Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---155--- 
açıq-aşkar problemin müsəlman və ermənidən deyil, birbaşa çar Rusiyasının əməllərindən qaynaqlandığını 
göstərməkdir. Yəni həmin məqalədə M.Ə.Rəsulzadənin fikirləri əslində müdafiə edilir və dəstəklənir, problemin 
əsl həllini dövlətin özündə - yəni çar Rusiyasında axtarmaq lazım gəldiyi önə sürülür.
 
(Molla Nəsrəddin, 1996: I 
c., s.808)
 
Ümumiyyətlə, Azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən soyqırımların 1906-1907-ci illərə aid 
azərbaycandilli jurnallarda əksinə nəzər saldıqda bir məqam daha yaxşı aydın olur. Birincisi, soyqırımların 
təşkilatçısı əslində çar Rusiyası olsa da, ermənilər də xəyalına qapıldıqları yeni vətən sevdaları naminə heç də bu 
fürsəti fövtə verməyib lazımınca faydalanıblar. Eynilə sonrakı illərdə ermənilərin başımıza gətirdikləri 
soyqırımlarda da eyni vəziyyət dönə-dönə təkrarlanmışdır. Xüsusilə də, baş verənlərdən düzgün nəticə çıxarılmasını 
dönə-dönə təlqin edən “molla nəsrəddinçilər” hər daim soyqırımı törədəndən çox, təşkil edən şeytana-yəni çar 
Rusiyasına diqqət etməyin zəruriliyini vurğulamışdılar.
NƏTİCƏ:
Azərbaycandilli milli mətbuatının formalaşması Azərbaycan ictimai-siyasi fikri tarixində 
mühüm rol oynayan publisistika məktəbinin inkişafına səbəb oldu; 1905-1907-ci illər azərbaycandilli 
mətbuatının tədqiqi zamanı əldə edilən ən mühüm nəticələrdən biri də sözsüz ki, Azərbaycan ziyalılarının 
müəyyən mətbu orqanları ətrafında toplayaraq onları fərqli yollarla olsa da, bir məqsəd uğrunda mübarizədə 
birləşdirə bildi. Bu yol Azərbaycan xalqının çar Rusiyasının müstəmləkə zülmündən xilası, müəyyən 
azadlıqlar əldə etməsi, cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatında iştirak hüququ qazanması yolu idi;
ƏDƏBİYYAT: 
1.
Molla Nəsrəddin. (1906). Qoloşapovun geri çağırılması // Molla Nəsrəddin. – Tiflis: 4 avqust. №18, – s. 2. 
2.
Molla Nəsrəddin. Nə eləmək? // – Tiflis: Molla Nəsrəddin. – 1906, 21 iyul. №14, – s.2-3. 
3.
Molla Nəsrəddin. Yoldaş // – Tiflis: Molla Nəsrəddin. –1907, 17 sentyabr. №35, – s.3. 
4.
Molla Nəsrəddin: 10 cilddə. – Bakı: Azərnəşr, – I c. – 1996. – 712 s. 
5.
Molla Nəsrəddin: satirik jurnal: [10 cilddə]. – Bakı: Şərq-Qərb, – c. 1. – 2017. – 657, [3] s. 
6.
Mozalan. İanə. Zəngəzur binəvalarına // – Tiflis: Molla Nəsrəddin. – 1906, 20 oktyabr. №29, – s. 3. 
7.
Mşaqın iftirasına cavab // Həyat. – 1905, 29 sentyabr. №74, – s. 3.
8.
Mustafayev, N.Y. 1905-1906-cı illərdə İravan quberniyasında və Zəngəzur qəzasında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı 
törətdikləri kütləvi qırğınlar: / tarix üzrə fəlsəfə doktoru dis. / – Bakı, 2014. – 243 s. 
9.
Mürəttib. Hürriyyəti mətbuat. Müsəlman mürəttiblərinə dair // Təkamül. – 1906, 16 dekabr. №1, – s. 5. 
10.
Mustafayev, N.Y. 1905-1906-cı illərdə İravan quberniyasında və Zəngəzur qəzasında ermənilərin azərbaycanlılara qarşı 
törətdikləri kütləvi qırğınlar: / tarix üzrə fəlsəfə doktoru dis. / – Bakı, 2014. – 243 s. 
11.
Mürəttib. Hürriyyəti mətbuat. Müsəlman mürəttiblərinə dair // Təkamül. – 1906, 16 dekabr. №1, – s. 5. 
12.
Müsəlman, erməni ana və bacılarına // Dəvət. – 1906, 10 iyul. №11, – s. 2 
13.
Nağısoylu, M.Z., Kərimov.R.Ş., Rəhimov, M.Q. Şuşa Azərbaycan mətbuatında (1875–1920.)/M.Z.Nağısoylu, R.Ş.Kərimov, 
M.Q.Rəhimov. – Bakı: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu, 2017. – 200 s. 
14.
Necə qan ağlamasın daş bu gün, qırxılır gör neçə min başa bu gün // – Tiflis: Molla Nəsrəddin. – 1909. №2, – s.4.