəhs edir).
Məhəmməd bin Hüseyn Bəlxinin tərcümə etdiyi “Fəzayele Bəlx” əsəri (Monqol hücumundan 10 il əvvəlki hadisələrə dair məlumat verən mühüm mənbə), Əhməd bin Əbülxeyr Zərkub Şirazinin “Şiraznamə” əsəri (Şirazın alimləri, məşhur şəxsiyyətləri haqda, eləcə də Al-i Buyedən Al-i Müzəffərədək olan hadisələri ehtiva edib), Molana Oliyallah Amelinin “Tarixi Ruyan” əsəri (qədim dövrdən 764-cü h.q. ilədək hadisələrdən bəhs edir). 6) Mənzum tarixçilik: Şəmsəddin Kaşaninin “Tarixi Qazan xan” əsəri (Monqolların mənzum tarixini Qazan xanın əmri ilə yazıb), Xacə Nurəddinin “Qazannamə” əsəri (Qazan xanın hakimiyyəti dövründən 798-ci ilin h.q. hadisələrinədək), Əhməd Təbrizinin “Şahənşahnamə” əsəri, Həmdullah Mustovfinin “Zəfərnamə” əsəri (Müəllif Firdovsinin ”Şahnaməsi”nin yolunu davam etdirmək niyyətində olmuşdur).
I ŞAH ABBASIN DÖVRÜNDƏ SƏFƏVİ DÖVLƏTİNİN AVROPA DÖVLƏTLƏRİ İLƏ ƏLAQƏLƏRİ Sevinc İSMAYILOVA Azərbaycan Dillər Universiteti seva_adu@yahoo.com AZƏRBAYCAN
Dövrünün ən güclü dövlətlərindən olan Səfəvi dövlətinin tarixində özünəməxsus yer tutan görkəmli şəxsiyyətlərdən biri dövlət xadimi I Şah Abbas olmuşdur. Şah Abbasın həyata keçirdiyi islahatlar nəticəsində Səfəvi dövləti yenidən dirçəlmiş və özünün inkişaf dövrünü yaşamışdı. Onun nəticəsində səfəvilərin hərbi qüvvələri dünyanın ən qüdrətli ordularından birinə çevrilmişdi. Şah Abbas Səfəvi dövlətində mərkəzi hakimiyyəti möhkənləndirmişdi. O, ölkədaxili keçirdiyi islahatlarla IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1690
yanaşı, ölkənin xarici siyasətinə də xüsusi önəm vermiş və xarici siyasətdə uğurları sayəsində Səfəvi dövlətinin inkişafına müsbət təsir etmişdi. Şah Abbas hakimiyyətə gəldikdə Səfəvilər dövlətinin daxili və xarici vəziyyəti ağır idi. Ölkənin xarici və daxili ticarəti azalmışdır. Bu və digər səbəblərə görə dövlət iqtisadiyyatı böhran keçirirdi. Onun hakimiyyəti dövründə Səfəvi dövləti digər dövlətlərlə, xüsusilə bir sıra Avropa dövlətləri ilə diplomatik münasibətlər qurmuşdur. O, Venesiya, İtaliya, Almaniya, İspaniya, İngiltərə, Hollandiya, İsveç, Rusiya və digər Avropa dövlətləri ilə əlaqə qurmuş və elçilər mübadiləsi etmişdi. Şah Abbasın Avropa dövlətləri ilə münasibətlər qurmasının bir sıra səbəbləri var idi. O dövrdə Səfəvi dövləti ilə Osmanlı dövləti arasında münasibətlər gərgin idi. Osmanlı dövləti ilə müharibəyə hazırlaşan Şah Abbas ilk öncə Avropa ölkələri ilə əlaqələrin qurulmasına çalışırdı və onların timsalında özünə mütəffiq qazanmaq istəyirdi. Bu İtaliya dövlətlərinin, Venesiya və Papalığın da mənafeyinə uyğun idi. Şah Abbas 1602-1612-ci illər müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasına qarşı vahid hərbi ittifaq yaratmaq məqsədilə Avropa dövlətlərinə müraciət etmişdi. O, 1599-cu ildə Hüseynəli bəyin timsalında nümayəndə heyətini Avropaya göndərir. Hüseynəli bəyi bu səyahətdə Səfəvi sarayında İngiltərə elçilərindən biri Antoni Şerli müşayiət etmişdi. Səfər yoluna və apardığı danışıqların miqyasına və əhəmiyyətinə görə tarixə “Böyük elçilik” kimi düşən bu səfər Səfəvi dövləti tarixində böyük önəm kəsb edir. Səfəvi dövləti ilk növbədə İtaliya ilə əlaqələrini genişləndirməyə başladı. 1600-1601-ci illərdə Almaniya imperatoru və Roma papası tərəfindən Səfəvi elçiləri qəbul edilmişdi. 1600-1603-cü illər ərzində Şah Abbas nümayəndə heyətini Venesiyaya da göndərimişdi. Şah Abbas İffət bəylə Venesiya hökumətinə göndərmiş məktubunda bildirirdi ki, onun ən böyük arzusu və məqsədi xristian ölkələri ilə dostluq və ittifaqı əbədi olaraq qoruyub saxlamaqdır. Şah Abbasın Avropa dövlətləri ilə əlaqə yaratmasının digər bir səbəbi ölkənin iqtisadiyyatını dirçəltmək üçün ticarət münasibətlərinin qurulması idi. Şah Abbas Suriya vasitəsilə Venesiya və digər Avropa ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Venesiya hökuməti də öz növbəsində Şah Abbasa cavab məktublarından birində iki ölkə arasında davam edən ticarət əlaqələrini daha da genişləndirmək niyyətinin olduğunu bildirirdi. Qarşılıqlı olaraq, Alman imperatoru, İspaniya və Portuqaliya səfirləri də Səfəvi dövlətinə səfirlər göndərmişlər. Səfəvi dövləti ilə ticarət əlaqə qurmağa həmçinin İngiltərənin də maraq göstərirdi. 1610-cu ildə şahzadə Yakov I Stüart Robert Şerlini qəbul etmiş və onun gətirdiyi Şah Abbasın məktubu ilə tanış olduqdan sonra Səfəvi dövləti ilə ticarət münasibətlərinin imkanlarını genişləndirməyi Ost-Hind şirkətinə tapşırmışdı. Şah Abbas 1616-cı ildə xüsusi fərmanla ingilis tacirlərinə ölkənin ərazisində sərbəst ticarət etmək hüququ vermişdi. 1625-ci ildə Şah Abbasın İngiltərəyə göndərdiyi nümayəndələri iki dövlət arasında ticarət münasibətlərini genişləndirmək üçün yenidən danışıqlar aparmışlar. Bununla, hər iki ölkə arasında münasibətlər Şah Abbasın səyi nəticəsində genişlənmişdi. Səfəvi dövləti və Portuqaliya arasında əsas mübahisə məsələsi Hörmüz idi. Portuqaliya Hörmüzə sahib olduqdan sonra Səfəvi dövlətinin Hind okeanına çıxış yolu bağlanmışdı. Digər tərəfdən, Osmanlı imperiyası Səfəvi tacirlərinin Aralıq dənizinə girməsinə mane olurdu. Ona görə Şah Abbasın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri portuqaliyaları körfəzdən çıxarmaq idi. Səfəvi dövləti üçün Hörmüz çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı, bu liman vasitəsilə Qərbi Avropaya Azərbaycan ipəyini ixrac edirdi. Səfəvi dövlətinə Portuqaliyadan Hörmüzü almaqda ingilis Ost-hind şirkəti köməklik göstərmişdi. Uzun sürən mübarizədən sonra Hörmüzün zəbt olunması ilə portuqaliyalılar oradan sıxışdırılır. Bununla da, I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə Səfəvi dövləti daha da güclənmişdi. Səfəvilər dövlətinə öz elçisini göndərmiş Avropa dövlətlərindən biri Fransa olmuşdu. 1628-ci ildə elçilərini Səfəvi dövlətinə göndərmiş Fransanın məqsədi Körfəz bölgəsində imtiyazlar əldə etmək niyyəti idi. XVI əsrin sonu – XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi-Avropa əlaqələrinin daha da genişlənməsi qərb dövlətlərinin də marağı ilə üst-üstə düşürdü. Bundan əlavə, Avropa dövlətlərinin hər birinin Şərqdə öz marağı var idi. Avropa ölkələrinin İngiltərə və Hollandiya İran körfəzi vasitəsilə Səfəvi dövləti ilə əlaqələrini genişləndirməyə çalışırdı. Qərb dövlətləri arasında İran körfəzində möhkəmlənmək üstündə rəqabət kəskinləşmişdi. Portuqaliyaların Hörmüzdən sıxışdırılması ilə İngiltərə burada xüsusi imtiyazlar əldə etməyi nəzərdə tuturdu. Beləliklə, Səfəvi dövlətinin Avropa dövlətləri ilə əlaqələri Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə daha da genişləndi. Bu dövlətləri yaxınlaşdıran başlıca səbəb Osmanlı imperiyasına qarşı birgə mübarizə aparmaq zərurəti idi. Digər vacib səbəb isə Səfəvi dövlətini iqtisadi cəhətdən gücləndirən IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1691
ticarət münasibətlərini qurmaq olmuşdu. Eyni zamanda Avropa dövlətlərinin Səfəvi dövləti ilə əlaqələrinin qurulmasının öz səbəbləri var idi. Avropa ölkələri iki güclü müsəlman dövlətini bir-birinə qarşı qaldırmaqla, hər ikisini zəiflətmək niyyəti güdürdü. Digər səbəb isə Avropa dövlətlərinin Səfəvi dövləti ilə geniş əlaqə yaratmaqla müstəmləkəçilik siyasəti ilə bağlı idi. Beləliklə, I Şah Abbasın uğurlu xarici siyasəti nəticəsində Səfəvilər dövləti Avropa dövlətləri ilə münasibətlərini genişləndirmiş və Səfəvi dövləti özünü inkişaf dövrünü keçmişdi.
Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|