Cqnkl geni L ndirilm si Layih si, Az rbaycan traf mühit V sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si

8.4.8.2 M d -ba rsaq x st likl ri 
Clark-a gör  (2011-ci il), m d -ba rsaq x st liyi heç bir t hsili olmayan (20%) v  18-34 
ya lar  aras nda olan (17,7%) respondentl r aras nda  n geni  yay lm d r. ÜST-nin Avropa 
regionu xalqlar  aras nda rotavirus infeksiyas n   t dqiq ed n ara d rmas n n n tic l ri 
göst rmi dir ki, Erm nistan, Az rbaycan, Gürcüstan, Qazax stan, Q r z stan, Tacikistan, 
Türkiy , Türkm nistan v  Özb kistan  n yüks k ölüm  msal na malikdir (ild  >10/100000; 
Villyams v  d., 2009-cu il). Mü llifl r bel   n tic   ç xarm d r ki, Az rbaycan, Qazax stan, 
Q r z stan, Tacikistan, Türkm nistan, Özb kistan v  Türkiy d  rotavirusa qar  vaksinasiya 
bütün regionda rotavirus ölümünün 80 %-nin qar s n  ala bil r.  
8.4.8.3 Parazitar 
x st likl r 
Yoluxucu v  parazitar x st likl rl  ba l  ölüm  msal  Avropa Birliyind   halinin h r 100.000 
n f rin  8,9 n f r, MDB ölk l ri aras nda is  h r 100.000 n f r  25,3 n f r il  müqayis d , 
Az rbaycanda  halinin h r 100000 n f rin  16,4 n f r t
kil edir (ÜST, 2011-ci il). X l fli 
(2009-cu il) Bak da ba rsaq paraziti x st likl rinin yay ld
n  mü yy n etmi dir. Askarid, 
trixuroz v  trixostronqlus müayin  olan insanlar n t xmin n 19 %-ind   a kar olunmu dur 
(N=424). Bir neç   n f r  Taeniarhynchus saginatus  x st liyin  yoluxmu dur ( sas n, 
qad nlar, 0.9%). Sosial-iqtisadi amill r, ad t n, ba rsaq parazitl rinin yay lmas na t sir 
göst rir. Qurd infeksiyalar  xüsusil   u aqlarda anemiyan n yaranmas na v  qidalanman n 
azalmas na s b b ola bil r. Bu ara d rma göst rmi dir ki, haz rk  sosial-iqtisadi 
rait 
Bak da ba rsaq parazitl rinin artmas na s b b olmu dur (X l fli, 2009-cu il). 
8.4.8.4  Cinsi yolla ötürül n infeksiyalar (CYÖ ) 
Az rbaycanda cinsi yolla ötürül n infeksiyalar (CYÖ ) narahatl
 art r r. Qonokokko 
infeksiyas   v  sifilis  msal  azalm d r, lakin  V infeksiyas  getdikc  artmaqdad r. Q ÇS-in 
qar s n n al nmas na dair  halinin m lumatl l
  z ifdir v  üçüncü t r fl rd n götürül n 
donor qanlar  müvafiq qaydada yoxlan lm r.  
V/Q ÇS 
Son ill rd   V epidemiyas n n dünyada  n sür tl  Avrasiya regionunda yay l r v  onun  sas 
tör dicisi t hlük siz qaydada iyn vurma il  ba l d r. Son onillik  rzind  keçmi  Sovet 
ttifaq n n regiona daxil olan ölk l rind  narkotik vasit l rd n istifad nin yay lmas  dünyada 
n yüks k s viyy d  artm d r (BMT-nin  hali Fondu v  Dünya Bank , 2007-ci il).  V-in 
yay lmas  üçün h bsxanalar  sas narahatl q do uran spesifik zonad r, h bsxana daxilind  
v  xaricind  iyn  vurmaqla narkotik vasit l rd n istifad  ed n insanlar n geni  cinay t 
m ll rin  c lb olunurlar (Cozac v  Elliot, 2011-ci il). Az rbaycan, Qazax stan, Q r z stan 
v  Özb kistan n bir s ra regionlar nda iyn  il  narkotik vasit l r vurduran 
xsl rin t xmin n 
30-40 %-i  V x st liyin  yoluxmu dur.  
1996-c  ild   V/Q ÇS-   n zar t etm k üçün milli s yl ri yaratmaq m qs dil   “ nsan n 
immunçat mazl
 virusunun tör tdiyi x st liyin yay lmas n n qar s n n al nmas  haqq nda” 
Qanun q bul olundu. Qanun dövl tin 
V/Q ÇS-   n zar t sah sind  cavabdehlikl rini 
a a dak  qaydada t qdim edir: 

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-36 
V/Q ÇS-in yay lmas n n qar s n n al nmas  üzr  milli proqram n q bul edilm si v
h yata keçirilm si; müalic -profilaktika mü ssis l rind  qan n, qan komponentl rinin,
dig r bioloji mayel rin, orqanlar n v  toxumalar n köçürülm si, el c  d  qanla  laq dar
müxt lif tibbi (o cüml d n c rrahi v  stomatoloji) müdaxil l r zaman  
V-d n
t hlük sizlik;
V/Q ÇS-in profilaktikas na dair  haliy  dol un m lumat verilm si;
V infeksiyas nda tibbi müayin l rin mümkünlüyün   v   t hlük sizliyin  (müayin
olunan v  müayin  aparan 
xsl r üçün) ilkin v  ard c l m sl h tl rin verilm si;
Az rbaycan Respublikas n n 
V/Q ÇS-l   x st l nmi   v t nda lar na müvafiq icra
hakimiyy ti orqan   t r find n mü yy n edilmi  qaydada ambulator v  stasionar
raitd  h r cür yard m göst rilm si, onlar n d rmanla t min olunmas
Azadl qdan m hrum edilm  yerl rind   c za ç k n  V/Q ÇS-l   x st l nmi  
xsl r
h r cür pulsuz ixtisasla d r lm  v  xüsusi yard m göst rilm si;
V/Q ÇS-l  x st l nmi   cn bil r  v  ya v t nda l
 olmayan 
xsl r  müvafiq dövl t
orqanlar   t r find n mü yy n edilmi  qaydada h r cür ixtisasla d r lm   v  xüsusi
yard m göst rilm si.
Müayin  qaydas  vaxt keçdikc  d yi mi dir v  bütün hamil  qad nlar n, h rbi ça r ç lar n 
müayin  olunmas  geni  yay lm  hal olsa da, müayin  yaln z qan donorlar  üçün 
m cburidir. Bundan  lav , S hiyy  Nazirliyinin s hiyy  mü ssis l rin  verdiyi t limatlarda 
tövsiy  edilir ki, bütün stasionar x st l r   V/Q ÇS-  qar  könüllü müayin  t klif olunsun v  
faktiki olaraq çox vaxt tam raz l q olmadan kütl vi müayin  apar l r (ÜST, 2009-cu il). 
V/Q ÇS proqram n n h yata keçirilm si beyn lxalq t
kilatlar, o cüml d n Dünya Fondu 
t r find n d  d st kl nmi dir. Dünya Fondunun layih si m lumatland rma xarakterli t bli at 
kampaniyalar ,  pris mübadil  proqramlar   v  prezervativ paylanmas  yolu il ,  sas n, 
iyn d n istifad  ed n narkomanlar, m hkumlar, fahi
l r, ki il rl  cinsi  laq d  olan ki il r, 
emiqrantlar v  g ncl r kimi yüks k risk da yan qruplara yön ldilir. 
C nubi Qafqaz ölk l ri aras nda (Az rbaycan Gürcüstan v  Erm nistan,)  V  n a a  
yay lan ölk l rdir (<0.3%; Kvitsinadze v  d., 2010-cu il). Lakin 2000 - 2008-ci ill r aras nda 
regionda qeyd  al nan  V-  yoluxma hallar ndak   t xmin n doqquz d f  art m (574-d n 
5323 n f r   q d r) ciddi narahatl a  sas verir. 1990-c  ild n b ri Az rbaycanda  V-l  
ya ayan insanlar n say , ild  Q ÇS-d n öl nl rin v   V-l  yoluxma hallar n n say  il  birlikd  
artmaqdad r. 
V-Q ÇS-l  ya ayan insanlar n 
ks riyy ti diaqnoz qoyulan vaxt 25-49 
ya lar nda olub. R smi statistikaya gör , C nubi Qafqazdak  epidemiya ki il r 
(Az rbaycanda 83,8%, Gürcüstanda 75%, Erm nistanda is  73% olmaqla) v   n çox risk 
olan  hali qrupu olmaqda qal r. 
rqi Avropada oldu u kimi, Gürcüstan v  Az rbaycanda 
infeksiyan n ötürülm sinin  n çox t sadüf edil n yolu iyn  vurmaqla narkotikd n istifad dir 
(müvafiq olaraq 58,8% v  64,2%), Erm nistanda is  son bir neç  il  rzind   x st liyin 
ötürülm sind  iyn  vurmaqla narkotikd n istifad  öz yerini heteroseksualizmin yay lmas na 
vermi dir (50,2%). Gürcüstanda v  Az rbaycanda qeyd  al nan ikinci ötürülm  yolu 
qorunmayan heteroseksual f aliyy tdir (34,9% v  23,4% müvafiq olaraq). Tibbi müdaxil  
yolu il , anadan u a a ötürülm   v  ki il r aras nda cinsi  laq   n tic sind  ötürülm  nadir 
hald r,  sas n, regionun h r bir ölk sind  ümumi qeyd  al nan ötürülm nin 3 %-d n d  
azd r. UNAIDS t sdiq edir ki, yay lman n göst ricisi a a  sal n b v  regionda qeyd  al nan 
V/Q ÇS-l  yoluxma hallar  infeksiyan n faktiki yay lmas n   ks etdirmir. H mçinin yerli 
yoluxma hallar na dair hesabat sistemind  b yan edil n  V/Q ÇS hallar n n ümumi say  il  
sor ularda b yan edil n 
V yay lmas  aras nda 
lav   f rql r d  var (Erm nistan v  
Az rbaycanda  N -l rin   v  Gürcüstanda KKC -d  geni  yay lma mü ahid  olunub). 
Hesabatlarda bel   a a  göst ricil r kontekstind   hali v  icmalar aras nda apar lan  V-  
dair sor ular  V/Q ÇS-in a rl
n  qiym tl ndirm kd  ictimai s hiyy  xidm ti üçün v ziyy ti 
ks etdir n sisteml  müqayis d  daha yax d r. 

---

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan 
traf mühit  v  sosial sah y  t sirin qiym tl ndirilm si 
Son Variant 
Sosial-iqtisadi baza 
8-37