Created by Neevia Personal Converter trial version есмира ъавадова



Yüklə 4,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə13/20
tarix05.05.2017
ölçüsü4,8 Kb.
#16611
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20
цзцмчцлцк вя шярабчылыгла мяшьул олмаьа башладылар. Сонралар XVIII яср 
бойу  Крымда  мцщарибяляр  шярабчылыьа  аьыр  зярбя  вурду.  Бу  сябябдян 
Русийайа бирляшдириляркян йарымада бярбад вя даьыдылмыш вязиййятдя иди.  
Игтисади  йцксялишля  ялагядар,  Крым  цзцмчцлцйцн  вя  шярабчылыьын 
бурада  инкишаф  етдирилмясиня  йахындан  кюмяк  етмиш  Новороссийск 
ъанишини  –  щерсог  Решелйейя  борълудур.  Савадлы  шярабчы-мцтяхяссисляр 
щазырламаг, бюлэядя шярабчылыьы даща да эенишляндирмяк арзусунда олан 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
128
щерсог, 1804-ъц илдя Судакда шярабчылыг мяктяби (училище) ачды вя мяшщур 
академик  Паласы  бу  мцяссисяйя  директор  тяйин  етди.  1812-ъи  илдя  ися  о, 
щейранедиъи  баъарыг  вя  фярасятля  цзцмчцлцк,  щямчинин  баьчылыг  цчцн  ян 
мцнбит  торпаглары  сечяряк,  Никитин  император  баьынын  ясасыны  гойду  вя 
буранын идаря едилмясини танынмыш ботаник Ставеня щяваля етди. Бу дювлят 
мцяссисяляринин няинки бцтцн Новороссийск юлкясиндя, щятта Гафгазда да 
мядяни цзцмчцлцк вя баьчылыьын инкишафында бюйцк хидмятляри олмушдур. 
Бир нечя ил ярзиндя бурада Авропанын ян мяшщур цзцм сортлары беъярилмиш 
вя 
эениш 
тяърцбядян 
кечирилмишдир. 
Кнйаз 
В.С.Воронтсовун 
Новороссийск  эенерал  губернатору  вязифясиня  тяйин  олунмасы  Крым 
шярабчылыьына  эцълц  тякан  верди:  1822-ъи  илдя  Крымын  ъянуб  сащилиндяки 
Алупка,  Гурзув,  Массандра  вя  Айданил  мцлклярини  яля  кечирян  кнйаз 
Воронсов баъарыглы бир тясяррцфатчы кими цзцмчцлцйцн инкишаф етдирилмяси 
сащясиндя  ян  йцксяк  эюстяриъиляря  наил  олмушдур.  Отузунъу  иллярдян 
башлайараг  шярабчылыг  сцрятля  ирялилямяйя  башлады.  Буна  щям  дя  1828-ъи 
илдя  Никитин  имперотор  баьы  няздиндя  ачылмыш  «Магачар  дювлят 
цзцмчцлцк вя шярабчылыг» мцяссисяси сябяб олмушдур. XIX ясрин илк он или 
ярзиндя  Русийада  шярабчылыьын  эяляъяйи  цчцн  олдугъа  ящямиййятли 
щадисяляр  баш  верди:  1801-1810-ъу  иллярдя  Эцръцстан  империйасы  иля 
Мингрелийа  империйасы  бирляшдирилди.  «Земство  йыьынъаьынын»  Кутаиси 
шящяринин  вясаити  щесабына  1893-ъц  илдя  щямин  шящярин  йахынлыьында, 
Риона  чайынын  сащилиндя  цзцмчцлцк  вя  шярабчылыг  мяктяби  ачан  «Кянд 
Тясяррцфаты  Ъямиййяти»нин  сайясиндя  мящсулдарлыг  эцндян-эцня  инкишаф 
етмяйя башлады. Бу яразидя шярабчылыьын эюстярилян тясяррцфат сащяляриндян 
йахшы  инкишаф  етмиш  йери  Кахетийа  олмушдур.  Бурада  шяраб  истещсалы  ян 
йцксяк  инкишаф  зирвясиндядир  вя  Кахетийа  шяраблары  йцксяк  кейфиййяти  иля 
сечилир.  
Доьма  Азярбайъана  эялдикдя  ися,  бурада  цзцмчцлцк  Абшерон 
йарымадасында даща эениш йайылмышдыр. Эюзял тамы вя ширинлийи иля сечилян 
Абшерон цзцмц биринъи йери тутур, лакин чох тяяссцф ки, су чатышмазлыьына 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
129
эюря  бурада  цзцмчцлцк  лазыми  сявиййядя  дейил.  Абшеронда  цзцмцн 
ашаьыдакы нювляри йетишдирилир: гара шаны, аь шаны, сары эиля, шири (ширейи), киш-
миши,  Пиршаьы.  Бу  сортлар  августун  сонунда  йетишир,  ян  ширин  вя  ири  эиляли 
мейвя верир. 
Эянъядя  шярабчылыг  анъаг  алман  колонийасы  олан  Йеленендорфда 
инкишаф етмишдир. Йерли ящали шяраб щазырламыр, цзцм мейвя шяклиндя сатылыр 
вя ширинлийиня эюря Бакы цзцмцндян гат-гат кейфиййятсиздир. Кцрдямир вя 
Гарабаьда  цзцм эиляляриндян  шяраб  щазырланыр.  Лакин пис  емалы  вя габ-
лашдырылмасы нятиъясиндя бу чахыр кейфиййят щяддиня галха билмир. 
 
ТАЛЫШЛАР ВЯ ОНЛАРЫН  ЯЪДАДЛАРЫ 
 
«Талыш»  сюзц  яряб  мяншяли  олуб,  кюкцнц  «башлыг»  мянасыны  верян 
«талус» сюзцндян эютцрмцшдцр. Беля ки, талышлар кечмишдя, индики папаьы 
явяз  едян  баш  эейиминдян  истифадя  етмишляр.  Академик  Н.Й.  Маррын 
фикриня  эюря  Йафят  аилясинин  тамлыьы,  миладдан  яввял  икинъи  миниллийин 
башланьыъында  юн  Асийайа  басгын  етмиш  ъясур  вя  дюйцшкян  тайфаларын 
эялиши  иля  позулду.  Ады  чякилян  академик  елми  арашдырмаларына  ясас-
ланараг исбат едир ки, индики заманда йафятлиляр каспилярин галыглары олан 
талышларын  да  дахил  олдуглары  мцхтялиф  етник  групларда  ашкар  олунур. 
Мцасир талыш дилиндя йафятин хцсусиййятлярини мцяййян едиб, дилин кюклярини 
цзя чыхаран щюрмятли академик-соматик етник хцсусиййятляриня эюря талыш-
ларын  ерамызын  V  ясриндя  йох  олмуш  каспилярин  бирбаша  нятиъяляри 
олдуьуну  эюстярмишдир.  Бунунла  да  онларын  Иран  антроположи  типиня  аид 
олдуглары  фикрини  тамамиля  тякзиб  етмиш,  бу  етносун  йалныз  тязя  Иран 
лящъясиня охшар лящъя иля иранлылыашдырылмасыны гейд етмишдир. 
Академик  Маррын  фикриня  эюря  талышлар  Азярбайъанын  ян  гядим 
абориэенляриндяндир.  Индики  мяскянляринин  бир  сыра  тябии  хцсусиййятляри  - 
балта  дяймяйян  сых,  кечилмяз  мешяляри,  ъянэялликлярля  юртцлмцш  дярин 
дяряляри,  сылдырым  гайалы  щцндцр  даьлары,  батаглыглары  вя  дяниз  сайясиндя 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
130
талышлар ясрляр бойу саь галыб етнос кими йашамагда давам едир. Эцълц 
ишьалчы  тайфалар  бу  яразийя  басгынлар  етдикдя  талышлар  юз  дийарларынын 
ялчатмаз йерляриня чякиляряк юзлярини сойгырымдан хилас едя билмишляр. 
 
КАСПИЛЯРИН ДИНИ ЕТИГАДЛАРЫ ВЯ ВАЛИДЕЙНЛЯРИНЯ 
МЦНАСИБЯТЛЯРИ 
 
Йунан тарихчиси Страбонун йаздыьына эюря, каспиляр йашы 70-дян артыг 
олан валидейнлярини баьлы отагда сахлайыб, аъындан юлдцрцрляр. Зярдцштцн 
давамчылары,  атяшпяряст  олараг  онлар  динин  тялябляриня  уйьун  юлцлярин 
ъясядлярини  вящши  щейван  вя  гушлар  тяряфиндян  парчаланмасы  цчцн 
сящралыгда вя йа йцксякликдя гойуб узагдан мцшащидя едирляр. Яэяр ме-
йиди  гушлар  дидиб  йейярдися,  онлар  юлцнц  бяхтявяр,  ит  вя  вящши  щейванлар 
парчалайардыса, нисбятян хошбяхт, ня гуш, ня дя щейван йахын дурмазса, 
бядбяхт щесаб едярдиляр. 
 
ТАЛЫШЛАРЫН  ЯЪДАДЛАРЫ  ЩАГГЫНДА  ЯЛАВЯ  МЯЛУМАТ 
 
Талышларын яъдадлары щаггында йухарыда эятирилян мялуматларла йанашы, 
щягигятин  бярпасы  цчцн  бир  мягамын  ялавя  олунмасыны  лазым  билирям. 
Мяшщур  Иран  алими  Сяид  Ящмяд  Кясряви  Тябризи  юзцнцн  гядим  дцнйа 
халгларынын дилляринин тядгигаты ясасында индики талышларын ерамыздан яввял 
III  миниллийин  сонунда  Хязяр  дянизинин  ъянуб-гярбиндя  йашадыьыны, 
щазырда ися нясли кясилмиш «азяри»лярдян тюряндийини эцман ется дя, онун 
эятирдийи дялилляр щягигятдян узагдыр вя инандырыъы дейил. Сюзц эедян тарихи 
дюврдя  индики  Азярбайъан  яразисиндя  Зярдцшт  дининя  –  атяшпярястлийя 
етигад едян вя «азяри» (йяни атяшпяряст) адландырылан бир сыра халглар йаша-
йырды. «Азяри» мяфщуму тяръцмядя «атяш», «од» мянасыны дашыйан «азяр» 
фарс  сюзцндян  йараныб.  Щягигятян  дя,  о  вахт  Азярбайъанда  йашайан 
бцтцн  атяшпярястляр  «азяри»  адландырылардылар.  Лакин  бу  ад  онлара 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
131
миллиййятляриня эюря дейил, дини етигадларына эюря верилмишди. 
Сураханыда  нящянэ  йердян  пцскцрян  алова  ситайиш  етмяк  цчцн  тякъя 
Азярбайъандан  дейил,  бцтцн  Загафгазийадан  атяшпяряст  зявварлар 
топлашарды.  Бурада  йалныз  1880-ъи  илядяк  сахланылмыш  щебрляря  (гядим 
йящудиляря) мяхсус олан мябяд олмушдур. 
Беляликля,  дейилянлярдян  бу  нятиъяйя  эялмяк  олар  ки,  Азярбайъанда 
«азяри» адланан халг цмумиййятля йашамайыб. 
5  ийун  1885-ъи  ил  тарихиндя  мян  нящянэ  сцтунла  мцгяддяс  аловун 
чыхдыьы  йердя  олдум.  Сураханыдакы  мябядин  няздиндяки  щцърялярдя 
йашайырдым.  Бардаш  гуруб  щясирля  юртцлмцш  торпаг  дюшямядя  отурмуш 
атяшпярястляр тясбещ чевириб, пычылты иля дуа едирдиляр. Мянимля онлар йени 
фарс лящъясиндя данышыр, юзлярини ися фарс-щинду адландырырдылар.  
 
ТАЛЫШЛАРЫН ЭЕЙИМЛЯРИ, ЙАШАЙЫШ ЕВЛЯРИ ВЯ ХЮРЯКЛЯРИ 
 
Иранла гоншулугда йашайан, Иран мцщцтинин тясири алтында олан вя тез-
тез  иранлыларла  эюрцшян  талышларын  адят-яняняляри,  эейимляри  онлардан 
демяк олр ки, сечилмир. Гадынлар щяр щансы бир ишдян ютрц шящяря чыханда 
чадра  юртцрляр.  Евляриндя,  кянддя,  тарлада  иш  эюряндя  ися  чадрасыз  да 
кечинирляр.  
Дцзян яразилярдя тикилян талыш евляри ичяридян вя чюлдян эилля сувагланыр, 
ящянэля аьардылыр, дамлары назик гамыш вя йа гумоту иля юртцлцр. Мешялик 
даьятяйи бюлэядя ися евляр чий кярпиъдян инша олунур. Бу евлярдя отагларын 
гыздырылмасы цчцн зяиф истилик верян бухарылар гурулур.  
Аьаълары  кюкцндян  гопарыб,  евлярин  дамларыны  учурараг  ящалийя 
бюйцк  зяряр  йетирян  Африкадан  ясиб  эялян  вя  «эермыъ»  адланан  кцляк 
Зувандда тез-тез ъювлан едир. Онун тюрятдийи фялакятлярин гаршысыны алмаг 
цчцн  евлярин  дамлары  йасты  вя  маили  формада  дцзялдилир,  алтдан  чилякянля 
бяркидилир, цстц ися субурахмайан эилля юртцлцр. 
Гарайаха  милчяк,  биря  вя  хцсусян  дя  малйарийа  плазмодиляринин 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
132
кечириъиси  олан  аьъаганадлардан  хилас  олмаг  вя  исти  йай  айларыны 
сяринликдя  кечирмяк  цчцн  дцзянлик  бюлэялярдя  йашайан  талышлар  щцндцр 
тахта вя йа кярпиъ сцтунлар цзяриндя «лям» адланан отаглар тикир. Кцляк 
вя йаьышдан горунмаг цчцн «лям» кянарлардан талышъа «борйа» адланан 
енли  щясирля  юртцлцр.  Дюшямяйя  гумоту,  су  гамышы  вя  эюл  гамышындан 
щазырланмыш  щясирляр  сярилир.  Онларын  цзяриндя  отурур,  йейир  вя  йатырлар. 
Варлы кяндлиляр эюстярилян яшйалардан ялавя йеря халчалар да сярирляр. 
Чялтикчиликля мяшьул олан талышлар ясасян дцйцдян щазырланан «плов»ла 
гидаланырлар.  Онун  ваъиб  хурушуну  ися  эюй  соьан,  туршуйа  гойулмуш 
сарымсаг  вя  дузлу  балыг  тяшкил  едир.  Сонунъу  мящсул  талышлар  цчцн 
олдугъа ящямиййятлидир. Беля ки, онлар щеч бир хюряйи балыгсыз йемир. Балыг 
сусуз йашайа билмядийи кими, талыш да балыгсыз йашайа билмир. Балыьа беля 
тялябатын  олмасына  бахмайараг,  гяддар  сабиг  чар  щюкцмяти  талышлара 
онлара доьма эюлляриндя балыг овламаьы гадаьан етмишди. 
Эюзял йайлагларда йашайан, сцд, ят вя тахыл мящсуллары иля гидаланан, 
тямиз  булаг  суйу  ичян  даь  талышлары  гейри-ади,  мющкям  ъан  саьлыьына 
маликдирляр  вя  щеч  вахт  малйарийайа  йолухмурлар.  Дцзян  яразилярдя 
йашайан  талышлар  ися  йарытох-йарыаъ  щяйат  сцрцрляр.  Зяифлямиш,  позулмуш 
сящщятляриндян язиййят чякир, пис гидаланмалары вя ичдикляри суйун кейфий-
йятсиз  олмасы  уъбатындан  даим  гыздырма  вя  мядя  хястяликляриня 
тутулурлар. Бунун сябябляриндян бири кими кяндлилярин ичмяли су мянбяйи 
олан  гуйулара  батаглыгларын  дурьун,  цфунятли  суларынын  сызыб  кечмясини 
эюстярмяк олар.  
 
 ТАЛЫШЛАРЫН ИБТИДАИ ДИНИ ИНАМЛАРЫ 
 
Талышларын мцгяддяс палыд аьаъына вя мешяликляря ситайиш етмяси ясрляр 
бойу мювъуд олмуш вя изляри зяманямизядяк сахланылмышдыр. Бу аьаълары 
«оъаг»,  йяни  «мцгяддяс  йер»  сайан  инсанлар  (мюминляр)  онлары  зийарят 
етмяк цчцн щятта ян уъгар кяндлярдян пийада вя арабаларла эялиб бурада 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
133
гурбан  кясир,  гурбан  ятиндян  кабаб  чякиб  йейир,  мцгяддяс  палыдын 
алтындан  чыхан  булаг  суйундан  ичир  вя  бу  суйун  онлары  бцтцн  азар-
безарлардан  хилас  едяъяйиня  црякдян  инанырлар.  Мцгяддяс  палыды  ящатя 
едян  мешялик  дя  мцгяддяс  сайылырды.  Щятта  бу  мешяликдя  битян  диэяр 
аьаъларын  будагларынын  гырылмасы  вя  йа  балталанмасы  да  бюйцк, 
баьышланылмаз  эцнащ  щесаб  едиляряк,  гяти  гадаьан  едилирди.  Язабвериъи 
хястяликлярдян  хилас  олмаг  (саьалмаг)  цчцн  зийарятя  эялянляр  юз  палтар-
ларынын  бир  парчасыны  кясиб  мцгяддяс  палыдын  будагларына  баьлайыр  вя 
дилякляринин бунунла да щяйата кечяъякляриня инанырдылар.  
Талышлара эюря гябристанлыгларда битян аьаълар да мцгяддяс сайылыр вя 
онлары  гырмаг,  балталамаг  олмаз.  Талышлар  исламы  гябул  етсяляр  дя, 
онларда  Зярдцшт  дининя  инам  индийя  кими  галмагдадыр.  Онларын 
яъдадларынын етигадларына эюря, атяш мюъцзяли гцввядир.  
Новруз  байрамы  яряфясиндя  ахшам  алагаранлыьы  дцшяндя  талышлар  юз 
щяйятляриндя  бир-биринин  йанында  йедди  тонгал  галайыр  вя  аловун,  одун 
кющня илин аьырлыьыны тямизляйяъяйиня, йени илин ися рузили, бярякятли, фираван, 
ютян илдян даща уьурлу олаъаьына цмид бясляйир, 3 дяфя тонгалын цстцндян 
тулланараг,  «азар-безарым  тонгалда  галсын,  Аллащ  ниййятими  йериня  йе-
тирсин»- дейирляр. 
Йалныз ишыглы, хошбяхт эяляъяйя, уьурлу йени иля, инкишафа олан инам, щяр 
бир  талышын  язаб-язиййят  чякмиш  цряйиндя  кюзярян  цмид  гыьылъымынын 
сюнмясиня йол вермир. 
 
ТАЛЫШ ИНАМЛАРЫ 
 
Интеллектуал ъящятдян эери галмалары вя авамлыглары нятиъясиндя талышлар 
бцтцн 
хястяликлярин, 
бядбяхтчиликлярин 
йаранмасыны 
бяднязярля 
ялагяляндирир,  юзлярини  эюздяймядян,  шейтан  ямялиндян  горумаг  цчцн 
бойнунда,  билякдя  Гуран  айялярини  якс  етдирян  щямайилляр  эяздирир,  бу 
дуаларын  онлары  эюзяэюрцнмяз  пис  гцввялярдян,  азар-безардан  вя 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
134
бяднязярдян  мцщафизя  едяъяйиня  инанырлар.  Щятта  овчулар  да  тцфянэля-
ринин  лцлясиня  гуша,  щейвана  сярраст  атяш  ачмаг  вя  эюздяймядян 
горунмаг  цчцн  щямайил,  тилсим  асырлар.  Эюз  мунъуглары,  щямайил  вя 
тилсимляр  индинин  юзцнядяк  талышлар  арасында  эениш  йайылмышдыр:  ушаг  вя 
гадынлар  онлары  бяднязярдян,  горху  вя  хястяликлярдян  горуйа  биляъяк 
мцхтялиф  мунъуглар  эяздирирляр.  Щяр щансы бир кяскин хястялик эюздяймя 
иля  изащ  олунур.  Ондан  гуртулмаг  цчцн  ися  хямирдян  йедди  кцряъик 
щазырлайыб одун йанына гойурлар: яэяр истинин тясириндян онлардан бири вя 
йа икиси партлайарса, хястя тезликля шяфа тапар. Беля ки, халг инанъына эюря, 
бунунла  азары  тюрядян  бяд  эюзляр,  нязярляр  дя  партламыш  олурду.  Ушаьы 
хястяликдян,  пис  нязярдян  горумаг  мягсядиля  анасы  онун  лячяйиня  (баш 
эейиминя) рянэарянэ шцшя мунъуглар тикир.  
Талышлар  айын  тутулмасыны  онун  шейтанлар  тяряфиндян  тутулуб  эюйцн 
цчцнъц  гатында  йерляшян  бюйцк  дярин  эюля  салынмасы  вя  суйун  алтында 
сахланылмасы  (боьулмасы)  иля  ялагяляндирирляр.  Еля  буна  эюря  дя  ай 
тутуланда  талышлар  мис  габлары  дюйцр,  сяс-кцй  салыр,  тцфянэлярдян  щавайа 
атяш ачыр вя беля горхутма йолу иля айы ъинлярин ялляриндян хилас етмяйя ча-
лышырлар.  Ъинляр  ися  эуйа  бу    сяс-кцйдян,  атяш  сясиндян  горхуб,  айы 
азадлыьа бурахырлар. 
Талышларда  беля  бир  инам  вар  ки,  ъинляр,  шейтанлар  метал  яшйалардан 
чыхан  сяслярдян  горхурлар.  Буна  эюря  дя  йола  чыхаркян  инсаны  йолдан 
чыхармаг мягсяди иля ону тягиб едян шейтанларын ямялляриндян горунмаг 
цчцн  щяр  бир  талыш  юзц  иля  щюкмян  бычаг  вя  йа  щяр-щансы  бир  мис  яшйа 
эютцрцр. Дямир яшйа олмадыгда ися, онлар эейимляринин цз тяряфиня, эюрц-
нян йеря ийня санъырлар. 
 
ТАЛЫШЛАРДА ФАЛА БАХМА 
 
Новруз  байрамы  ахшамы  эянъ  оьлан  вя  гызлар  юз  талейини  юйрянмяк 
цчцн  щяйятляри  эязиб  гулаг  фалына  чыхырлар.  Яэяр  онлар  дейиб-эцлмяк, 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
135
црякачан  сюзляр  ешидярлярся,  гаршыдан  эялян  ил  хошбяхт,  уьурлу,  яксиня  – 
пис  хябяр,  бядбин  сюз-сющбят  ешидярлярся,  йени  ил  мадди  ъящятдян 
мящрумиййятли,  уьурсуз  олаъаг,  –  дейирляр.    Новруз  байрамы  ахшамы 
гызлар йени илдя яря эедиб-эетмяйяъяклярини юйрянмяк цчцн башмагларыны 
дарвазадан  чюля  атырлар.  Башмаьын  бурну  дарвазайа  «бахарса»  фала 
бахан  гыз  евдя  галар,  яря  эетмяз,  дабаны  дарвазайа  тяряф  «бахарса», 
щюкмян кючяр, яря эедяр. 
Новруз байрамы эеъяси гызлар тяндирдя вя йа собада олан кцлцн ичиня 
аь йумурта, онун йанында ися кюмцр вя каьыза бцкцлмцш гырмызы бойа 
гойуб фала бахырлар. Щесаб едирляр ки, йумурта гырмызы рянэя бойанарса, 
арзулары  щяйата  кечяр,  гарайа  бойанарса,  ниййятляри  црякляриндя  галар. 
Фалын баш  тутмасы цчцн  онун хялвят, кянар эюздян эизли  апарылмасы  ясас 
шярт сайылырды. 
Новруз байрамы эеъяси щяр бир ъаван гыз эцзэц эютцрцб ону бухарыйа 
гойур. Сцбщ тездян ися евин дамына чыхыб, баъадан щямин эцзэцйя бахыр. 
Орада  адахлысынын  цзцнц  эюрярся,  йени  илдя  щюкмян  той  олар,  йох  яэяр 
эюрмязся, той баш тутмаз. Тязя илдя яря эедиб-эетмяйяъяйини билмяк цчцн 
эянъ  талыш  гызларынын  щяр  бири  айын  15-ъи  эцнц,  эеъя  саат  12  тамамда 
эцзэцнц айла цзбяцз тутуб фала бахырлар. Эцзэцйя бахыб севэилисини эюрян 
гыз щюкмян яря эедяр, щеч кими эюрмязся, евдя галар. 
Сяфярдя,  гцрбятдя  олан,  щаггында  узун  мцддят  хябяр  ешидилмяйян 
гощумун,  достун  агибятиндян  мялумат  ялдя  етмяк  цчцн  йеня  дя 
эцзэцдя  фала  бахылыр.  Яэяр  щямин  адам  саьдырса  вя  саламат  евя 
дюняъякся, фала бахан мцтляг онун симасыны эцзэцдя эюряр.   
 
 ТЦРКЯЧАРЯЧИЛЯР (ТЯБИБЛЯР) 
 
Тцркячарячиляр  талышлар  арасында  бюйцк  щюрмятя  сащиб  олмушлар. 
Онларын  фырылдаг  вя  кялякляриня  бахмайараг,  ящалинин  етибарыны 
газанмышлар.  
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
136
Готурлуг  вя  гашынманы  тцркячарячиляр  тязя  йашыл  кяндялашы  дярийя 
сцртмякля мцалиъя едирляр. Узун мцддят ревматизм хястялийиндян язиййят 
чякянляри  ит,  чаггал  вя  ешшяйин  тязя  сойулмуш  дярисиня  бцкцр,  хястялийи 
оланы  ися  донузун  йарылмыш  гарнына  отурдур  вя  йа  она  кирпи  яти 
йедиздирирляр. Инсанын бядянини тямизлямяк цчцн тцркячарячиляр щяр ил март 
айында  саь  ялин  шащ  дамарындан  ган  алыр  вя  бунун  ваъиблийини  онунла 
изащ едирляр ки, кющня ган, тязя бащар ганыны зящярляндиряряк, инсаны зяиф 
вя насаз едир. 
Азъа сойугдяймя оланда беля (кцряйя) банка (кцпя) гойулур. Чибаны 
цзяриня бишмиш соьан гоймагла, сойуг силащ йараларыны ися кечи вя гойун 
пийи сцртмякля мцалиъя едирляр. 
 
ТАЛЫШЛАРЫН АИЛЯ ГУРМАСЫ ВЯ ОНЛАРЫН 
ВАЛИДЕЙНЛЯРИНЯ МЦНАСИБЯТИ 
 
Тясяррцфатда  чохлу  ишчи  гцввяси  тяляб  олундуьундан,  талышларда  16 
йашлы  оьланлар  10  йашлы  гызла  евлянир.  Милли  адятя  эюря  гызын  йашына 
цмумиййятля ящямиййят верилмир. Беля ки, яэяр доггуз йашына чатмамыш 
гыз йерийяркян бюйцк кяндли папаьы иля белиня йетирилян зярбяйя дюзцб йеря 
йыхылмырдыса, демяли, о артыг тябиятин юзц тяряфиндян яря эетмяйя щазырлан-
мышдыр.       
Бюйцкляриндян  (валидейнляриндян)  мцстягил  олмаг  арзусунда  олан 
эянъ талышлар евляндикдян аз сонра ата евиндян айрылараг юзляриня эилдян 
кичик  бир  дахма  (ев)  тикиб,  бурада  эянъ  арвады  иля  гощум-гардашдан 
тяърид  олунмуш  гайдада  щяйат  сцрцр,  йахынлары  иля  эюрцшмякдян, 
гаршылашмагдан  цз  гачырырлар.  Онлар  гябиля  мяишятиндян  вя  патриархал 
аилядян  узаглашараг  даща  йцксяк  груп  сайылан  шяхси  аиля  формасына 
кечирляр… 
 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
137
ТАЛЫШ ГАДЫНЫ ЩЯЙАТ ЙОЛДАШЫ КИМИ
1
 
 
Бир чох рус зийалысы талыш гадынынын кобуд, зцлмкар вя язазил ярляринин 
ихтийарсыз, динмяз-данышмаз кюлэяляри вя нюкярляри олдуьуну зянн едирляр. 
Яслиндя  ися  уйдурма  сюзляря,  деди-годуйа  ясасланан  бу  фикирляр 
щягигятдян  узагдыр.  Щяйат  йолдашы  кими  талыш  гадыны  ня  азадлыгдан 
мящрумдур, ня дя язаб,  сыхынты вя  тязйиг алтында дейил, щятта  яксиня,  юз 
яриня  бюйцк  тясир  эюстярмяйи  баъаран  инсандыр.  Талыш  аиляси  патриархал 
дейил,  даща  чох  фярди  характер  дашыйыр.  Аилянин  тямяли  гойулан  эцндян 
талыш  гадыны  аилянин  бярабяр  щцгуглу  цзвц  кими  фяалиййятини  тякъя  ана 
ролунун ифачысы олмагла мящдудлашдырмыр вя аиля-мяишят, иътимаи-игтисади 
проблемлярин щяллиндя йахындан иштирак едир…  
 
ТАЛЫШЛАРЫН ДИНИ 
   
Талышлар  ислам  дининин  шия  мязщябиня  мянсубдурлар:  Лакин  ящалиси 
ясасян сцнни олан Астара мащалы бу бахымдан истисна тяшкил едир. 
Талышлар итаяткар мюмин олуб, црякдян Аллаща инаныр, юз тале вя ямин-
аманлыгларыны,  рифащларыны  онунла  баьлайырлар.  Щяр  щансы  бир  бяланы, 
бядбяхтлийи Танрынын гязяби иля ялагяляндирир, Аллащын рящмини, сяхавятини 
газанмаг  цчцн  гурбан  кясир,  мцгяддяс  йерляри  зийарят  едир,  имкансыз, 
йохсул  инсанлара  сцфря  ачыб  зийафят  верир,  рущлара  вя  юлцмдян  сонракы 
щяйата инанырлар.  
Талыш олдугъа мюминдир, сцбщ намазыны гылмамыш, Гурандан бир айя 
охумамыш ишиня йолланмыр. Якс тягдирдя она еля эялир ки, о, уьурсузлуьа 
уьрайар,  мягсядиня  чатмагда  гаршысы  алынмайан  янэялляр  цзя  чыхар. 
Бцтцн  цмидлярини  Аллаща  баьлайан  талыш  гязавц-гядяря  инаныр.  Кичик  бир 
                                                 
1
 Т.Байрамялибяйов талыш гадынларынын эерилийини XX  ясрин яввялляриня гядярки дюврцн мянзяряси кими 
тясвир етмишдир. Щяртяряфли инкишаф едиб хейли иряли эетмиш мцасир талыш гадынларына щямин тясвирин щеч бир 
аидиййаты олмадыьыны нязяря алыб мцяллифин гейдлярини олдуьу кими сахламаьы лазым билдик (Мцтяръим). 
Created by Neevia Personal Converter trial version
 http://www.neevia.com

 
138
уьурсузлуг  баш  вердикдя  о,  рущдан  дцшцр,  эюрдцйц  ишин  Аллаща  хош 
эетмядийини дялил эятиряряк, ону ящатя едян аъы, сярт эерчякликля мцбаризя 
апармаг,  юз  мягсядиня  чатмаг  цчцн  йени  сяйляр  эюстярмякдян  имтина 
едир. 
 
ТАЛЫШ ДИЛИ 
 
Академик  Н.Й.Маррын  елми  тядгигатларына  ясасланараг,  яминликля 
демяк  олар  ки,  талыш  дили  йафяти  кюклц  олуб,  талышларын  яъдадлары  олан 
каспилярин бир лящъясини тяшкил едир. Юзцнцн илкин тямизлийини итиряряк бу дил 
йени  фарс  дили  иля  бюйцк  охшарлыг  ялдя  етмишдир.  Бу  ися,  узун  ясрляр  бойу 
Иранын тябяялийи (подданство) алтында олмуш талышлара фарсын эцълц мядяни 
тясири иля ялагядардыр. Лакин инди Азярбайъан тцркляри иля йахын гоншулуг, 
цнсиййят  вя  дин  ейнилийи  сайясиндя  талышлар  халглар  арасында  цнсиййят 
васитяси кими онларын дилини юйрянир, адят-янянялярини эютцряряк бир-бириня 
гайнайыб-гарышыр,  юз  йафяти  кюклярини  унудараг  тцркляшир,  тцркъя 
данышырлар. 

Yüklə 4,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   20




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin