Çox fazlı axınlar

AXININ STRUKTUR DƏİIŞİLMƏSİ

Tətqiqatlar göstərir ki, neft quyularında qaldırıcı boyu müxtəlif strukturlar yaranır. Quyunun dibində doyma təzyiqi quyu dibi təzyiqindən böyük olarsa quyunun müəyyən hissəsində qazla doymuş neft hərəkət edəcəkdir. Müəyyən təzyiq düşgüsündə neftdən qaz ayrılmağa başlayır. Desorb olunmuş qaz kiçik qabarcıqlar şəklində ayrılır. Qaldırıcı boyu təzyiq və temperatur düşgüsü nəticəsində qaz qabarcıqları genişlənir və nəticədə onlar bir – birləri ilə birləşərək iri qaz qabarcıqları yaradırlar. Bu Teylor qabarcıqları adlanır. Sonrakı dövrdə təzyiq və temperaturun qaldırıcı boyu düşməsi nəticəsində böyük mərmilər bir – birinə dəyərək, parçalanır və bu da öz növbəsində xaotik qarışığın yaranmasına səbəb olur. Belə struktura emulsion struktur deyilir. Təzyiqin kiçik qiymətlərində həlqəvari struktur yaranır.

Qaz – maye qarışığının hərəkəti zamanı qazın quyu ağzında nisbi sürəti artdığı üçün, qaz hasilatı artır.
Deməli qaldırıcı boyu təzyiq və temperaturun dəyişilməsi nəticəsində müxtəlif strukturların yaranması baş verir. Müxtəlif strukturların hidromexanikası Anzari və başqaları tərəfindən öyrənilmişdir və onların tətbiq sahələri müəyyən edilmişdir.


AXIN REJİMLƏRİNİN PROQNOZ EDİLMƏSİ

Qaldirıcıda yaranan strukturların proqnozlaşdırılması iki kateqoriyaya ayrılır. Bütün əvvəlki metodlar əsasən laboratoriya təcrübələrinə əsaslanır. Təcrübələrdə şüşə borudan, maye kimi sudan, qaz kimi isə havadan istifadə olunurdu.

Tətqiqatçılar axının struktur rejimlərini öyrənərkən müxtəlif parametrləri dəyişməklə bir strukturdan digərinə keçidi öyrənmişlər və nəticədə müxtəlif struktur kartaları əldə etmişlər.
İkinci kateqoriyada isə prosesin mexanizmini öyrənməklə axının proqnozu əldə edilir. Bu növ yanaşma daha səmərəli metod kimi qəbul olunur.


MAYENIN HƏCMİ SAXLAMASI

Aparılan tətqiqatlar göstərir ki, müxtəlif sürətlər ilə hərəkət edən qaz və mayenin hidromexanikası öyrənilərkənlən mayenin həqiqi həcmi saxlama parametrini də bilmək lazımdır. Bu parametr öz növbəsində sürətə təsir edir. Maye və qazların fiziki xassələri təzyiq və temperatur, fazaların hasilatı, qaldırıcının diametrindən və uzunluğundan asılıdır. Kiçik hasilatlarda əsas təzyiq itkisi şaquli boruda qravitasiyanın sərf olunmasına həsr olunur. Hasilat artdıqca qravitasiya itkisi ilə yanaşı sürtünməyə sərf olunan itki də özünü həm iki fazalı , həm də çox fazalı sistemlərdə göstərir.Bu baxımdan çox fazalı sistemin sıxlığını və mayenin həqiqi həcmi saxlama parametrini bilmək vacibdir.

Ədəbiyyatda müxtəlif təcrübələr nəticəsində əldə olunmuş korrelyasiya modellərindən və empirik tənliklərdən istifadə olunur. Ən geniş və ən dəqiq metod kimi, ani bir zamanda qaz – maye qarışığının birdən qapanmasıdır. Bu boru boyu yerləşdirilmiş iki qapayıcı kranla aparılır. Əgər boru boyu mərmilər bir qədər nizamsız yerləşmişsə onda ortalaşma üsulu ilə təcrübə aparılmalıdır.
Qapayıcı kranlar arası məsafə Teylor mərmilərinin uzunluğundan asılı olaraq təyin olunur. Bildiyimiz kimi şaquli borularda çox fazalı sistemlərin axini tez stabilləşir. Ona görə də bütün hesabatlar və ölçülər borunun başlanğıcından 100 diametr məsafədə aparılmalıdır. Lakin əgər boru müəyyən qədər mailliyə malikdirsə, onda başlanğıc yolun uzunluğunu bir qədər də artırmaq lazımdır.
Hesabatlarda dəqiqlik əldə etmək üçün bəzi hallarda bir neçə təcrübənin nəticələrinin qiymətini ortalaşdırmaq lazım gəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, mədən şəraitində belə qapayıcı klapanlardan istifadə etmək mümkün olmadığı üçün digər metodlardan istifadə edilir. Belə metodlara lazer (işıq) dopler ölçənlərini, ultrasəs (akustik) texnikanı, qamma – şüası, neytron udulması (nüvə texnikasında) və həcmi datçiklər metodunu göstərmək olar.